Akt oskarżenia - cechy, pojęcie, funkcja. Encyklopedia Prawa

ENCYKLOPEDIA PRAWA

AKT OSKARŻENIA

Akt oskarżenia jest wnioskiem uprawnionego oskarżyciela o stwierdzenie winy oskarżonego. Kieruje się go do sądu, a w jego treści wskazuje się na osobę i przestępstwo jakiego się dopuściła. Celem aktu oskarżenia jest wyciągnięcie odpowiednich konsekwencji prawnokarnych.

Działając w imieniu własnym niniejszym wnoszę prywatny akt oskarżenia przeciwko (...), którego oskarżam o to, że w dniu (...) roku dopuścił się zniesławienia mojej osoby w ten sposób, że za pomocą środków masowego komunikowania pomówił mnie o to, że (...), tj. o czyn z art. 212 § 2 Kodeksu karnego.

Fragment prywatnego aktu oskarżenia

Akt oskarżenia - czym jest?

Jest najważniejszym rodzajem skargi w procesie karnym. Dzielimy go na:

• zwykły akt oskarżenia;
• szczególny akt oskarżenia.

Warunkuje on wszczęcie i prowadzenie postępowania, które odbywa się przed sądem. Tam też rozstrzyga się o zasadniczym przedmiocie procesu - odpowiedzialności karnej osoby oskarżonej (oskarżonego). Do najbardziej powszechnych funkcji aktu oskarżenia należą funkcje:

• bilansująca - zamyka postępowanie przygotowawcze i podsumowuje jego wyniki;
• inicjująca - rozpoczyna postępowanie sądowe;
• obligującą i programową - zawiera program postępowania sądowego i jest wiążący dla sądu.

Ważne! Związanie sądu aktem oskarżenia idzie dwukierunkowo, mianowicie w kierunku: pozytywnym - wpłynięcie dokumentu zobowiązuje sąd do rozpoznania sprawy w pełnym zakresie i negatywnym - uniemożliwia sądowi orzekanie o tym, czego nie uwzględniono w akcie oskarżenia.

• informacyjna - informuje osoby biorące udział w procesie (uczestników procesu), jak również społeczeństwo o przedmiocie konkretnego procesu.

Rodzaje aktów oskarżenia

Wyróżniamy zwykły akt oskarżenia i szczególny akt oskarżenia. Pierwszy z nich dotyczy spraw podlegających rozpoznaniu w tzw. trybie zwyczajnym. Jego wymagania określono w ustawie Kodeks postępowania karnego (KPK). Ten sam dokument stosuje się również w sprawach, w których osoba pokrzywdzona (pokrzywdzony) działa jako subsydiarny oskarżyciel posiłkowy i samodzielnie wnosi akt oskarżenia.

Ważne! W razie powtórnego wydania postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania w wypadku, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu (art. 55 - ustawa Kodeks postępowania karnego).

Szczególny akt oskarżenia występuje pod trzema postaciami, mianowicie:

• uproszczonego aktu oskarżenia - dokument sporządzany przez Policję lub inny organ, odpowiedni do rozpoznania danej sprawy (art. 325d - ustawa Kodeks postępowania karnego);
• aktu oskarżenia złożonego przez oskarżyciela prywatnego w sprawach o ograniczonych wymaganiach formalnych (art. 487 - ustawa Kodeks postępowania karnego), taki dokument może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie;
• wniosku o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyśpieszonym, czyli takim w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli sprawca został ujęty na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub bezpośrednio potem, zatrzymany oraz w ciągu 48 godzin doprowadzony przez Policję i przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym (art. 517b - ustawa Kodeks postępowania karnego).

Akty oskarżenia dzielą się także na:

• publiczne - sporządzane przez oskarżyciela publicznego (z urzędu);
• subsydiarne - w sytuacji, kiedy po raz drugi prokurator odmówi wszczęcia postępowania lub umorzy już wszczęte, pokrzywdzonemu przysługuje prawo do wstąpienia w rolę subsydiarnego oskarżyciela posiłkowego. Innymi słowy, pokrzywdzony uzyska możliwość wniesienia subsydiarnego akt oskarżenia do sądu (art. 55 - ustawa Kodeks postępowania karnego);
• prywatne - pokrzywdzony może wnieść i popierać oskarżenie w sprawach o przestępstwa, które są ścigane z oskarżenia prywatnego (art. 59 - ustawa Kodeks postępowania karnego).

Termin sporządzenia aktu oskarżenia

Prokurator ma 14 dni na sporządzenia aktu oskarżenia lub zatwierdzenia aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję.

Ważne! W przypadku, gdy podejrzany jest tymczasowo aresztowany powyższy termin wynosi jedynie 7 dni (art. 331 § 3 - ustawa Kodeks postępowania karnego).

Czas liczy się od dnia, w którym zamknięto śledztwo lub od dnia otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez funkcjonariuszy. Zamiast tego, prokurator może także wydać postanowienie o umorzeniu, zawieszeniu lub uzupełnieniu śledztwa/dochodzenia. (art. 331 § 1 - ustawa Kodeks postępowania cywilnego).

Ważne! Organ, o którym wspomniano wyżej (art. 325d - ustawa Kodeks postępowania cywilnego), ma prawo wnieść akt oskarżenia bezpośrednio do sądu, jeżeli prokurator nie wyraża sprzeciwu.

Wymagania formalne aktu oskarżenia

Opisywany dokument powinien spełniać określone ustawowo wymagania formalne.  Przede wszystkim chodzi o te ogólne, uregulowane w art. 119 (cechy pisma procesowego) ustawy Kodeks postępowania karnego. Ponadto akt oskarżenia powinien zawierać:

• imię i nazwisko oskarżonego;
• inne istotne dane, które dotyczą oskarżonego;
• informacje o zastosowaniu środka zapobiegawczego;
• informacje dotyczące zabezpieczenia majątkowego;
• dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia;
• dokładne określenie skutków zarzucanego oskarżonemu czynu, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody;
• wskazanie, że czyn popełniono w warunkach wymienionych w art. 64 lub art. 65 Kodeksu karnego albo art. 37 § 1 Kodeksu karnego skarbowego (nadzwyczajne obostrzenie kary);
• przytoczenie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada;
• wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy.

Ważne! Do aktu oskarżenia należy dołączyć uzasadnienie, w którym wnioskodawca przytacza wszystkie znane mu fakty i dowody. W miarę potrzeby należy również wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić wszelkie okoliczności, na które  powołuje się oskarżony w swojej obronie (art. 332 § 2 - ustawa Kodeks postępowania karnego).

W przypadku, gdy postępowanie przygotowawcze zakończono w formie dochodzenia, akt oskarżenia może nie zawierać uzasadnienia.

Dodatkowe załączniki w akcie oskarżenia

W akcie oskarżenia powinno się także zawrzeć:

• listę osób, których wezwania się żąda (z podaniem adresów);
• listę osób pokrzywdzonych (z podaniem adresów);
• wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej się domaga.

Ważne! Prokurator ma możliwość wnosić o zaniechanie wzywania świadków i w zamian odczytanie na rozprawie ich zeznań. Chodzi o te osoby, które przebywają za granicą lub te mające potwierdzić okoliczności, których sam oskarżony nie zaprzeczył. (art. 333 § 2 - ustawa Kodeks postępowania karnego). Nie dotyczy to osób wspomnianych w art. 182 Kodeksu postępowania karnego (osoby najbliższe).

Ponadto prokurator może dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o orzeczenie zwrotu korzyści majątkowej albo jej równowartości uprawnionemu podmiotowi. Może również wnosić o orzeczenie przepadku świadczenia lub jego równowartości na rzecz Skarbu Państwa. Obie możliwości wymagają pisemnego uzasadnienia. (art. 333 § 5 - ustawa Kodeks postępowania karnego).

Ważne! O przesłaniu aktu oskarżenia do sądu oskarżyciel publiczny (np. prokurator) zawiadamia oskarżonego i ujawnionego pokrzywdzonego. Takie same zawiadomienie otrzymują osoby i instytucje, które złożyły zawiadomienie o przestępstwie (art. 334 § 1 - ustawa Kodeks postępowania karnego).