Akt oskarżenia i oskarżyciel w prawie karnym
Akt oskarżenia jest wnioskiem uprawnionego oskarżyciela o stwierdzenie winy oskarżonego. Kieruje się go do sądu, a w jego treści wskazuje się na osobę i przestępstwo jakiego się dopuściła. Celem aktu oskarżenia jest wyciągnięcie odpowiednich konsekwencji prawnokarnych.
„Działając w imieniu własnym niniejszym wnoszę prywatny akt oskarżenia przeciwko (…), którego oskarżam o to, że w dniu (…) roku dopuścił się zniesławienia mojej osoby w ten sposób, że za pomocą środków masowego komunikowania pomówił mnie o to, że (…), tj. o czyn z art. 212 § 2 Kodeksu karnego” – fragment prywatnego aktu oskarżenia
Akt oskarżenia – czym jest?
Akt oskarżenia jest najważniejszym rodzajem skargi w procesie karnym. Rozróżnia się:
a) zwykły akt oskarżenia;
b) szczególny akt oskarżenia.
Warunkuje on wszczęcie i prowadzenie postępowania, które odbywa się przed sądem. Tam też rozstrzyga się o zasadniczym przedmiocie procesu – odpowiedzialności karnej osoby oskarżonej (oskarżonego). Do najbardziej powszechnych funkcji aktu oskarżenia należą funkcje:
a) bilansująca – zamyka postępowanie przygotowawcze i podsumowuje jego wyniki;
b) inicjująca – rozpoczyna postępowanie sądowe;
c) obligująca i programowa – zawiera program postępowania sądowego i jest wiążący dla sądu,
d) informacyjna – informuje osoby biorące udział w procesie (uczestników procesu), jak również społeczeństwo o przedmiocie konkretnego procesu.
Związanie sądu aktem oskarżenia idzie dwukierunkowo, mianowicie w kierunku:
a) pozytywnym – wpłynięcie dokumentu zobowiązuje sąd do rozpoznania sprawy w pełnym zakresie,
b) negatywnym – uniemożliwia sądowi orzekanie o tym, czego nie uwzględniono w akcie oskarżenia.
Rodzaje aktów oskarżenia
Wyróżniamy zwykły akt oskarżenia i szczególny akt oskarżenia. Pierwszy z nich dotyczy spraw podlegających rozpoznaniu w tzw. trybie zwyczajnym. Jego wymagania określono w ustawie Kodeks postępowania karnego (dalej jako: kpk). Ten sam dokument stosuje się również w sprawach, w których osoba pokrzywdzona (pokrzywdzony) działa jako subsydiarny oskarżyciel posiłkowy lub też samodzielnie wnosi akt oskarżenia.
W razie powtórnego wydania postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania w wypadku, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu (art. 55 kpk).
Szczególny akt oskarżenia występuje pod trzema postaciami, mianowicie:
a) uproszczonego aktu oskarżenia – dokument sporządzany przez Policję lub inny organ, odpowiedni do rozpoznania danej sprawy (art. 325d kpk);
b) aktu oskarżenia złożonego przez oskarżyciela prywatnego w sprawach o ograniczonych wymaganiach formalnych (art. 487 kpk), taki dokument może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie;
c) wniosku o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyśpieszonym, czyli takim w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli sprawca został ujęty na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub bezpośrednio potem, zatrzymany oraz w ciągu 48 godzin doprowadzony przez Policję i przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym (art. 517b kpk).
Akty oskarżenia dzielą się także na:
a) publiczne – sporządzane przez oskarżyciela publicznego (z urzędu);
b) subsydiarne – w sytuacji, kiedy po raz drugi prokurator odmówi wszczęcia postępowania lub umorzy już wszczęte, pokrzywdzonemu przysługuje prawo do wstąpienia w rolę subsydiarnego oskarżyciela posiłkowego. Innymi słowy, pokrzywdzony uzyska możliwość wniesienia subsydiarnego akt oskarżenia do sądu (art. 55 kpk);
c) prywatne – pokrzywdzony może wnieść i popierać oskarżenie w sprawach o przestępstwa, które są ścigane z oskarżenia prywatnego (art. 59 kpk).
Publiczny akt oskarżenia
Prokurator ma 14 dni na sporządzenia aktu oskarżenia lub zatwierdzenia aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję.
W przypadku, gdy podejrzany jest tymczasowo aresztowany powyższy termin wynosi jedynie 7 dni (art. 331 § 3 kpk).
Czas liczy się od dnia, w którym zamknięto śledztwo lub od dnia otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez funkcjonariuszy. Zamiast tego, prokurator może także wydać postanowienie o umorzeniu, zawieszeniu lub uzupełnieniu śledztwa/dochodzenia. (art. 331 § 1 kpk).
Organ, o którym wspomniano wyżej (art. 325d kpk), ma prawo wnieść akt oskarżenia bezpośrednio do sądu, jeżeli prokurator nie wyraża sprzeciwu.
Kim jest oskarżyciel publiczny?
Oskarżycielem publicznym jest organ państwowy, który we własnym imieniu wnosi i (lub) popiera oskarżenie w sprawach o przestępstwa. Chodzi jedynie o te przestępstwa, które ustawa nakazuje lub zezwala ścigać skargą publiczną. Dotyczy to przede wszystkim przestępstw ściganych z urzędu, ale także na wniosek, a niekiedy również z oskarżenia prywatnego. Oskarżyciel publiczny jest stroną postępowania, w którym jednak nie reprezentuje swojego prywatnego interesu jak pozostałe strony. Reprezentuje on bowiem interes publiczny. Jego zadaniem jest natomiast dążenie do uzyskania sprawiedliwego, tj. zgodnego z obowiązującym prawem, rozstrzygnięcia w konkretnej sprawie.
Zgodnie z art. 45 § 1 kpk oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator. Obejmuje on swoim działaniem:
a) sporządzanie i wnoszenie do sądu oskarżenia bądź przyłączanie się do oskarżenia wniesionego przez innego oskarżyciela;
b) popieranie oskarżenia przed sądem pierwszej instancji oraz wnoszenie środków zaskarżenia;
c) popieranie oskarżenia w postępowaniu odwoławczym.
Skoro prokurator jest oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami, to nie może budzić wątpliwości, że jest nim także przed Sądem Najwyższym. Jego status przed tym ostatnim organem jest niezależny od tego, czy uczestniczył w postępowaniu przed sądem pierwszej, czy drugiej instancji. Jako generalny oskarżyciel publiczny przed wszystkimi sądami jest uprawniony do podejmowania wszelkich czynności procesowych, jakie przysługują stronie.
Oskarżyciel publiczny – inny (niż prokurator) organ państwowy
Podstawowym oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator. Inny organ państwowy może pełnić funkcję oskarżyciela publicznym tylko wtedy, gdy będzie to wynikało z przepisów szczególnych, które jednocześnie określą zakres jego działania. Warto w tym miejscu wspomnieć o rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 22 września 2015 r. w sprawie organów uprawnionych obok Policji do prowadzenia dochodzeń oraz organów uprawnionych do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w sprawach, w których prowadzono dochodzenie, jak również zakresu spraw zleconych tym organom. Z § 1 rozporządzenia wynika, iż dochodzenie, obok Policji, mogą również prowadzić:
a) organy Inspekcji Handlowej – w sprawach o ujawnione przez nie w czasie przeprowadzania kontroli przestępstwa określone w art. 43 ust. 1 i 2 (tj. sprzedaż lub podawanie napojów alkoholowych wbrew przepisom) oraz art. 45(3) ust. 1 (tj. nielegalny obrót hurtowy napojami alkoholowymi) ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz art. 38 ustawy o Inspekcji Handlowej (tj. niewykonanie decyzji organu Inspekcji; usuwanie zabezpieczonych dowodów lub produktów),
b) organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej – w sprawach o przestępstwa określone w art. 37b ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (tj. produkcja, wprowadzanie do obrotu, niewycofanie z rynku substancji chemicznej, jej mieszaniny lub wyrobu wbrew wydanej decyzji), w przepisach karnych z ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia (art. 96-99), oraz w przepisach karnych ustawy o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (art. 31-34, 36-40, 50 i 51);
c) Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej – w sprawach o przestępstwa określone w art. 208 ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne (tj. uporczywe używanie urządzenia radiowego bez wymaganego pozwolenia).
Wspomniane organy uprawnione do prowadzenia dochodzeń mogą również w tym zakresie wnosić i popierać oskarżenie przed sądem pierwszej instancji. Zgodnie natomiast z § 2 rozporządzenia, uprawnienia do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji przysługują niekiedy także organom Straży Granicznej oraz naczelnikowi urzędu celno-skarbowego lub naczelnikowi urzędu skarbowego.
Uprawnienia innych niż prokurator oskarżycieli publicznych
Podmioty pełniące funkcję oskarżycieli publicznych, o których mowa w przywołanym rozporządzeniu, mogą jedynie:
wnosić i popierać oskarżenie przed sądem pierwszej instancji.
Oznacza to, że oskarżyciel taki jest pozbawiony możliwości zaskarżenia orzeczenia wydanego przez sąd. Byłoby to bowiem podejmowanie działań wybiegających poza upoważnienie wynikające z przepisów przedmiotowego rozporządzenia.
W doktrynie dopuszcza się jedynie możliwość złożenia przez takiego oskarżyciela wniosku o sporządzenie pisemnych motywów wyroku. Kwestia ta jednak jest kontrowersyjna.
W uchwale z 21 stycznia 1971 r. (sygn. VI KZP 68/70) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że:organ Państwowej Inspekcji Handlowej może w postępowaniu sądowym wykonywać jedynie te czynności oskarżyciela publicznego, które polegają na wnoszeniu i popieraniu oskarżenia. Wobec tego organ ten nie jest uprawniony ani do wnoszenia rewizji (obecnie apelacji) i występowania przed sądem drugiej instancji, ani do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie. Pogląd ten spotkał się jednak z krytyką w doktrynie.
Jeżeli akt oskarżenia do sądu wniesie i będzie go popierał podmiot uprawniony do tego na podstawie przepisów przywołanego rozporządzenia, prawo do wniesienia apelacji od wydanego w takiej sytuacji wyroku będzie przysługiwać tylko prokuratorowi.
Ustawy szczególne a oskarżyciel publiczny
W polskim systemie prawnym obowiązują ponadto ustawy szczególne. Dopuszczają one możliwość udziału w postępowaniu w charakterze oskarżyciela publicznego przez inne podmioty niż prokurator. Wymienia się wśród nich:
a) Państwową Straż Łowiecką – z art. 39 ust. 2 pkt 7 ustawy Prawo łowieckie wynika, że strażnicy Państwowej Staży Łowieckiej mają prawo do prowadzenia dochodzeń oraz wnoszenia i popierania aktu oskarżenia, jeżeli przedmiotem przestępstwa jest zwierzyna, w trybie i na zasadach określonych w Kodeksie postępowania karnego;
b) Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych – z art. 3 ust. 3 pkt 9 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, wynika, że owa Agencja ma możliwość występowania przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego;
c) Straż Leśną – art. 47 ust. 2 pkt 7 ustawy o lasach wynika m.in., że strażnicy leśni są uprawnieni do prowadzenia dochodzeń oraz wnoszenia i popierania aktów oskarżenia, jeżeli przedmiotem przestępstwa jest drewno pochodzące z lasów stanowiących własność Skarbu Państwa, w trybie i na zasadach określonych w Kodeksie postępowania karnego).
Podmioty nie tylko mają prawo do wnoszenia i popierania przed sądem aktu oskarżenia w zakresie umocowania wynikającego z przepisów ustawy. Mogą także w tych sprawach wnosić środki odwoławcze, i to niezależnie od trybu postępowania.
Prywatny akt oskarżenia
Dopuszczenie możliwości ścigania przestępstw z oskarżenia prywatnego znajduje swoje potwierdzenie w instytucji prywatnego aktu oskarżenia. Ustawodawca, czyniąc zadość społecznym potrzebom napiętnowania zniewagi czy zniesławienia, w odpowiedzi na praktyczne aspekty wyżej wspomnianego pisma, decyduje się na obniżenie jego standardów formalnych.
Artykuł 487 kpk wskazuje 3 zasadnicze elementy prywatnego aktu oskarżenia:
a) oznaczenie osoby oskarżonego,
b) określenie zarzucanego mu czynu,
c) wskazanie dowodów popierających zarzut.
Kim jest oskarżyciel prywatny?
Co do zasady, w polskim procesie karnym, to prokurator jest organem, który wnosi i popiera oskarżenie o przestępstwa ścigane z urzędu. Tym samym reprezentuje on interes publiczny. Przepisy kpk umożliwiają jednak skierowanie do sądu własnego aktu oskarżenia również przez pokrzywdzonego (czyli tzw. oskarżyciela prywatnego).
Oskarżycielem prywatnym może być wyłącznie pokrzywdzony, który ma możliwość wnoszenia i popierania oskarżenia o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego (art. 59 § 1 kpk).
Definicja pokrzywdzonego została zawarta w art. 49 § 1 kpk. Zgodnie z tym przepisem pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.
Wśród przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego, wynikających z ustawy Kodeks karny (dalej jako: kk), należy:
a) średnie lub lekkie uszkodzenie ciała (art. 157 § 2-4 kk);
b) zniesławienie (art. 212 kk);
c) zniewaga (art. 216 kk);
d) naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 kk).
Zasada skargowości
Mówiąc o oskarżeniu prywatnym, należy wspomnieć o zasadzie skargowości (art. 14 § 1 kpk). W myśl tej zasady wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela (podmiotu).
Wniesienie oskarżenia polega na skierowaniu do właściwego sądu prywatnego aktu oskarżenia albo na złożeniu ustnej lub pisemnej skargi do Policji (art. 488 kpk), natomiast popieranie takiego oskarżenia polega na prawie do występowania przed sądem w charakterze czynnej strony postępowania prywatnoskargowego na każdym jego etapie.
W sprawach z oskarżenia prywatnego owym oskarżycielem jest pokrzywdzony, który z chwilą wniesienia do sądu aktu oskarżenia staje się stroną postępowania (oskarżycielem prywatnym).
Po wpłynięciu oskarżenia sąd nie wydaje żadnej decyzji o charakterze procesowym (np. postanowienia o przyjęciu oskarżenia), to należy uznać, że w takiej sytuacji aktem stanowiącym początek postępowania jest właśnie oskarżenie. Nie ma tu znaczenia, czy zostało złożone bezpośrednio w sądzie, czy też za pośrednictwem policji. Niezbędnym warunkiem jest jednak uiszczenie przez oskarżyciela prywatnego w określonym terminie kosztów postępowania prywatnoskargowego.
Zasada jedności czynu
Zgodnie z art. 59 § 2 kpk, inny pokrzywdzony tym samym czynem może przyłączyć się do toczącego się postępowania aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej.
Jeżeli więcej osób zostanie pokrzywdzonych jednym przestępstwem (np. gdy zniesławienie dotyczy grupy), to zasada jedności czynu sprawia, że każdy z pokrzywdzonych nie może oddzielnie wnieść aktu oskarżenia przeciwko oskarżonemu. Tak więc gdy mamy do czynienia z kilkoma osobami pokrzywdzonymi tym samym czynem, każdy z nich może przyłączyć się do toczącego się postępowania do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Składając oświadczenie o przyłączeniu się do toczącego się postępowania, pokrzywdzony zobowiązany jest uiścić koszty postępowania prywatnoskargowego (art. 621 § 1 kpk).
Innymi słowy, zasada jedności czynu wyłącza możliwość jednoczesnego prowadzenia kilku postępowań o ten sam czyn, jak również możliwość ponownego osądzenia tego samego czynu w kolejnym trybie prywatnoskargowym.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Tarnowie z 8 maja 2008 r. (sygn. II Ka 157/08), jeżeli jedną wypowiedzią sprawcy zostały zniesławione (znieważone) dwie osoby lub ich większa liczba, to osądzenie czynu na skutek skargi jednego z pokrzywdzonych zamyka proces dla innych (art. 17 § 1 pkt 7 kpk), skoro na czas nie przyłączyli się oni do oskarżenia (art. 59 § 2 kpk).
Udział prokuratora w sprawach z oskarżenia prywatnego
W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, jeżeli tylko wymaga tego interes społeczny, prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego (art. 60 § 1 kpk). Zarówno wszczęcie postępowania, jak i wstąpienie do postępowania już wszczętego jest dla prokuratora obligatoryjne, jeżeli tylko wymaga tego interes społeczny.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 24 stycznia 2002 r. (sygn. II AKa 350/01), w przypadku przestępstw prywatnoskargowych prokurator, kierując się legitymacją procesową wynikającą z treści art. 60 § 1 kpk, władny jest wszcząć postępowanie z urzędu w każdej sprawie, jeżeli wymaga tego interes społeczny, co jednakże stanowi suwerenną decyzję tego organu i nie podlega kontroli sądu.
Prokurator wstępuje do sprawy wówczas, gdy zachowanie sprawcy jednocześnie i bezpośrednio narusza dwa interesy. Mowa o interesie osobistym pokrzywdzonego i interesie całego społeczeństwa (np. w przypadku publicznego znieważenia pokrzywdzonego w sposób gorszący). Postępowanie toczy się wówczas z urzędu. Pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne, korzysta natomiast z praw oskarżyciela posiłkowego (art. 60 § 2 kpk).
Odstąpienie prokuratora od prywatnego oskarżenia
Może się jednak zdarzyć, że prokurator, który wstąpił do postępowania, odstąpił potem od oskarżenia (np. uznając, że zgromadzony materiał nie wskazuje na fakt, iż popierania oskarżenia wymaga interes społeczny). Wówczas pokrzywdzony powraca w dalszym postępowaniu do praw oskarżyciela prywatnego (art. 60 § 3 kpk). Natomiast jeśli nie wniósł on oskarżenia, to w terminie 14 dni od odstąpienia prokuratora może złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje je jako prywatne. Natomiast jeśli mimo prawidłowego powiadomienia pokrzywdzony nie wyrazi w ten sposób swojej woli, sąd zobowiązany jest do umorzenia postępowania (art. 60 § 4 kpk).
Co w przypadku śmierci oskarżyciela prywatnego?
Artykuł 61 kpk reguluje kwestię skutków śmierci oskarżyciela prywatnego, która powoduje obligatoryjne zawieszenie toczącego się postępowania. Następuje to z mocy ustawy. Wówczas osoby najbliższe dla pokrzywdzonego mogą w terminie 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego wstąpić w jego prawa. Jeżeli jednak w tym terminie osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd umarza postępowanie.
Prywatny a publiczny akt oskarżenia
Ofiara przestępstwa prywatnego nie musi uzasadniać przedstawionych w piśmie tez. Warto ponadto wskazać, że sporządzenie prywatnego aktu oskarżenia nie jest obwarowane przymusem radcowsko-adwokackim. Ma to na celu deformalizację przedmiotowego pisma oraz umożliwienie jego sporządzenia osobom nieposiadającym wyspecjalizowanej wiedzy prawniczej.
W podobnym tonie orzekł SN w postanowieniu z dn. 21.01.2015 (V KK 297/14) wskazując, że dokument ten inicjujący postępowanie karne w trybie prywatnoskargowym, nie musi spełniać wszelkich wymogów, jakie kodeks postępowania karnego nakłada na akt oskarżenia wnoszony przez oskarżyciela publicznego. Przy czym SN czyni jedną znaczącą uwagę.
Zawężenie wymagań określone w art. 487 kpk nie ma na celu modyfikacji samego charakteru prywatnego aktu oskarżenia. Oznacza to, że zarówno jego forma, jak i sposób formułowania zarzutów musi nosić znamiona oskarżenia. Pokrzywdzony, wnosząc niniejszy dokument do sądu, powinien zatem w sposób wyraźny i racjonalny wskazać zarzucany danej osobie czyn oraz dowody popierające oskarżenie.
W takiej sytuacji, jak zauważa SN – rola tego rodzaju dokumentu niczym nie różni się od prokuratorskiego aktu oskarżenia.
Wymagania formalne aktu oskarżenia
Opisywany dokument powinien spełniać określone ustawowo wymagania formalne. Przede wszystkim chodzi o te ogólne, uregulowane w art. 119 kpk (cechy pisma procesowego). Ponadto akt oskarżenia powinien zawierać:
a) imię i nazwisko oskarżonego;
b) inne istotne dane, które dotyczą oskarżonego;
c) informacje o zastosowaniu środka zapobiegawczego;
d) informacje dotyczące zabezpieczenia majątkowego;
e) dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia;
f) dokładne określenie skutków zarzucanego oskarżonemu czynu, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody;
g) wskazanie, że czyn popełniono w warunkach wymienionych w art. 64 lub art. 65 kk albo art. 37 § 1 Kodeksu karnego skarbowego (nadzwyczajne obostrzenie kary);
h) przytoczenie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada;
i) wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy.
Do aktu oskarżenia należy dołączyć uzasadnienie, w którym wnioskodawca przytacza wszystkie znane mu fakty i dowody. W miarę potrzeby należy również wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić wszelkie okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swojej obronie (art. 332 § 2 kpk).
W przypadku, gdy postępowanie przygotowawcze zakończono w formie dochodzenia, akt oskarżenia może nie zawierać uzasadnienia.
Prywatny akt oskarżenia również musi spełniać pewne normy
Z całościowej perspektywy kodeksu postępowania karnego zasadne jest zauważyć ponadto, że zastosowanie do prywatnego aktu oskarżenia znajdzie art. 119 kpk określający podstawowe wymogi pisma procesowego. Uchybienie powyższym normom może skutkować na podstawie art. 337 § 1 kpk zwrotem prywatnego aktu oskarżenia i obowiązkiem uzupełnienia braków formalnych w terminie 7 dni. Taka regulacja nie budzi najmniejszych wątpliwości. Prywatny akt oskarżenia, który ze względu na swoją specyfikę został ograniczony do wskazania najbardziej znamiennych elementów przestępstwa prywatnego, nadal pozostaje formą oskarżenia kogoś o dany czyn. To może skutkować skazaniem sprawcy, a w rezultacie również jego społecznym potępieniem. Podsumowując, ustawodawca rozumie sytuację osób pokrzywdzonych zniewagą czy zniesławieniem. Wskazuje on jednocześnie na powagę przedmiotowego dokumentu jako aktu wszczynającego postępowanie przed sądem w celu ukarania przestępcy.
Termin wniesienia prywatnego aktu oskarżenia
Wniesienie prywatnego aktu oskarżenia możliwe jest do czasu przedawnienia karalności przestępstwa prywatnoskargowego, która zgodnie z art. 101 § 2 kk ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.
W uchwale SN z dnia 15 kwietnia 1971 r. (sygn. akt VI KZP 79/70) wskazano, iż bieg terminu przerywa również wniesienie skargi do Policji. Ponadto, z treści art. 101 § 2 i art. 102 kk wynika, że karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem 5 lat od zakończenia wyżej wskazanego rocznego okresu, jeżeli do czasu zakończenia tego okresu wszczęto postępowanie (tak też SN w wyroku z dnia 6 lipca 2004 r. w sprawie o sygn. akt V KK 149/04).
Koszty prywatnego aktu oskarżenia
Obowiązkiem oskarżyciela prywatnego jest złożenie dowodu wpłacenia do kasy sądowej zryczałtowanej równowartości wydatków przy złożeniu aktu oskarżenia albo oświadczenia o przyłączeniu się do oskarżenia (art. 621 kpk). Uzupełnienie braku opłaty następuje w trybie art. 120 § 1 kpk i podlega skutkom wskazanym w § 2 tego przepisu.
Sąd na podstawie art. 623 kpk zwalnia w całości lub w części skarżącego od wyłożenia kosztów podlegających uiszczeniu przy wnoszeniu pisma procesowego, jeżeli wykazano, że ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów wyłożenie ich dla niego byłoby zbyt uciążliwe.
Akt oskarżenia – dodatkowe załączniki
W akcie oskarżenia powinno się także zawrzeć:
a) listę osób, których wezwania się żąda (z podaniem adresów);
b) listę osób pokrzywdzonych (z podaniem adresów);
c) wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej się domaga.
Prokurator ma możliwość wnosić o zaniechanie wzywania świadków i w zamian odczytanie na rozprawie ich zeznań. Chodzi o te osoby, które przebywają za granicą lub te mające potwierdzić okoliczności, których sam oskarżony nie zaprzeczył. (art. 333 § 2 kpk). Nie dotyczy to osób wspomnianych w art. 182 Kodeksu postępowania karnego (osoby najbliższe).
Ponadto prokurator może dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o orzeczenie zwrotu korzyści majątkowej albo jej równowartości uprawnionemu podmiotowi. Może również wnosić o orzeczenie przepadku świadczenia lub jego równowartości na rzecz Skarbu Państwa. Obie możliwości wymagają pisemnego uzasadnienia. (art. 333 § 5 kpk).
O przesłaniu aktu oskarżenia do sądu oskarżyciel publiczny (np. prokurator) zawiadamia oskarżonego i ujawnionego pokrzywdzonego. Takie same zawiadomienie otrzymują osoby i instytucje, które złożyły zawiadomienie o przestępstwie (art. 334 § 1 kpk).
Czy warto pisać odpowiedź na akt oskarżenia?
Zapraszam do przeczytania artykułu na ten temat – kliknij tutaj.
