Organy jednostek samorządu terytorialnego jako podmioty stanowiące prawo

W Polsce, tak jak w większości państw europejskich tylko niektóre zadania szczebla lokalnego, czy regionalnego są realizowane przez komórki administracji rządowej, podległe Radzie Ministrów, Premierowi lub ministrom. Większość tych zadań przypada jednostkom samorządu terytorialnego, które w celu ich realizacji powinny korzystać z kompetencji wynikających z ustaw. Jedną z nich jest wyrażona wprost w art. 94 Konstytucji kompetencja do wydawania aktów prawa miejscowego.

Czym są akty prawa miejscowego?

To przepisy prawa powszechnie obowiązującego na obszarze działania organu, który zgodnie z konstytucyjną zasadą praworządności wydał je na podstawie upoważnienia ustawowego. Nie istnieje szczegółowa, legalna definicja aktu prawa miejscowego.

Jednostkami upoważnionymi do wydawania aktów prawa miejscowego są terenowe organy administracji rządowej, czyli wojewodowie i organy administracji niezespolonej, a także organy samorządu terytorialnego, przede wszystkim rady gmin i powiatów oraz sejmiki województw. Tak więc akty prawa miejscowego w zależności od organu wydającego mogą obowiązywać na terenie danej gminy, powiatu lub województwa.

Akty wydawane przez jednostki samorządu terytorialnego

Organy gminy

Zgodnie z art. 40 ust. 2 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym organy gminy są upoważnione do wydawania aktów prawa miejscowego w zakresie:

• wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych;
• organizacji urzędów i instytucji gminnych;
• zasad zarządu mieniem gminy;
• zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.

Za ustanawianie aktów prawa miejscowego w gminie odpowiada rada gminy. Przyjmują one formę uchwały.

Warto wspomnieć, że w zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących rada gminy może wydawać przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.
W przypadku niecierpiącym zwłoki przepisy porządkowe może wydać wójt, w formie zarządzenia.

Organy powiatu

Zgodnie z art. 40 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym organy powiatu są upoważnione do wydawania aktów prawa miejscowego szczególnie w zakresie spraw:

• wymagających uregulowania w statucie;
• szczególnego trybu zarządzania mieniem powiatu;
• zasad i trybu korzystania z powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.

Zgodnie z art. 41 SamPowU w zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, rada powiatu może wydawać powiatowe przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia obywateli, ochrony środowiska naturalnego albo do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego, o ile przyczyny te występują na obszarze więcej niż jednej gminy.

Akty prawa miejscowego powiatu stanowi rada powiatu w formie uchwały, jeżeli ustawa upoważniająca do wydania aktu nie stanowi inaczej. Powiatowe przepisy porządkowe, o których mowa w art. 41, w przypadkach niecierpiących zwłoki, może wydać zarząd powiatu.

Organy województwa

Zgodnie z art. 9 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, samorząd województwa, na podstawie upoważnienień ustawowych, posiada kompetencję stanowienia aktów prawa miejscowego.
Zgodnie z art. 18 pkt 1 i art. 89 ust. 1 SamWojU sejmik województwa jest jedynym właściwym organem w przypadku stanowienia aktów prawa miejscowego, w tym w szczególności:

• statutu województwa;
• zasad gospodarowania mieniem wojewódzkim;
• zasad i trybu korzystania z wojewódzkich obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.

Można dostrzec liczne podobieństwa w regulacjach działania jednostek samorządu na wszystkich szczeblach.

Publikacja aktu prawa miejscowego

Ogłoszenie aktów prawa miejscowego stanowi ostatnią fazę procedury prawotwórczej i jest warunkiem ich obowiązywania. Wynika to z art. 88 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zasady i tryb ogłaszania prawa miejscowego oraz wydawania wojewódzkiego dziennika urzędowego określa ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych.

Zasady dotyczące publikowania aktów prawa miejscowego nie są jednakowe i zależą od rodzaju aktu, jednak zasadniczą formą ich promulgacji jest publikacja w wojewódzkich dziennikach urzędowych, które są wydawane przez wojewodów.

Na zakończenie należy zaznaczyć, że nie każda uchwała rady gminy, powiatu czy sejmiku województwa jest aktem prawa miejscowego. Wiele uchwał ma charakter aktów kierownictwa wewnętrznego. Akty prawa miejscowego są natomiast specyficznymi aktami prawa powszechnie obowiązującego. To oznacza, że zawierają normy postępowania dotyczące adresatów określonych generalnie.

Bibliografia:
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95; Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, Dz.U. 1998 nr 91 poz. 576; Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578; Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r., Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483