Apelacja w sprawie cywilnej

Apelacja w sprawie cywilnej to podstawowy środek odwoławczy. Jego celem jest ponowne rozpoznanie sprawy w tych samych granicach, w jakich upoważniony był ją rozpatrzyć sąd I instancji. Ponowne merytoryczne rozpoznanie sprawy ma naprawić błędy stron oraz błędy popełnione przez sąd I instancji. W postępowaniu apelacyjnym może być jednak zbadany ponownie całokształt sprawy. Sąd apelacyjny na równi z sądem I instancji uprawniony jest do rozstrzygania o faktach i o stosowaniu norm prawnych, w pewnym zakresie kontrolując jednocześnie prawidłowość postępowania przeprowadzonego w sądzie niższej instancji.

Dopuszczalność wniesienia apelacji

Zgodnie z art. 367 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1575 z późn. zm., dalej również jako „k.p.c.”) od wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądu drugiej instancji. W odniesieniu do apelacji – w odróżnieniu od skargi kasacyjnej – nie przewidziano w kodeksie żadnych ograniczeń ze względu na rodzaj sprawy oraz wartość przedmiotu zaskarżenia (pewne różnice przewidują jednak przepisy o postępowaniu uproszczonym, które wprawdzie takich ograniczeń także nie wprowadzają, ale jednak przewidują oparcie apelacji na ściśle określonych w kodeksie zarzutach (art. 505(9) § 11 k.p.c.).

Co ciekawe, obecny system środków odwoławczych w procesie cywilnym nie zna instytucji zrzeczenia się prawa do zaskarżenia orzeczenia sądowego (zob. jednak art. 505(8) § 3 k.p.c. dotyczący postępowania uproszczonego). Nie ma zatem znaczenia prawnego ewentualne oświadczenie strony o zrzeczeniu się apelacji złożone po wydaniu wyroku, lecz przed upływem terminu do wywiedzenia apelacji. Nawet więc po „zrzeczeniu się” apelacji przez stronę może ona zaskarżyć nieprawomocny wyrok sądu pierwszej instancji. Skarżący przez wniesienie apelacji powinien zmierzać przede wszystkim do zmiany zaskarżonego orzeczenia, ewentualnie – na zasadzie wyjątku – do jego uchylenia. 

Przeczytaj również: Zwyczajne środki zaskarżenia w postępowaniu cywilnym

Kto rozpatruje apelacje?

Apelacja jest tzw. środkiem odwoławczym bezwzględnie dewolutywnym. Zawsze bowiem prowadzi do przeniesienia sprawy do sądu wyższej instancji. Ma zarazem charakter suspensywny (zawieszający), ponieważ zapobiega uprawomocnieniu się wyroku sądu pierwszej instancji. W razie zaskarżenia wyroku sądu rejonowego apelację rozpoznaje sąd okręgowy. Natomiast apelację od wyroku sądu okręgowego jako sądu pierwszej instancji – sąd apelacyjny (art. 367 § 2 k.p.c.).

Wyjątkowo, w razie przejęcia sprawy do rozpoznania w związku z rozstrzyganiem zagadnienia prawnego na podstawie art. 390 § 1 k.p.c., apelację może rozpoznać Sąd Najwyższy. Sąd rozpoznaje sprawę w składzie trzech sędziów. Na posiedzeniu niejawnym sąd orzeka w składzie jednego sędziego, z wyjątkiem wydania wyroku (art. 367 § 3 k.p.c.) – jest to wyjątek od reguły, że na posiedzeniu niejawnym sąd drugiej instancji orzeka w składzie jednego sędziego. Z kolei w postępowaniu uproszczonym sąd rozpoznaje apelację w składzie jednego sędziego (art. 505(10) § 1 k.p.c.). Sąd może również zlecić przeprowadzenie dowodu sędziemu wyznaczonemu, także gdy przyczyni się to do przyspieszenia postępowania (art. 367 § 3(1) k.p.c.).

Apelacja w sprawie cywilnej – wymagania

Zgodnie z art. 368 § 1 k.p.c. apelacja powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a ponadto powinna zawierać:

• oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości czy w części;
• zwięzłe przedstawienie zarzutów;
• uzasadnienie zarzutów;
• powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów lub dowodów;
• wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia.

W zarzutach co do podstawy faktycznej rozstrzygnięcia należy wskazać fakty ustalone przez sąd pierwszej instancji niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy lub istotne dla rozstrzygnięcia fakty nieustalone przez sąd pierwszej instancji. Powołując natomiast nowe fakty lub dowody, należy uprawdopodobnić, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później (art. 368 § 1(1) i 1(2) k.p.c.). Z kolei powołując fakt wykazany dowodem utrwalonym za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk, należy oznaczyć część zapisu dotyczącą tego faktu (art. 368 § 1(3) k.p.c.). Przede wszystkim należy jednak mieć na uwadze, że w sprawach o prawa majątkowe konieczne jest oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia (art. 368 § 2 k.p.c.).

Apelacja w sprawie cywilnej – termin do wniesienia

Apelacja powinna zostać wniesiona w terminie ściśle określonym przepisami Kodeksu postępowania cywilnego. Zasadniczo apelację składa się w terminie 2-tygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem (art. 369 § 1 k.p.c.). Należy jednakże zwrócić uwagę na art. 369 § 1(1) k.p.c., stosownie do którego w przypadku przedłużenia terminu do sporządzenia pisemnego uzasadnienia wyroku termin, o którym mowa w § 1, wynosi 3 tygodnie. O terminie tym sąd zawiadamia stronę, doręczając jej wyrok z uzasadnieniem.

Jeżeli w zawiadomieniu termin ten wskazano błędnie, a strona się do niego zastosowała, apelację uważa się za wniesioną w terminie. Termin, o którym mowa w § 1, uważa się za zachowany także wtedy, gdy przed jego upływem strona wniosła apelację do sądu drugiej instancji. W takim przypadku sąd ten zawiadamia sąd pierwszej instancji o wniesieniu apelacji i żąda przedstawienia akt sprawy (art. 369 § 3 k.p.c.). Ponadto licząc bieg terminu do złożenia apelacji, należy uwzględnić to, że jeżeli strona ustanowiła pełnomocnika lub osobę upoważnioną do odbioru pism, reguły doręczania pism sądowych określa regulacja zawarta w art. 133 § 3 k.p.c.