Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Powtórka przed egzaminem – ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Spis treści
rozwiń spis treści

Egzamin na aplikację tuż tuż, więc nie przerywamy naszego cyklu ustaw. Dziś omawiamy ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych – przedmiot prawa autorskiego

Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór.

Utwór to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia, w szczególności: literacki, publicystyczny, naukowy, plastyczny, wzornictwa przemysłowego, muzyczny, sceniczny i audiowizualny, lutniczy, architektoniczny, architektoniczno-urbanistyczny i urbanistyczny, a także programy komputerowe.

Ochroną nie są natomiast objęte:

  • odkrycia,
  • idee,
  • procedury,
  • metody,
  • zasady działania,
  • koncepcje matematyczne.

Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Ponadto ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

W żadnej sytuacji nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:

  • akty normatywne albo ich urzędowe projekty,
  • urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,
  • opublikowane opisy patentowe lub ochronne,
  • proste informacje prasowe.

Utworem opublikowanym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie.

Utworem rozpowszechnionym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy w jakikolwiek sposób udostępniono publicznie.

Nadawaniem utworu jest jego rozpowszechnianie drogą emisji radiowej lub telewizyjnej, prowadzonej w sposób bezprzewodowy (naziemny lub satelitarny) lub w sposób przewodowy.

Wprowadzeniem utworu do obrotu jest publiczne udostępnienie jego oryginału albo egzemplarzy drogą przeniesienia ich własności dokonanego przez uprawnionego lub za jego zgodą.

Odtworzeniem utworu jest jego publiczne udostępnienie przy pomocy nośników dźwięku, obrazu lub dźwięku i obrazu, na których utwór został zapisany, albo urządzeń służących do odbioru programu radiowego lub telewizyjnego, w którym utwór jest nadawany, albo urządzeń umożliwiających korzystanie z utworu publicznie udostępnionego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych – podmiot prawa autorskiego

Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.

Współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie. Ponadto domniemywa się, że wielkości udziałów są równe. Każdy ze współtwórców może żądać określenia wielkości udziałów przez sąd, na podstawie wkładów pracy twórczej. Oprócz tego każdy ze współtwórców może też wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie, bez uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców. Do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest natomiast zgoda wszystkich współtwórców. W przypadku jednak braku takiej zgody każdy ze współtwórców może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeka, uwzględniając interesy wszystkich współtwórców. Każdy ze współtwórców może ponadto dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia prawa autorskiego do całości utworu. Uzyskane świadczenie przypada wszystkim współtwórcom, stosownie do wielkości ich udziałów. Do autorskich praw majątkowych przysługujących współtwórcom stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych .

Autorskie prawa majątkowe do utworu zbiorowego (np. encyklopedii) przysługują:

  • producentowi bądź wydawcy,
  • twórcom – do ich poszczególnych części mających samodzielne znaczenie.

Ponadto domniemywa się, że producentowi lub wydawcy przysługuje również prawo do tytułu.

Jeżeli ustawa albo umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

Gdy ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, czyli prawo do:

  • autorstwa utworu,
  • oznaczenia utworu swoim nazwiskiem, pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,
  • nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
  • decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
  • nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych – autorskie prawa majątkowe

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Autorskie prawa majątkowe nie podlegają egzekucji, dopóki służą twórcy. Nie dotyczy to wymagalnych wierzytelności.

Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności:

  • pokrewieństwa,
  • powinowactwa lub
  • stosunku towarzyskiego.

Nie wymaga zezwolenia twórcy tymczasowe zwielokrotnienie, o charakterze przejściowym lub incydentalnym, niemające samodzielnego znaczenia gospodarczego, a stanowiące integralną i niezbędną część procesu technologicznego, którego celem jest wyłącznie umożliwienie:

  • przekazu utworu w systemie teleinformatycznym pomiędzy osobami trzecimi przez pośrednika lub
  • zgodnego z prawem korzystania z utworu.

Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem 70 lat:

  • od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych;
  • jeśli twórca utworu nie jest znany – od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość;
  • w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia;
  • w odniesieniu do utworu audiowizualnego – od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego;
  • co do utworu słowno-muzycznego, jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego – od śmierci później zmarłej z wymienionych osób: autora utworu słownego albo kompozytora utworu muzycznego.

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych – przejście autorskich praw majątkowych

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej:

  • autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy;
  • nabywca autorskich praw majątkowych może przenieść je na inne osoby, chyba że umowa stanowi inaczej.

Jeżeli autorskie prawa majątkowe jednego ze współtwórców miałyby przypaść Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu, część ta przechodzi na pozostałych przy życiu współtwórców lub ich następców prawnych, stosownie do wielkości ich udziałów.

Jeżeli w umowie nie określono sposobu korzystania z utworu, powinien on być zgodny z:

  • charakterem i przeznaczeniem utworu oraz
  • przyjętymi zwyczajami.

Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Twórca jest obowiązany dostarczyć utwór w terminie określonym w umowie. Jeżeli w umowie nie oznaczono terminu, powinien to natomiast uczynić niezwłocznie po ukończeniu utworu. Jeśli z kolei zamówiony utwór ma usterki, zamawiający może wyznaczyć twórcy odpowiedni termin do ich usunięcia. Po jego bezskutecznym upływie może on od umowy odstąpić lub żądać odpowiedniego obniżenia umówionego wynagrodzenia, chyba że usterki są wynikiem okoliczności, za które twórca nie ponosi odpowiedzialności. Jeśli utwór ma wady prawne, zamawiający może od umowy odstąpić i żądać naprawienia poniesionej szkody. Ponadto twórca może odstąpić od umowy bądź ją wypowiedzieć ze względu na swoje istotne interesy twórcze.

Umowa zobowiązująca do przeniesienia autorskich praw majątkowych przenosi na nabywcę prawo do wyłącznego korzystania z utworu na określonych polach eksploatacji. W braku wyraźnego postanowienia o przeniesieniu prawa uważa się, że twórca udzielił licencji.

Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe naruszono, może żądać od osoby naruszającej:

  • zaniechania naruszania,
  • usunięcia skutków naruszenia,
  • naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku, gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu,
  • wydania uzyskanych korzyści.

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych – prawa pokrewne

Wyróżniamy prawa pokrewne do:

  • artystycznych wykonań,
  • fonogramów i wideogramów,
  • nadań programów,
  • pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych.

Każde artystyczne wykonanie utworu lub dzieła sztuki ludowej pozostaje pod ochroną niezależnie od jego wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Artystycznymi wykonaniami są w szczególności działania:

  • aktorów,
  • recytatorów,
  • dyrygentów,
  • instrumentalistów,
  • wokalistów,
  • tancerzy,
  • mimów,
  • innych osób w sposób twórczy przyczyniających się do powstania wykonania.

Fonogramem jest pierwsze utrwalenie warstwy dźwiękowej wykonania utworu albo innych zjawisk akustycznych.

Wideogramem jest pierwsze utrwalenie sekwencji ruchomych obrazów, z dźwiękiem lub bez, niezależnie od tego, czy stanowi ono utwór audiowizualny.

Domniemywa się, że producentem fonogramu lub wideogramu jest osoba, pod której nazwiskiem lub firmą (nazwą) fonogram lub wideogram został po raz pierwszy sporządzony.

Bez uszczerbku dla praw twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów i wideogramów, organizacji radiowej lub telewizyjnej przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania ze swoich nadań programów w zakresie:

  • utrwalania;
  • zwielokrotniania określoną techniką;
  • nadawania przez inną organizację radiową lub telewizyjną;
  • reemitowania;
  • wprowadzania do obrotu ich utrwaleń;
  • odtwarzania w miejscach dostępnych za opłatą wstępu;
  • udostępniania ich utrwaleń w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w wybranym miejscu i czasie.

Wydawcy, który jako pierwszy w sposób zgodny z prawem opublikował lub w inny sposób rozpowszechnił utwór, którego czas ochrony już wygasł, a jego egzemplarze nie były jeszcze publicznie udostępniane, przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania tym utworem i korzystania z niego na wszystkich polach eksploatacji przez okres 25 lat od daty pierwszej publikacji lub rozpowszechnienia.

Spory dotyczące praw pokrewnych należą natomiast do właściwości sądów okręgowych.

Egzamin z 2017 roku

Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:

A. urzędowe projekty aktów normatywnych,

B. utwory architektoniczne,

C. utwory wzornictwa przemysłowego.

Odpowiedź: A (art. 4 pkt 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych)

Egzamin z 2018 roku

Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, przedmiotem prawa autorskiego jest:

A. opublikowany opis patentowy,

B. utwór pantomimiczny,

C. urzędowy dokument.

Odpowiedź: B (art. 1 ust. 2 pkt 8 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych)

Egzamin z 2019 roku

Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zachowania formy:

A. dokumentowej,

B. pisemnej pod rygorem nieważności,

C. pisemnej (bez rygoru nieważności).

Odpowiedź: B (art. 53 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych)

Egzamin z 2020 roku

Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie; do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda:

A. większości współtwórców; w przypadku braku takiej zgody każdy ze współtwórców może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeka, uwzględniając interes tego współtwórcy,

B. wszystkich współtwórców; w przypadku braku takiej zgody każdy ze współtwórców może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeka, uwzględniając interesy wszystkich współtwórców,

C. większości współtwórców; w przypadku braku takiej zgody pozostali współtwórcy nie mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd.

Odpowiedź: B (art. 9 ust. 1 i 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych)

Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career