Czym jest azyl? Kto i w jaki sposób może uzyskać prawo do azylu w Polsce?

Azyl stanowi miejsce odosobnienia, ucieczki i schronienia. Dotyczy szczególnie osób ściganych przez prawo innego kraju. Jak obowiązujące prawo definiuje azyl? Co odróżnia go od innych środków ochrony międzynarodowej – nadania statusu uchodźcy lub udzielenia ochrony uzupełniającej?

Czym jest azyl? Prawo do azylu w przepisach prawa międzynarodowego

W prawie międzynarodowym, najważniejszym aktem regulującym omawianą problematykę jest „Konwencja dotycząca statusu uchodźców” sporządzona w Genewie 28 lipca 1951 r. (w dalszej treści: „Konwencja”). Zgodnie z przepisami Konwencji azyl jest pojęciem tożsamym co status uchodźcy.

Na terenie Unii Europejskiej, państwa członkowskie rozszerzyły to pojęcie i nadały mu dodatkowy wymiar. Z tego powodu zarówno w UE, jak i na terenie Polski azyl stanowi odrębną procedurę w stosunku do ochrony międzynarodowej.

Prawo do azylu gwarantują dwa artykuły Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Mowa tu o art. 18 i art. 19. Pierwszy z nich określa prawo do azylu, drugi zaś zakazuje wydaleń zbiorowych i chroni każdą osobę przed „usunięciem, wydaleniem lub wydaniem w drodze ekstradycji do państwa, w którym istnieje poważne ryzyko, iż może być ona poddana karze śmierci, torturom lub innemu nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”.

Azyl a status uchodźcy

Jak już zostało wspomniane wyżej – w Polsce status uchodźcy i azyl nie są pojęciami tożsamymi. Mimo, że azyl, tak jak nadanie statusu uchodźcy stanowi formę ochrony udzielanej cudzoziemcom w sytuacji ich zagrożenia lub gdy przemawia za tym ważny interes Rzeczypospolitej Polskiej, ma on charakter polityczny. Schronienie udzielone cudzoziemcowi na podstawie prawa o azylu dotyczy ochrony przed ścigającymi go organami z państwa jego pochodzenia. W Polsce udzielenie azylu nie miało miejsca od bardzo dawna.

Dlatego większość osób uciekających do Polski ze swoich krajów z uzasadnionej obawy o życie swoje i bliskich powinna dowiedzieć się jak uzyskać status uchodźcy.

Inne akty prawa międzynarodowego regulujące prawo do azylu

Unijny system azylowy wymagał odpowiedniego skodyfikowania. Z tego powodu powołano do życia takie akty prawa, jak „rozporządzenie dublińskie”, które określa, jakie państwo członkowskie jest odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o azyl oraz dyrektywy:

• w sprawie procedur azylowych;
• określające minimalne wspólne normy warunków życia osób ubiegających się o azyl;
• określające, kogo uznaje się za uchodźcę lub beneficjenta pomocy uzupełniającej.

Podsumowując, państwa członkowskie UE uzgodniły wspólną europejską politykę azylową, obejmującą też ochronę uzupełniającą i tymczasową.

Prawo do azylu w Polsce

W Polsce wyraźnie odróżniono prawo do azylu od innych środków ochrony międzynarodowej. Udziela się go na podstawie przepisów ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Azylu udziela się wyłącznie w sprawach politycznych – wtedy, gdy jest to niezbędne do zapewnienia ochrony konkretnych osób oraz gdy przemawia za tym ważny interes Rzeczypospolitej Polskiej. Wnioski o udzielenie azylu rozpatruje Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców.

Osoby, które ubiegają się o azyl pozostają pod szczególną ochroną. Dane cudzoziemca oraz informacje na temat trwającego lub zakończonego postepowania o udzielenie azylu nie mogą być udostępniane ani pozyskiwane od podmiotów, wobec których istnieje uzasadnione domniemanie, że mogą dopuścić się względem cudzoziemca prześladowań lub wyrządzić mu poważną krzywdę.

Język postępowania w sprawie udzielenia azylu

Postępowanie w sprawie udzielenia azylu prowadzi się w języku polskim. Z tego powodu każdy dokument sporządzony w innym języku i dopuszczony jako dowód – uzyska tłumaczenie. Profesjonalnego tłumacza zapewnia Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Jeżeli zajdzie konieczność uzyskania od cudzoziemca dodatkowych informacji, Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców może go wezwać w celu przesłuchania lub złożenia wyjaśnień. Tego rodzaju przesłuchanie prowadzi się w języku zrozumiałym dla cudzoziemca i w obecności profesjonalnego tłumacza.

Jak uzyskać azyl w Polsce – opis procedury

Wniosek o udzielenie azylu można złożyć podczas zarówno podczas pobytu w Polsce, jak i za granicą. Składa się go bezpośrednio do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Wniosek może dotyczyć także innych osób, w szczególności zaś członków rodziny, takich jak małżonek, czy też małoletnie dziecko. Należy pamiętać, że małżonek wnioskodawcy musi wyrazić na taki stan rzeczy pisemną zgodę. Zgoda ta – w przypadku posiadania małoletniego dziecka – musi być również udzielona w jego imieniu. Jest to w pełni honorowany rodzaj pełnomocnictwa.

Każda osoba zainteresowana złożeniem wniosku o azyl powinna wiedzieć, iż nie ma specjalnego formularza. Pismo jest bardzo proste do sporządzenia. Może być spisane zarówno ręcznie, jak i komputerowo. Wniosek o azyl powinien zawierać:

• dane wnioskodawcy;
• określenie kraju pochodzenia wnioskodawcy;
• wskazanie istotnych zdarzeń będących przyczyną ubiegania się o azyl.

Cudzoziemiec, składający wniosek ma obowiązek poddać się pobraniu odcisków linii papilarnych, a także musi wyrazić zgodę na sfotografowanie swojego wizerunku. Jeżeli osoba przebywa za granicą, fotografię musi wykonać sama. Po przybyciu na terytorium Polski musi poddać się pobraniu odcisków linii papilarnych.

Osoba zainteresowana otrzymaniem azylu i przebywająca w Polsce nie musi martwić się o organizację wyżej wskazanych obowiązków. Pobranie odcisków linii papilarnych oraz fotografowanie cudzoziemca zapewnia komendant oddziału Straży Granicznej, obejmującego terytorialnym zasięgiem działania m.st. Warszawę.

Decyzja o udzieleniu azylu w Polsce

Postępowanie w sprawie udzielenia azylu kończy się wydaniem przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców odpowiedniej decyzji. Tą zaś wydaje się w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia wniosku. W praktyce termin może wydłużyć się nawet do 15 miesięcy.

Decyzję o udzieleniu azylu doręcza się cudzoziemcowi pod wskazany przez niego adres albo w każdym miejscu, w którym się go zastanie. Doręczenie może przybrać formę elektroniczną.

W razie niezadowolenia z decyzji, cudzoziemcowi przysługuje wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Składa się go do tego samego organu. Jeżeli zaś cudzoziemiec nie chce z tego prawa skorzystać, może wnieść skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Dokonuje tego za pośrednictwem Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców.

Utrata azylu

Zgodnie z art. 91 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pozbawianie azylu następuje w razie ustania przyczyny, dla których go udzielono lub gdy azylant prowadzi działalność skierowaną przeciwko obronności lub bezpieczeństwu państwa lub bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu. Zgodnie zaś z art. 94 wyżej wskazanej ustawy, decyzje w sprawie pozbawiania azylu wydaje Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców za zgodą ministra spraw zagranicznych.

Prawo do azylu a przyznanie ochrony międzynarodowej i uzupełniającej – podsumowanie

Azyl nie jest jedynym środkiem pomagania cudzoziemcom szukającym pomocy na terenie innych krajów. Ma on charakter polityczny i w praktyce nie przyznaje się go zbyt często. Dlatego należy zaznaczyć, że większość cudzoziemców powinna starać się o udzielanie im ochrony międzynarodowej. W tym pojęciu mieści się zarówno status uchodźcy, jak i ochrona uzupełniająca.

Status uchodźcy otrzymuje osoba, która – zgodnie z Konwencją dotyczącą statusu uchodźców „w rezultacie wydarzeń, które nastąpiły (…) oraz w wyniku uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu poglądów politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, oraz nie może lub nie chce z powodu tych obaw skorzystać z ochrony tego państwa, albo która nie ma żadnego obywatelstwa i znajdując się na skutek podobnych zdarzeń poza państwem swojego stałego zamieszkania, nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa”.

Ochrona uzupełniająca przeznaczona jest dla osób, które nie otrzymały statusu uchodźcy, jednak wobec których zachodzą przesłanki udzielenia ochrony. Ochronę uzupełniającą przyznaje się w sytuacji, kiedy powrót do kraju pochodzenia może narazić osobę na rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy.