Podmioty powiązane często dokonują pomiędzy sobą transakcji dóbr, praw oraz usług. Ceny odnoszące się do tych transakcji, to tak zwane ceny transferowe. Ustawodawca nałożył na podmioty, pomiędzy którymi istnieją określone powiązania obowiązki związane z cenami transferowymi, w celu uniknięcia nadużyć godzących w interes państwa oraz konkurencję na rynku. Na czym polegają te obowiązki i co grozi przedsiębiorcom za ich zaniedbanie?
Ceny transferowe, to ceny odnoszące się do transakcji dokonywanych pomiędzy podmiotami powiązanymi. Ceny transferowe posiadają definicję legalną, zawart w przepisach ustaw podatkowych. Konkretnie w art. 23m ust. 1 pkt. 1 ustawy z 26 lipca 1991 roku o podatku od osób fizycznych (w dalszej treści: "Ustawa o PIT") oraz w art. 11a ust. 1 pkt. 1 ustawy z 15 lutego 1992 roku o podatku od osób prawnych (w dalszej treści: "Ustawa o CIT").
W myśl wskazanych wyżej artykułów, cena transferowa, to ogólnie ujęty rezultat finansowy warunków ustalonych lub narzuconych w wyniku istniejących powiązań. Za cenę transferową można uznać cenę, wynagrodzenie, wynik finansowy lub wskaźnik finansowy.
Podmioty powiązane, to podmioty, pomiędzy którymi występuje zależność związana z osobami lub kapitałem. Podmiotami takimi mogą być osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej lub też zagraniczny zakład. W ustawach o PIT oraz CIT ustawodawca wskazał pewne kryteria, które pozwalają na stwierdzenie, czy dane podmioty są ze sobą powiązane.
W myśl art. 11a ust. 1 pkt 4) Ustawy o CIT oraz art. 23m ust. 1 pkt 4) Ustawy o PIT podmioty powiązane, to:
Ustawodawca wskazuje więc na bardzo szeroki zakres powiązań. Z powodu rozbudowanych przepisów dotyczących podmiotów powiązanych, istotne jest ich szczegółowe przeanalizowanie oraz zrozumienie takich terminów jak "wywieranie znaczącego wpływu".
Głównym zadaniem cen transferowych jest ustanowienie powszechnego obowiązku zawierania transakcji między podmiotami powiązanymi na zasadach rynkowych, czyli tak jakby były zawierane z podmiotami niepowiązanymi.
Przedsiębiorcy często wykorzystują mechanizmy cen transferowych do przesuwania dochodu pomiędzy podmiotami zarejestrowanymi w różnych krajach i działającymi w ramach grupy kapitałowej. Różnice w poziomie opodatkowania pomiędzy niektórymi krajami, mogą rodzić pokusę nadużywania cen transferowych. Wspomniany problem dotyczy przede wszystkim podmiotów z siedzibami w krajach stosujących szkodliwą konkurencję podatkową. Są to państwa, w których przepisy podatkowe są bardzo łagodne dla kapitału zagranicznego. Wykaz państw uznanych za tzw. raje podatkowe prowadzi Rada Unii Europejskiej, która dwa razy w roku uaktualnia listę.
W skrócie - przepisy o cenach transferowych mają przeciwdziałać unikaniu opodatkowania oraz chronić konkurencję na rynku.
Zgodnie z art. 11a ust. 1. pkt. 6 ustawy o CIT oraz art. 23m ust. 1 pkt 6 ustawy o PIT, transakcje kontrolowane, to identyfikowane na podstawie rzeczywistych zachowań stron działania o charakterze gospodarczym, których warunki zostały ustalone lub narzucone w wyniku powiązań.
Jest to szeroko ujęta wszelka działalność podatników o różnorodnym charakterze. Obejmuje m.in.: transakcje towarowe, usługowe oraz finansowe, umowy spółek osobowych, współpracy, czy o podziale kosztów. Takie transakcje z samego faktu dokonania w wyniku powiązania mogą podlegać kontroli organów podatkowych.
W przypadku cen transferowych i transakcji kontrolowanych, niezwykle istotnym zagadnieniem są progi dokumentacyjne. Jeżeli suma transakcji jednorodnych przekroczy w skali roku podatkowego kwoty określone w art. 11k ust. 2 ustawy o CIT i art. 23w ustawy o PIT, powstanie obowiązek sporządzenia dokumentacji cen transferowych. W 2022 roku progi wynoszą:
W przypadku transakcji z podmiotami mającymi swoją siedzibę lub zarząd w kraju uznanym za państwo stosujące szkodliwą konkurencje podatkową:
Mowa o państwach, które uznawane są za tak zwane raje podatkowe.
Sposób obliczenia wartości transakcji kontrolowanej wskazany jest w art. 11l Ustawy o CIT oraz art. 23x Ustawy o PIT. W myśl obowiązujących przepisów, w przypadku:
Dodatkowo, podstawą do obliczenia są:
Przy określaniu wartości transakcji kontrolowanej należy odliczyć podatek od towarów i usług (VAT), chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Wartości w walucie obcej należy przeliczyć na złote według kursu średniego ogłaszanego przez NBP, aktualnego na ostatni dzień roboczy poprzedzający dzień realizacji operacji gospodarczej lub zawarcia umowy.
Dokumentacja cen transferowych jest szczególnym opisem przebiegu transakcji kontrolowanej. Jej zadaniem jest dostarczenie organom kontrolującym podatki informacji na temat transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi, jak i jej warunków. W dokumentacji cen transferowych należy wykazać, że dana transakcja została zawarta na podstawie cen rynkowych (czyli takich jakie mogłyby ustalić podmioty niepowiązane).
Zgodnie z art. 11k oraz 11q ustawy o CIT i art. 23w oraz 23zc ustawy o PIT w dokumentacji powinny być zawarte:
Mikroprzedsiębiorcy lub małe przedsiębiorstwa w rozumieniu odpowiednio art. 7 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców są zwolnione z dołączania analiz cen transferowych.
W przypadku grupowej dokumentacji cen transferowych zawartej przez grupy kapitałowe należy dołączyć również: opis grupy, opis istotnych wartości niematerialnych i prawnych tej grupy, opis istotnych transakcji finansowych oraz informacje finansowe i podatkowe.
Obowiązek sporządzenia lokalnej dokumentacji cen transferowych za dany rok podatkowy ciąży na wszystkich podmiotach powiązanych oraz na podmiotach, które dokonały transakcji z podmiotem, którego zarząd lub siedziba znajduje się w kraju, gdzie stosuje się szkodliwą konkurencję podatkową. Obowiązek ten powstaje po przekroczeniu wartości określonego progu transakcji jednorodnej.
Należy zaznaczyć, że art. 11n Ustawy o CIT oraz art. 23z Ustawy o PIT wymieniają liczne rodzaje transakcji kontrolowanych, które nie są objęte obowiązkiem przygotowania dokumentacji cen transferowych.
Termin na sporządzenie dokumentacji to czas do dziesiątego miesiąca każdego roku – jest to zmiana wprowadzona w ramach tzw. Polskiego Ładu.
W ramach Polskiego Ładu wprowadzono również zmianę dotyczącą formy dokumentacji. Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, właściwa jest wyłącznie forma elektroniczna. Jest to istotna zmiana, bowiem przepisy obowiązujące do 2021 roku włącznie nie precyzowały, jaką formę powinna mieć dokumentacja cen transferowych. Dopuszczalna była zarówno forma papierowa, jak i elektroniczna. Wyjątek stanowiła analiza porównawcza, która musiała być przygotowana w formie elektronicznej.
Co istotne, samej dokumentacji cen transferowych nie przesyła się do organu podatkowego. Należy ją opracować ze względu na możliwą kontrolę, podczas której należy ją okazać.
Wraz z dokumentacją cen transferowych opracowana powinna zostać szczegółowa informacja dotycząca stosowanych przez podmioty cen transferowych. Informację te należy opracować do jedenastego miesiąca następnego roku podatkowego w formie elektronicznej i przesłać do organu podatkowego. Obowiązek ten wynika z art. 11t Ustawy o CIT i 23zf ustawy o PIT.
Podstawą do opracowania informacji jest lokalna dokumentacja cen transferowych. Jeżeli podmiot nie był zobowiązany do sporządzenia dokumentacji, to za podstawę powinny służyć sprawozdania finansowe lub inne dokumenty.
Obowiązkowe elementy informacji dotyczącej stosowanych cen transferowych, to:
Ustawodawca w art. 11d Ustawy i CIT oraz 23p Ustawy o PIT przewidział następujące metody weryfikacji cen transferowych:
Podczas szacowania wysokości cen transferowych, przedsiębiorca powinien wybrać odpowiednią dla siebie metodę, uwzględniając przy tym okoliczności jego sprawy. Większość podatników posiłkuje się przy tym metodami weryfikacji wymienionymi w art. 11d Ustawy o CIT i art. 23p Ustawy o PIT.
Za niedopełnienie obowiązku sporządzenia dokumentacji cen transferowych przewidziane są kary. Przepisem regulującym tę kwestię jest art. 56c Kodeksu karnego skarbowego (w dalszej treści: "k.k.s"). Zgodnie z jego treścią przestępstwami skarbowymi są:
W wypadkach mniejszej wagi, sprawca czynu zabronionego podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.
Brak sporządzenia lokalnej dokumentacji podatkowej, jak i sporządzenie dokumentacji niezgodnej ze stanem rzeczywistym zagrożone jest karą do 720 stawek dziennych grzywny (od 1003,3 złotych do 28 895 040 złotych).
Sporządzenie dokumentacji po terminie zagrożone jest karą do 240 stawek dziennych (od 1003,3 złotych do 9 631 680 złotych). Takie rozwiązanie zostało wprowadzone w ramach tzw. Polskiego Ładu, wcześniej obowiązywała kara maksymalnie 720 stawek dziennych.
Przy sytuacjach mniejszej wagi sprawca odpowiada nie jak za przestępstwo skarbowe (jak powyżej), lecz jak za wykroczenie skarbowe. Wykroczenie skarbowe zagrożone jest maksymalnie dwudziestokrotnością wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Poniżej przedstawione wyliczenia oparte są o stawki aktualne w roku 2022, w którym minimalne wynagrodzenie wynosi 3010 złotych.
Wysokość stawek dziennych przewidzianych w k.k.s. w przypadku przestępstwa skarbowego:
W związku z tym:
Wysokość kwoty grzywny przy wykroczeniu skarbowym zgodnie z k.k.s.: