Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Czym jest gravamen?

Spis treści
rozwiń spis treści

Gravamen (łac. „uciążliwość”, od gravare obciążać) – cecha orzeczenia sądu lub organu administracji, polegająca na naruszeniu interesu strony postępowania. Wykazanie gravamen, tj. uprawdopodobnienie, że dane orzeczenie narusza prawa strony (tzw. pokrzywdzenie orzeczeniem), bywa warunkiem dopuszczalności środków odwoławczych (np. apelacji w polskim postępowaniu cywilnym i karnym).

Istota gravamen

Gravamen jest zatem przewidzianym w prawie procesowym ograniczeniem możliwości zaskarżenia orzeczenia. Polega ono na tym, że skarżący musi być przekonany, że dane rozstrzygnięcie narusza jego prawa (interes prawny). Jest to zatem środek prawny, który ma na celu zapobieganie nadużyciom składu orzekającego sądu pierwszej instancji, od którego zależy przyjęcie apelacji. Gravamen oznacza więc naruszenie jakiegokolwiek prawnie chronionego dobra uczestnika procesu na skutek wydania przez organ procesowy decyzji o określonej treści. Należy zauważyć, że gravamen oceniany przez funkcję procesową odnosi się nie tylko do interesów procesowych strony co do wydania orzeczenia na jej korzyść. Odnosi się bowiem także do podejmowania starań o wydanie trafnego rozstrzygnięcia lub prawidłowego ustalenia zgodnego z prawem.

Postępowanie karne

Zgodnie z art. 425 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 534, dalej również jako „k.p.k.”) od orzeczenia wydanego w pierwszej instancji przysługuje środek odwoławczy stronom oraz innym osobom wskazanym w przepisach ustawy.  Odwołujący się może skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom. Ograniczenie to nie dotyczy oskarżyciela publicznego (art. 425 § 3 k.p.k.).

Z przepisu tego wynika, że podmioty uprawnione do wniesienia środka odwoławczego powinny mieć interes prawny w zaskarżeniu. Przepis ten określa więc gravamen (uciążliwość orzeczenia), który pełni funkcję przesłanki zaskarżenia. Chodzi o taki warunek, który samodzielnie i niezależnie od innych jeszcze warunków powinien wystąpić, aby doszło do skutecznego zaskarżenia rozstrzygnięcia.

Gravamen ma charakter formalnoprocesowy, a więc podlega badaniu już na etapie wstępnej kontroli środka odwoławczego. Brak gravamen odbiera stronie legitymację do wniesienia środka odwoławczego. Tym samym środek ten, jako pochodzący od osoby nieuprawnionej, nie powinien zostać przyjęty. Zostało to podkreślone w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 23 lutego 2000 r. (sygn. II AKz 59/00). Oznacza to, że co do zasady brak gravamen oznacza, iż środek odwoławczy jest niedopuszczalny z mocy ustawy.

Wykazanie gravamen (postępowanie karne)

Instytucja gravamen może być oceniana pod kątem nie tylko całości środka odwoławczego. Może być bowiem oceniana także pod kątem poszczególnych podnoszonych w nim zarzutów (postanowienie Sądu Najwyższego z 19 maja 2011 r., sygn. I KZP 2/11). Na skarżącym nie ciąży obowiązek wykazania, że zaskarżone orzeczenie narusza jego prawa lub szkodzi jego interesom. Istotą gravamen jest bowiem domniemanie, że zaskarżone orzeczenie jest niekorzystne dla skarżącego. Punkt ciężkości spoczywa natomiast na subiektywnym, ale uzasadnionym przekonaniu skarżącego. Jest to domniemanie faktyczne, które może zostać obalone. Dlatego też ocena istnienia gravamen jest dokonywana w aspekcie obiektywnym. Uwzględnia się tutaj jednak subiektywne przeświadczenie skarżącego o uciążliwości dla niego danego rozstrzygnięcia (wyrok Sądu Najwyższego z 1 lutego 2006 r., sygn. II KK 127/05;  postanowienia Sądu Najwyższego: z 6 maja 2008 r., sygn. II KZ 20/08; z 23 września 2008 r., sygn. I KZP 21/08; z 26 sierpnia 2010 r., sygn. I KZP 13/10).

Postępowanie cywilne

Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z 15 maja 2014 r. (sygn. III CZP 88/13) wyraził pogląd, zgodnie z którym pokrzywdzenie orzeczeniem (gravamen) jest przesłanką dopuszczalności środka zaskarżenia. Chyba że interes publiczny wymaga merytorycznego rozpoznania tego środka. Do powyższych rozważań trzeba dodać, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd uzależniający uprawnienie do wniesienia środka zaskarżenia od istnienia gravamen, czyli pokrzywdzenia strony orzeczeniem sądu niższej instancji.

Pokrzywdzenie to polega na niekorzystnej dla strony różnicy między zgłoszonym przez nią żądaniem a sentencją orzeczenia, wynikającej z porównania zakresu żądania z treścią rozstrzygnięcia (wyrok Sądu Najwyższego z 17 marca 1936 r., sygn. C III 1030/35; postanowienie Sądu Najwyższego z 11 października 1950 r., sygn. ŁC 990/50, uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 8 kwietnia 1997 r., sygn. I CKN 57/97, postanowienie Sądu Najwyższego z 5 września 1997 r., sygn. III CKN 152/97, wyrok Sądu Najwyższego z 16 maja 2003 r., sygn. I CKN 382/01, czy postanowienie Sądu Najwyższego z 23 marca 2006 r., sygn. II CZ 22/06).

Pojęcie gravamen leży u podstaw konstrukcji środków zaskarżenia takich jak apelacja oraz nadzwyczajny środek zaskarżenia w postaci skargi kasacyjnej. Wskazać należy, że przesłanką zaskarżenia orzeczenia w postępowaniu cywilnym jest istnienie interesu prawnego w kwestionowaniu orzeczenia. Interes prawny w zaskarżeniu orzeczenia, określany mianem gravamen, oznacza zatem pokrzywdzenie polegające na niekorzystnej dla strony różnicy między zgłoszonym przez nią żądaniem a sentencją orzeczenia, wynikającej z porównania zakresu żądania i treści rozstrzygnięcia (wyrok Sądu Najwyższego z 1 kwietnia 2014 r., sygn. I UK 382/13). Analogicznie wygląda sytuacja prawna pozwanego, który ulega roszczeniu tylko w części.

 

Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career