Czym jest roszczenie regresowe?

Słownik języka polskiego PWN definiuje regres jako „prawo dochodzenia zwrotu sum wyłożonych na inną osobę„. Roszczenie regresowe zwane jest także roszczeniem zwrotnym lub regresem. Wynika ono zatem z faktu spełnienia świadczenia przez jedną z osób współodpowiedzialnych za dług lub z faktu przyjęcia świadczenia przez jednego ze współuprawnionych i mające za przedmiot dokonanie podziału ciężaru długu lub korzyści wynikających ze spełnienia świadczenia.

Roszczenie regresowe – regres dłużników solidarnych

Spełnienie świadczenia przez jednego z dłużników solidarnych skutkuje powstaniem po jego stronie roszczenia regresowego względem pozostałych dłużników. Należy odwołać się do art. 376 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm., dalej również jako „k.c.”). Jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.

Przepis ten ma jednak charakter dyspozytywny. Przewiduje bowiem, że pierwszeństwo w regulacji tego roszczenia ma umowa między współdłużnikami. W wypadku natomiast jej braku – istniejący między nimi stosunek prawny (stosunek wewnętrzny), z którym wiąże się zobowiązanie solidarne (np. wspólność majątku spadkowego). Dopiero wówczas, gdy nie ma między dłużnikami solidarnymi takiego stosunku prawnego, o zakresie roszczeń regresowych rozstrzyga art. 376 k.c., postanawiając, że każdy z dłużników jest zobowiązany do zwrotu świadczenia w częściach równych.

Zobowiązanie regresowe nie ma charakteru solidarnego. Przy rozstrzyganiu na podstawie art. 376 § 1 k.c., w jakich częściach współdłużnik może żądać od innych współdłużników solidarnych zwrotu spełnionego świadczenia na rzecz wierzyciela, bierze się zatem pod uwagę nie tylko współdłużników zobowiązanych do świadczenia orzeczeniem sądowym. Pod uwagę należy bowiem wziąć także tych, przeciwko którym wierzyciel nie dochodził swych roszczeń sądownie. Taką opinię wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 13 października 1986 r. (sygn. I CR 278/86).

Cechy roszczenia regresowego między współdłużnikami

Roszczenie regresowe (roszczenie zwrotne, regres) wynika z art. 376 § 1 zd. 2 k.c. Jest to roszczenie o zwrot części świadczenia lub części wartości świadczenia spełnionego na rzecz wierzyciela przez jednego z dłużników solidarnych, przysługujące mu względem współdłużników. Samo zobowiązanie regresowe lokuje się poza strukturą zobowiązania solidarnego i co do zasady nie posiada takiego charakteru. Jeżeli z treści stosunku prawnego między współdłużnikami nie wynika nic innego, roszczenie regresowe odznacza się następującymi cechami:

• powstaje z chwilą, gdy dłużnik spełnił świadczenie w całości lub w części albo gdy dokonano czynności prawnej będącej surogatem spełnienia świadczenia, np. potrącenia (współdłużnicy nie mogą zasłaniać się zarzutem, że spełnione świadczenie odpowiada części przypadającej na świadczącego dłużnika lub jest od tej części mniejsze, gdyż także świadczenie częściowe rozkłada się między dłużników stosownie do treści stosunku wewnętrznego;
• staje się wymagalne niezwłocznie po wezwaniu o zwrot spełnionego świadczenia;
• jego przedmiot jest – co do zasady – tożsamy z przedmiotem świadczenia w zobowiązaniu solidarnym (co innego może wynikać z charakteru zobowiązania solidarnego, np. gdy polega ono na czynieniu);
• dłużnik zobowiązany do regresu może zasłaniać się zarzutami, które mu przysługują osobiście przeciwko dłużnikowi uprawnionemu, jak również zarzutami, które były wspólne wszystkim współdłużnikom albo osobiście przysługiwały dłużnikowi uprawnionemu i nie zostały przez niego podniesione.

Przedawnienie roszczenia regresowego następuje w terminie sześcioletnim. Gdy jest natomiast związane z działalnością gospodarczą dłużnika uprawnionego do regresu – w terminie trzyletnim.

Przeczytaj również: Czym jest uznanie długu i komu powinno na nim zależeć?

Niewypłacalność dłużnika a roszczenie regresowe

Niewypłacalność dłużnika oznacza niemożność zaspokojenia roszczenia wierzyciela z jego majątku. W takiej sytuacji część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników (art. 376 § 2 k.c.) w proporcji wynikającej ze stosunku wewnętrznego, a w jego braku – w częściach równych. Co, jeżeli po realizacji roszczeń regresowych dłużnik odzyskał wypłacalność? Wówczas wszyscy pozostali dłużnicy mogą dochodzić od niego zaspokojenia roszczeń regresowych na zasadach ogólnych.

Regres wierzycieli solidarnych

Zgodnie z art. 378 k.c. jeżeli jeden z wierzycieli solidarnych przyjął świadczenie, treść istniejącego między współwierzycielami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach jest on odpowiedzialny względem współwierzycieli. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, wierzyciel, który przyjął świadczenie, jest odpowiedzialny w częściach równych.

Przez „przyjęcie świadczenia” należy rozumieć spełnienie świadczenia zgodnie z jego treścią. Będą to także wszelkie inne sposoby wygaśnięcia zobowiązania związane z zaspokojeniem wierzyciela: złożenie świadczenia do depozytu sądowego, świadczenie w miejsce wykonania (datio in solutum) i potrącenie. Artykuł 378 k.c. przesądza o odpowiedzialności wierzyciela solidarnego, który przyjął świadczenie, wobec pozostałych uprawnionych, określając – w sposób stosunkowo ogólny – podstawy określenia zakresu roszczeń zwrotnych.

Zakres ten jest determinowany w pierwszej kolejności treścią stosunku prawnego istniejącego między współwierzycielami. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, wierzyciel przyjmujący świadczenie odpowiada wobec pozostałych uprawnionych w częściach równych. Oznacza to, że wierzyciel, który przyjął całe świadczenie lub nawet tylko jego część, jest obowiązany wydać każdemu z pozostałych wierzycieli taką część przyjętego świadczenia, jaka wynika z jego podziału przez liczbę wierzycieli. Przy ustaleniu tych części uwzględnia się poza świadczeniem głównym także świadczenia uboczne. Jeżeli przedmiot świadczenia jest natomiast niepodzielny, podziałowi podlega jego wartość.