Kiedy mamy do czynienia z dezercją?

Zgodnie ze Słownikiem Języka Polskiego PWN, dezercja oznacza «ucieczkę z wojska» lub «odejście skądś lub rezygnacja z czegoś z braku odwagi, by stawić czoła trudnościom». Co na temat dezercji mówi nam kodeks karny?

Obowiązek służby wojskowej

Dobrem chronionym przez przepisy rozdziału 39 Kodeksu karnego (przestępstw przeciwko obowiązkowi pełnienia służby wojskowej) jest prawidłowość pełnienia obowiązku służby wojskowej. Wiąże się to z mocą obronna państwa. Może ona ulec osłabieniu w związku z zachowaniami naruszającymi obowiązki służby wojskowej. Zgodnie z art. 4 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, powszechnemu obowiązkowi obrony podlegają wszyscy obywatele polscy zdolni ze względu na wiek i stan zdrowia do wykonywania tego obowiązku (także: art. 85 Konstytucji RP).

Art. 55 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej

Obowiązek służby wojskowej to:

1. odbywanie ćwiczeń wojskowych przez: żołnierzy rezerwy, osoby przeniesione do rezerwy niebędące żołnierzami rezerwy oraz ochotników, którzy zgłoszą się do ich odbycia i nie podlegają obowiązkowi odbycia zasadniczej służby wojskowej;
2. pełnienie służby przygotowawczej przez: osoby przeniesione do rezerwy, w tym żołnierzy rezerwy, którzy dotychczas nie odbywali czynnej służby wojskowej, ochotników, którzy zgłoszą się do jej odbycia i nie podlegają obowiązkowi odbycia zasadniczej służby wojskowej oraz pełnieniu terytorialnej służby wojskowej przez żołnierzy;
3. pełnienie okresowej służby wojskowej przez żołnierzy rezerwy.

To jednak nie wszystko. W przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa, jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia możliwości wykonywania zadań związanych z przeznaczeniem Sił Zbrojnych, obowiązek służby wojskowej polega także na:

1. odbywaniu zasadniczej służby wojskowej przez osoby podlegające temu obowiązkowi;
2. odbywaniu przeszkolenia wojskowego przez absolwentów szkół wyższych.

W razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny obowiązek służby wojskowej polega na pełnieniu służby wojskowej przez:

1. osoby podlegające kwalifikacji wojskowej;
2. osoby przeniesione do rezerwy, w tym żołnierzy rezerwy;
3. żołnierzy pozostawionych w czynnej służbie wojskowej;
4. inne osoby, które zgłoszą się do tej służby w ramach zaciągu ochotniczego.

W ramach obowiązku służby wojskowej osoby podlegające kwalifikacji wojskowej, zamiast do zasadniczej służby wojskowej, mogą być przeznaczone do odbycia zasadniczej służby lub szkolenia w obronie cywilnej. Za spełnienie obowiązku służby wojskowej uznaje się również pełnienie służby kandydackiej oraz zawodowej służby wojskowej. Odbywa się to na zasadach określonych w ustawie o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych,

Dezercja

Co jeśli żołnierz w celu trwałego uchylenia się od służby wojskowej opuszcza swoją jednostkę lub wyznaczone miejsce przebywania lub w takim celu poza nimi pozostaje? Zgodnie z art. 339 § 1 ustawy Kodeks karny (dalej jako „kk”), podlega on karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Przedmiotem ochrony tego przepisu jest prawidłowość pełnienia obowiązku służby wojskowej. Wiąże się to z mocą obronną państwa. Jej podstawowymi przesłankami są gotowość bojowa i zdolność operacyjna wojska. Od przestępstwa samowolnego opuszczenia jednostki przez żołnierza (art. 338 kk) dezercję odróżnia przede wszystkim zamiar trwałego – a nie tylko czasowego – uchylenia się od służby wojskowej.

Sprawcą przestępstwa dezercji może być tylko żołnierz, bez względu na rodzaj pełnionej służby wojskowej. Zgodnie z art. 115 § 17 kk, żołnierzem jest osoba pełniąca czynną służbę wojskową, z wyjątkiem terytorialnej służby wojskowej pełnionej dyspozycyjnie.

Przesłanki

W rozumieniu art. 3 ust. 5 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej jednostka wojskowa to jednostka organizacyjna Sił Zbrojnych. Funkcjonuje na podstawie nadanego przez Ministra Obrony Narodowej etatu. Ten z kolei określa jej strukturę wewnętrzną, liczbę, rodzaje i rangę wszystkich stanowisk służbowych występujących w danej jednostce, jak również liczbę i rodzaje uzbrojenia, środków transportu i innego wyposażenia należnego jednostce. Posługuje się ona pieczęcią urzędową z godłem Rzeczypospolitej Polskiej i nazwą (numerem) jednostki. Za wyznaczone miejsce przebywania uznaje się miejsce poza jednostką wojskową, w którym żołnierz wykonuje swoje zadania służbowe lub przebywa z woli przełożonych.

Co oznacza w takim razie sformułowanie „wspólnie z innymi żołnierzami”? Określone w przepisie wspólne działanie przestępne musi być przedsięwzięte co najmniej przez trzech żołnierzy. Tylko w takiej sytuacji będzie bowiem istnieć podstawa do ustalenia, że jeden spośród sprawców (i każdy z nich) działał wspólnie z innymi żołnierzami (wyrok Sądu Najwyższego z 6 czerwca 1970 r., sygn. Rw 487/70).

Wspólna dezercja

Co jeżeli sprawca dopuszcza się dezercji wspólnie z innymi żołnierzami?Wówczas podlega on karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 (art. 339 § 2 kk). Dla bytu przestępstwa określonego w art. 339 § 2 kk, traktującym o kwalifikowanej postaci dezercji, konieczne jest ustalenie, że czyn każdego spośród co najmniej dwóch wspólnie działających żołnierzy podyktowany był celem trwałego uchylenia się od służby wojskowej (wyrok Sądu Najwyższego z 29 października 1970 r., sygn. Rw 1128/70).

Inne formy czynów karalnych

Zgodnie z art. 339 § 3 kk, żołnierz, który w czasie dezercji ucieka za granicę albo przebywając za granicą uchyla się od powrotu do kraju, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Karalne jest także przygotowanie do dezercji. Zgodnie z art. 339 § 4 kk, żołnierz, który czyni przygotowania do przestępstwa określonego w § 1-3, podlega karze aresztu wojskowego albo pozbawienia wolności do lat 2.