Czym jest egzekucja świadczeń alimentacyjnych?

Egzekucja świadczeń alimentacyjnych ze względu na swoje znaczenie społeczne została w szczegółowy sposób określona w obowiązujących przepisach. Może być ona prowadzona w trybie sądowego postępowania egzekucyjnego, a także w trybie postępowania pozaegzekucyjnego. Czym różnią się te postępowania? Jak można dochodzić swoich należności?

Tryb pozaegzekucyjny

W trybie pozaegzekucyjnym egzekucja świadczeń alimentacyjnych polega na ich dochodzeniu z wynagrodzenia za pracę oraz ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Świadczenia alimentacyjne mogą być zaspokajane z wynagrodzenia dłużnika alimentacyjnego bez przeprowadzania postępowania egzekucyjnego. Taką regulację przewiduje art. 88 Kodeksu pracy. W świetle tego przepisu pracodawca dokonuje potrąceń na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego.

Z mocy art. 138 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ze świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych – po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych – podlegają potrąceniu sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych.

Należy pamiętać, że wierzyciel może żądać zaspokojenia świadczenia w trybie pozaegzekucyjnym jedynie w przypadku, gdy ze świadczeń tych zaspokajane są tylko należności alimentacyjne oraz gdy zaspokajany jest jeden wierzyciel lub też kilku wierzycieli, pod warunkiem że dokonywane potrącenia wystarczają na zaspokojenie wszystkich.

Egzekucja świadczeń alimentacyjnych – alimenty od osadzonych

Procedurę pozaegzekucyjną stosuje się również w przypadku osób pozbawionych wolności na zasadach określonych w Kodeksie postępowania cywilnego (dalej jako „kpc”). Przepisy art. 1081 § 3 i 4 kpc wskazują, że gdy dłużnik alimentacyjny odbywa karę pozbawienia wolności, wierzyciel może złożyć tytuł wykonawczy bezpośrednio dyrektorowi zakładu karnego, który obowiązany jest wypłacać wierzycielowi należności za pracę dłużnika lub jego pieniądze znajdujące się w depozycie zakładu karnego, w granicach określonych w art. 125 Kodeksu karnego wykonawczego. Przepis ten stanowi, że z wynagrodzenia za pracę przysługującego skazanemu potrąca się 7% na cele Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej oraz 45% na cele Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy. Z przypadającego skazanemu wynagrodzenia za pracę, po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, wolne jest w każdym czasie od egzekucji 60%.

Przewidzianej formy pozyskania alimentów nie można jednak dokonywać, jeżeli wnioski złożyło kilku wierzycieli, a należności za pracę dłużnika lub jego pieniądze znajdujące się w depozycie zakładu karnego nie wystarczają na zaspokojenie wszystkich należności tych wierzycieli lub jeżeli są zajęte przez organ egzekucyjny. W takim wypadku dyrektor zakładu karnego przekazuje wnioski do właściwego komornika.

Sądowe postępowanie egzekucyjne

Sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych i działających przy tych sądach komorników. Czynności egzekucyjne prowadzi na ogół komornik sądowy. Komornik, prowadząc egzekucję, egzekwuje alimenty w celu zaspokojenia bieżących potrzeb uprawnionego. Wyrok sądowy zasądzający świadczenia alimentacyjne posiada z urzędu klauzulę wykonalności. Jest to potwierdzenie, że dane orzeczenie stanowi tytuł wykonawczy, zgodnie z którym wszelkie osoby i urzędy, których może dotyczyć, mają obowiązek się mu podporządkować. Tytuł wykonawczy dostarcza się wierzycielowi z urzędu. Skierowanie wniosku egzekucyjnego nie rozpoczyna samej egzekucji. Jest jedynie początkiem postępowania egzekucyjnego. Egzekucję wszczyna się dopiero w chwili, gdy komornik dokona pierwszej czynności, przy której doręczy dłużnikowi alimentacyjnemu zawiadomienie o wszczęciu egzekucji.

Wszczęcie postępowania egzekucyjnego

W celu wszczęcia postępowania egzekucyjnego należy złożyć wniosek egzekucyjny do komornika sądowego. Wniosek składa się do komornika właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika lub wierzyciela. Powinien on spełniać wymogi pisma procesowego. Poza tym wniosek egzekucyjny powinien określać świadczenie, które należy spełnić. Trzeba też do niego załączyć tytuł wykonawczy. Komornik nie później niż w ciągu 7 dni od otrzymania wniosku egzekucyjnego podejmuje pierwsze czynności w postępowaniu egzekucyjnym.

Wierzyciel, kierując wniosek o wszczęcie egzekucji, nie ma obowiązku wskazywać sposobu egzekucji ani majątku dłużnika, z którego ma być prowadzona. W takim wypadku uważa się, że wniosek dotyczy wszystkich dopuszczalnych sposobów egzekucji, z wyjątkiem egzekucji z nieruchomości. Jeżeli wierzyciel alimentacyjny chce wszcząć egzekucję z nieruchomości dłużnika, to musi wyraźnie wskazać, że chce z tego sposobu skorzystać.

Dochodzenie komornicze

Komornik ma obowiązek przeprowadzić z urzędu dochodzenie w celu ustalenia zarobków i stanu majątkowego dłużnika alimentacyjnego oraz jego miejsca zamieszkania (art. 1086 kpc). Jeżeli środki te okażą się bezskuteczne, organy Policji przeprowadzą na wniosek komornika czynności w celu ustalenia miejsca zamieszkania i miejsca pracy dłużnika. Natomiast jeżeli dochodzenie nie przyniesie spodziewanych rezultatów, komornik składa wniosek do sądu o nakazanie dłużnikowi wyjawienia majątku. W przypadku gdy zaległości w świadczeniach alimentacyjnych trwają dłużej niż sześć miesięcy, komornik składa wniosek do Krajowego Rejestru Sądowego o wpis dłużnika do rejestru dłużników niewypłacanych. 

Bezskuteczność egzekucji

Bezskuteczność egzekucji nie stanowi podstawy do umorzenia postępowania. W świetle komentowanej ustawy bezskuteczność egzekucji wskazuje na sytuację, gdy w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie wyegzekwowano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych. W świetle art. 3 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów bezskuteczna jest egzekucja, gdy na dzień złożenia wniosku istnieją jakiekolwiek zaległości alimentacyjne (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z 5 maja 2017 r., sygn. II SA/Rz 1674/16).

Egzekucję wobec dłużnika alimentacyjnego uważa się za bezskuteczną także w sytuacji, gdy zamieszkuje on poza granicami kraju, w szczególności z powodu braku podstawy prawnej do podjęcia czynności zmierzających do wykonywania tytułu wykonawczego w miejscu zamieszkania dłużnika. Powodem może być także nieznajomość miejsca zamieszkania dłużnika alimentacyjnego.

Wielość międzynarodowych aktów prawnych regulujących sytuację stron stosunku alimentacyjnego usprawniła proces uzyskania świadczenia od zobowiązanego przebywającego w innym kraju niż wierzyciel. Jednak mimo coraz lepszego zabezpieczenia interesu uprawnionego do alimentacji zdarzają się sytuacje, kiedy nie dojdzie do rewindykacji należności alimentacyjnych z zagranicy. W takim przypadku prowadzący transgraniczną sprawę o wypłatę i zwrot zaległych świadczeń alimentacyjny Sąd Okręgowy wystawi stosowne zaświadczenie o bezskuteczności prowadzonych czynności egzekucyjnych na wniosek uprawnionego. Otrzymany dokument również stanowi podstawę do uzyskania alimentów z Funduszu Alimentacyjnego.

—

Na podstawie: Tomaszewska Ewa. Art. 3. W: Ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Komentarz, wyd. II. System Informacji Prawnej LEX, 2019.