Czym jest fundacja rodzinna i czy warto ją założyć?

Fundacja rodzinna, to nowa instytucja w polskim systemie prawnym. Jej głównym zadaniem jest zachowanie ciągłości biznesu bez konieczności angażowania w jego funkcjonowanie spadkobierców właściciela. Czy fundacja rodzinna się opłaca? W ocenie pomoże analiza obowiązujących przepisów, zwłaszcza tych regulujących sposób funkcjonowania fundacji rodzinnej, jej opodatkowania oraz tych dotyczących dziedziczenia i samej rodziny.

Ustawa o fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna została wprowadzona do polskiego systemu prawnego ustawą z dnia 26 stycznia 2023 roku o fundacji rodzinnej (w dalszej treści: „Ustawa”), która weszła w życie 22 maja 2023 roku.

Ustawa reguluje organizację i funkcjonowanie fundacji rodzinnej, w tym prawa i obowiązki założyciela fundacji rodzinnej (fundatora) oraz osób uprawnionych do otrzymywania świadczeń od fundacji (beneficjentów).

Według uzasadnienia projektu, Ustawa jest odpowiedzią na postulaty zgłaszane przez środowisko firm rodzinnych, które zwracały uwagę na brak regulowanej polskim systemem prawnym instytucji ułatwiającej wielopokoleniową sukcesję oraz pozwalającej pogodzić interesy związane z działalnością gospodarczą i interesy prywatne.

Fundacja rodzinna – co to?

Ustawowa definicja fundacji rodzinnej zawarta jest w art. 2 Ustawy. Zgodnie z jego treścią fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia i zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów.

Fundacje rodzinne mogą być wykorzystywane jako mechanizm zarządzania i zabezpieczania interesów gospodarczych rodziny. Zwłaszcza, gdy spadkobiercy nie są zainteresowani przejęciem przedsiębiorstwa lub gdy w rodzinie nie ma odpowiednich następców, albo istnieje możliwość występowania sporów pomiędzy spadkobiercami, które prowadziłyby do podziału przedsiębiorstwa lub konieczności szybkiego zbycia aktywów.

Głównym celem fundacji rodzinnych często jest więc utrzymanie integralności majątku w perspektywie pokoleń. Oczywiście to rozwiązanie może nie być dogodne dla wszystkich rodzajów przedsiębiorstw. Istotne znaczenie mają również same relacje wewnątrz rodziny. Do każdego przypadku należy podchodzić w sposób indywidualny.

Fundacja rodzinna – osobowość prawna

Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 Ustawy, fundacja rodzinna posiada osobowość prawną. Oznacza to, że fundacje rodzinne posiadają pełną zdolność do czynności prawnych, zdolność prawną oraz zdolność sądową i procesową.

Fundacja rodzinna funkcjonuje wyłącznie poprzez swoje organy, w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie. Wszelkie obowiązki oraz prawa podmiotowe przydzielane osobie prawnej dotyczą właśnie wprost jej samej, a nie wszystkich osób ją współtworzących.

Jako osoba prawna, fundacja rodzinna może posiadać swój własny majątek oraz zarządzać mieniem, np. nabywać nieruchomości. Może również obejmować udziały w spółkach kapitałowych oraz uczestniczyć w spółkach osobowych jako wspólnik.

Czy fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą?

Zgodnie z art. 3 Ustawy rodzinna ma prawo prowadzić działalność gospodarczą, jednak tylko w ograniczonym zakresie. Zgodnie z art. 5 Ustawy, fundacja rodzinna w ramach prowadzonej działalności może:

• zbywać mienie, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
• wynajmować, dzierżawić lub udostępniać mienie do korzystania na innej podstawie;
• przystępować do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestniczyć w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
• nabywać i zbywać papiery wartościowe, instrumenty pochodne i prawa o podobnym charakterze;
• udzielać pożyczek: spółkom kapitałowym, w których posiada udziały lub akcje; spółkom osobowym, w których uczestniczy jako wspólnik oraz beneficjentom;
• dokonywać obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej.

Działalność fundacji rodzinnej może mieć więc charakter pasywno-inwestycyjny, czyli polegać na obrocie majątkiem fundacji.

Fundacja rodzinna a gospodarstwo rolne

Fundacja rodzinna może prowadzić również gospodarstwo rolne, w ramach którego może:

• produkować przetworzone w sposób inny niż przemysłowy produkty roślinne i zwierzęce, oprócz przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
• prowadzić działalność w zakresie gospodarki leśnej.

Ustawodawca pomyślał więc również o rodzinach utrzymujących się z działalności rolniczej.

Fundacja rodzinna a podatki

Fundacja rodzinna może okazać się atrakcyjnym rozwiązaniem dla wielu przedsiębiorców oraz osób zamożnych, uzyskujących dochody z posiadanych przez siebie aktywów, również ze względów podatkowych. Ustawodawca przewidział szereg udogodnień podatkowych, dedykowanych tej formie prawnej.

Fundacja rodzinna jako osoba prawna podlega CIT. Jednak korzysta ze zwolnień promujących kumulację majątku rodzinnego. Od swojej działalności co do zasady nie płaci CIT na bieżąco. Obowiązek zapłaty podatku powstanie dopiero w momencie przekazywania środków beneficjentom. Co więcej świadczenia na rzecz beneficjentów będących najbliższą rodziną fundatora są zwolnione z PIT oraz podatku od spadków i darowizn.

To tylko niektóre z korzystnych dla fundatora oraz beneficjentów rozwiązań podatkowych. Należy przy tym zaznaczyć, iż fundacja rodzinna nie może służyć wyłącznie optymalizacji podatkowej. Opodatkowanie fundacji rodzinnej jest szerokim i złożonym tematem, wymagającym indywidualnej konsultacji. Podczas takiej konsultacji, specjalista zwróci uwagę na zalety oraz zagrożenia wynikające z przepisów o opodatkowaniu fundacji rodzinnych.

Kto korzysta na działalności fundacji rodzinnej?

Osobami, które najwięcej zyskują z funkcjonowania fundacji rodzinnej są oczywiście jej beneficjenci, którzy otrzymują świadczenia. Beneficjentem fundacji rodzinnej może być dowolna osoba fizyczna, w tym również małoletnia lub ubezwłasnowolniona.

Świadczenia fundacji rodzinnej na rzecz jej beneficjentów mają charakter majątkowy i mogą być spełniane na wiele sposobów. Fundacja może np.:

• wypłacać beneficjentowi określoną miesięczną kwotę pieniężną;
• udostępnić beneficjentowi składnik majątku, taki jak nieruchomość, czy auto;
• pokrywać koszty utrzymania lub kształcenia beneficjenta.

Sposób spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów fundacji rodzinnej określa fundator w statucie. Dzięki temu fundator może uzależnić wypłatę świadczeń od spełnienia przez beneficjentów określonych warunków. W ten sposób może on motywować beneficjentów do podejmowania różnych, korzystnych w jego ocenie działań, również po jego śmierci. Takie rozwiązanie może przyczynić się do osiągania długofalowych korzyści przez całą rodzinę fundatora.

Kto może założyć działalność rodzinną?

Zgodnie z art. 11 Ustawy fundatorem może być osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Fundator ustanawia fundację rodzinną poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia w akcie założycielskim albo w testamencie. Fundacja rodzinna może być założona przez więcej niż jednego fundatora, chyba że została ustanowiona w testamencie.

Prawa oraz obowiązki fundatora są niezbywalne (jako takie są co do zasady wyłączone z masy spadkowej fundatora i beneficjentów), chociaż może on powierzyć wykonywanie swoich uprawnień innej osobie poprzez odpowiedni zapis w statucie. Fundator nie kieruje działaniami fundacji rodzinnej, ani nie odpowiada za jej zobowiązania. Może jednak kierować do jej organów opinie, uwagi oraz zalecenia. Oczywiście może również pełnić funkcję w jej organach i w ten sposób kierować fundacją rodzinną.

Jak założyć fundację rodzinną?

Fundator w celu założenia fundacji rodzinnej składa stosowne oświadczenie w akcie założycielskim przed notariuszem lub w testamencie. Zgodnie z art. 21 Ustawy do założenia fundacji rodzinnej niezbędne jest również podjęcie następujących czynności:

• ustalenie statutu;
• sporządzenie spisu mienia;
• ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut;
• wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych.

Co istotne, w przypadku fundacji rodzinnych ustanowionych w drodze aktu założycielskiego należy wnieść fundusz założycielski przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych. W przypadku fundacji rodzinnych ustanowionych w testamencie, fundusz założycielski należy wnieść w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych.

Statut fundacji rodzinnej

Najważniejszym dokumentem dla działalności fundacji rodzinnej jest jej statut.

Statut fundacji rodzinnej sporządza się w formie aktu notarialnego, a jego znaczenie można porównać do umowy lub aktu założycielskiego w spółce prawa handlowego. W art. 26 Ustawy wymienione są wszystkie niezbędne, jak i niektóre fakultatywne elementy statutu fundacji rodzinnej.

Należy zaznaczyć, iż statut fundacji rodzinnej powinien jak najbardziej szczegółowo regulować zasady oraz sposób jej funkcjonowania. Jego przygotowanie warto zlecić specjaliście, który zwróci uwagę na wszystkie obszary, które należy uregulować w tym dokumencie. Samodzielne stworzenie statutu fundacji rodzinnej wiąże się z ryzykiem niespełnienia wymogów zawartych w Ustawie. Niewłaściwie skonstruowany statut fundacji rodzinnej powoduje brak możliwości jej rejestracji. Źle skonstruowany statut fundacji rodzinnej naraża również fundatora oraz beneficjentów działającej już fundacji rodzinnej na konsekwencje wynikające z braku odpowiednich zapisów w statucie.

Fundacja rodzinna – dla kogo? Kto powinien rozważyć założenie fundacji rodzinnej?

Fundacja rodzinna może okazać się odpowiednim rozwiązaniem dla osób, które:

• posiadają aktywa przynoszące regularny dochód;
• prowadzą działalność gospodarczą lub rolniczą i planują sukcesję pokoleniową;
• planują zbycie swojego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego;
• chcą zabezpieczyć interes swojej rodziny oraz integralność majątku, przy jednoczesnej realizacji określonych celów, takich jak kształcenie kolejnych pokoleń.

Fundacja rodzinna jako instytucja ma wiele zalet, jednak bez dokonania szczegółowej analizy sytuacji potencjalnego fundatora niemożliwe jest stwierdzenie, czy powinien on zdecydować się na założenie własnej fundacji rodzinnej. Każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie, dlatego zapraszamy do kontaktu w celu umówienia konsultacji w tym zakresie.

Fundacja rodzinna w Polsce i za granicą

Instytucja fundacji rodzinnej funkcjonuje w systemach prawnych państw z dojrzałymi gospodarkami rynkowymi, gdzie problem sukcesji przedsiębiorstw oraz majątków istnieje od lat. Kraje, w których istnieją przepisy o fundacji rodzinnej, to między innymi:

• Wielką Brytanię;
• Francję;
• Niemcy;
• Szwajcarię;
• Stany Zjednocznone;
• Kanadę;
• Australię;
• Singapur.

W Polsce dopiero zaczynają pojawiać się pierwsze fundacje rodzinne, więc w najbliższych latach należy spodziewać się nowelizacji i wykładni dotyczących ich przepisów.