Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Mediacja w procesie karnym

Spis treści
rozwiń spis treści

Mediacja to próba doprowadzenia do ugodowego, satysfakcjonującego strony rozwiązania sporu na drodze dobrowolnych negocjacji prowadzonych przy udziale trzeciej osoby. W sprawach karnych mediacja ma na celu naprawienie wyrządzonych przestępstwem szkód materialnych. Sprzyja ona trwałemu zakończeniu konfliktu lub jego załagodzeniu. Jak przebiega mediacja?

Czym jest mediacja?

Według Słownika Języka Polskiego PWN, mediacja to «pośredniczenie w sporze mające na celu ułatwienie stronom dojście do porozumienia». Jest to jedna z metod rozwiązywania sporów, w której osoba trzecia pomaga stronom we wzajemnej komunikacji, określeniu ich interesów oraz dojściu do wspólnie akceptowalnego konsensu. Mediacje są procesem dobrowolnym i poufnym. Ma on na celu stworzenie stronom warunków umożliwiających osiągnięcie dobrowolnego porozumienia. Tym samym mediacja skupia się na poszukiwaniu rozwiązań możliwych do zastosowania w przyszłości. Nie ma na celu dogłębnego analizowania przeszłości czy przepracowywania emocji. Nie stanowi zatem formy terapii.

Postępowanie mediacyjne

Zgodnie z art. 23a § 1 ustawy Kodeks postępowania karnego (dalej jako „kpk”), sąd lub referendarz sądowy, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator lub inny organ prowadzący to postępowanie, może z inicjatywy lub za zgodą oskarżonego i pokrzywdzonego skierować sprawę do instytucji lub osoby do tego uprawnionej w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym.

Ustawodawca przewidział dwa odrębne sposoby uzyskania legitymacji przez organy procesowe. Pierwszym sposobem jest inicjatywa uprawnionego (zarówno oskarżonego, jak i pokrzywdzonego). Wniosek może pochodzić zarówno od jednego, jak i obu podmiotów. Jednakże w sytuacji, gdy wniosek pochodzi tylko od jednego z uprawnionych, drugi musi wyrazić na niego zgodę. Aby urealnić występowanie z inicjatywą przez strony postępowania, ustawodawca nałożył na organy procesowe obowiązek pouczenia o celach mediacji, jej poufnym charakterze. W szczególności mowa tu o bezwzględnym zakazie przesłuchiwania mediatora co do faktów, o których dowiedział się on od stron podczas mediacji (art. 178a kpk). Drugą możliwością jest wystąpienie z inicjatywą przez organ procesowy. Wówczas musi on uzyskać zgodę obu uprawnionych podmiotów.

Postępowanie mediacyjne nie powinno trwać dłużej niż miesiąc. Jego okresu nie wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego (art. 23a § 2 kpk).

Katalog spraw, w jakich możliwe jest przeprowadzenie mediacji

Ustawodawca zrezygnował z określenia przesłanek warunkujących dopuszczalność stosowania mediacji. Obecne uregulowanie odpowiada zatem przepisom Kodeksu karnego (dalej jako „kk”), a w szczególności art. 53 § 3 kk. Zgodnie z nim sąd, wyrokując, bierze pod uwagę wyniki mediacji przeprowadzonej pomiędzy pokrzywdzonym a oskarżonym.

Skierowanie sprawy do postępowania mediacyjnego wymaga wydania stosownego postanowienia, zarówno przez sąd, jak i prokuratora czy organy dochodzenia. W sytuacji gdy decyzję podejmuje organ dochodzenia, postanowienie to nie wymaga zatwierdzenia przez prokuratora, z tym że może on je uchylić.

Wprowadzenie wprost do kodeksowej regulacji postępowania mediacyjnego instytucji dobrowolności jest powiązane z możliwością wycofania się z tego postępowania przez każdą ze stron aż do czasu zakończenia postępowania mediacyjnego (art. 23a § 4 kk). O uprawnieniu tym należy również pouczyć strony postępowania.

Kto prowadzi mediację?

Doprecyzowanie trybu postępowania oraz zakres podmiotów legitymowanych do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 7.05.2015 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (dalej jako „rozporządzenie”). Zgodnie z przepisami wskazanego rozporządzenia mediacje w sprawach karnych może prowadzić instytucja wpisana do wykazu właściwego sądu okręgowego, której celem statutowym jest wykonywanie zadań z zakresu mediacji, resocjalizacji, ochrony interesu społecznego, ochrony ważnego interesu indywidualnego lub ochrony wolności i praw człowieka oraz która ma warunki organizacyjne i kadrowe umożliwiające przeprowadzenie postępowania mediacyjnego (§ 3 rozporządzenia). W imieniu instytucji działa zawsze osoba spełniająca kryteria osoby godnej zaufania, mająca imienne upoważnienie (§ 10 rozporządzenia).

Zgodnie z art. 23a § 3 kpk postępowania mediacyjnego nie może natomiast prowadzić osoba, co do której w sprawie zachodzą okoliczności określone w art. 40 kpk (wyłączenie sędziego z mocy prawa) i art. 41 kpk (wniosek o wyłączenie sędziego), czynny zawodowo sędzia, prokurator, asesor prokuratorski, a także aplikant wymienionych zawodów, ławnik, referendarz sądowy, asystent sędziego, asystent prokuratora oraz funkcjonariusz instytucji uprawnionej do ścigania przestępstw. Dodatkowo wprowadzenie wymogu bezstronnego prowadzenia postępowania mediacyjnego (§ 7) urealnia instytucję wyłączenia mediatora na wniosek.

Wymagania dotyczące mediatora

Osobą uprawnioną, która może prowadzić samodzielnie postępowanie mediacyjne (pod warunkiem uzyskania uprzedniego wpisu do rejestru prowadzonego przez sąd okręgowy) lub działać z upoważnienia instytucji, jest podmiot, który:

  1. ma polskie obywatelstwo lub obywatelstwo innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej albo obywatelstwo innego państwa, jeżeli na podstawie przepisów prawa Unii Europejskiej przysługuje mu prawo do podjęcia zatrudnienia lub samozatrudnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w tych przepisach;
  2. ukończył 26 lat;
  3. korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
  4. biegle włada językiem polskim;
  5. nie był karany za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe;
  6. ma umiejętności i wiedzę w zakresie przeprowadzania postępowania mediacyjnego, rozwiązywania konfliktów i nawiązywania kontaktów międzyludzkich oraz
  7. daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków (§ 4 rozporządzenia).

Jedynie w wyjątkowych sytuacjach organy uprawnione do skierowania sprawy do postępowania mediacyjnego mogą wyznaczyć do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego podmiot spoza wykazu prowadzonego we właściwym sądzie okręgowym (§ 8 ust. 2 rozporządzenia).

Przebieg postępowania mediacyjnego

Rozporządzenie reguluje m.in. zakres dostępu do akt (§ 12 rozporządzenia), miejsce prowadzenia mediacji (§ 13 rozporządzenia) oraz podejmowane czynności (§ 14 rozporządzenia). Co więcej, wskazuje ono, że co do zasady mediacja winna mieć charakter bezpośredni. Jedynie wyjątkowo umożliwia się pośredniość (§ 15 rozporządzenia). Zrezygnowano jednocześnie z określenia sztywnego miesięcznego czasu trwania mediacji, pozostawiając w tym zakresie prawo do określenia tego w postanowieniu. To organ procesowy decyduje zatem o czasie jej trwania.

Z tym zastrzeżeniem, że jeżeli postępowanie mediacyjne nie zostało ukończone w terminie, o którym mowa w § 9 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia, a uczestnicy wyrażają wolę kontynuowania postępowania mediacyjnego, mediator niezwłocznie sporządza i przedstawia organowi, który skierował sprawę do postępowania mediacyjnego, informację o stanie postępowania mediacyjnego, wskazując przyczyny bezskutecznego upływu terminu (§ 17 ust. 1 rozporządzenia). Wówczas to organ może na wniosek mediatora przedłużyć termin zakończenia mediacji na czas do tego niezbędny. Po zakończeniu postępowania mediacyjnego mediator sporządza pisemne sprawozdanie z wyników postępowania mediacyjnego. Następnie przedstawia je organowi, który skierował sprawę do mediacji.

Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career