Grzywna w prawie karnym
Grzywna jest jedną z kar określonych w kodeksie karnym. Jest to kara o charakterze majątkowym (finansowym). Orzekana jest za przestępstwa, przestępstwa skarbowe, wykroczenia i wykroczenia skarbowe.
Grzywna w polskim kodeksie karnym
Kara grzywny określona jest w art. 33 par. 1 kodeksu karnego. Zgodnie z jego brzmieniem karę grzywny wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki. Jeśli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, najwyższa zaś 540. Zgodnie z art. 33 par. 3 kk wartość stawki dziennej nie może być niższa niż 10 zł ani wyższa niż 2000 zł. Dla pewnego uproszczenia można więc przyjąć, że minimalna grzywna wynosi 100 zł, maksymalna zaś – 1.080.000 zł. W wyjątkowych przypadkach grzywna może osiągnąć nawet 6.000.000 złotych!
W kodeksie wykroczeń natomiast nie określa się stawek dziennych, w których powinna być wymierzana grzywna. Grzywnę wymierza się po prostu w wysokości od 20 zł do 5.000 złotych – stawka ustalona jest na podstawie dochodów sprawcy, jego warunków rodzinnych i osobistych, możliwości zarobkowych i posiadanego majątku.
Trochę inaczej wygląda uregulowanie grzywny w kodeksie karnym skarbowym. Na podstawie tych przepisów karę grzywny wymierzyć można w wymiarze od 10 do 720. Natomiast stawka dzienna nie może być niższa od 1/30 części minimalnego wynagrodzenia ani też przekraczać tej kwoty 400 razy. Wartość stawki dziennej zależna jest więc od minimalnego wynagrodzenia za pracę i zmienia się wraz z nim.
W jaki sposób sąd wymierza grzywnę?
Grzywna wymierzana jest dwuetapowo. Najpierw sąd określa ilość stawek dziennych grzywny. Bierze pod uwagę czyn, jaki sprawca popełnił, jego społeczną szkodliwość oraz winę sprawcy. W drugim etapie sąd określa wartość jednej stawki dziennej. Przy tym kryterium bierze pod uwagę możliwości finansowe sprawcy, jego warunki rodzinne i osobiste. Grzywna musi być dla sprawcy dotkliwa, ale możliwa do uiszczenia.
Grzywna i jej rodzaje w polskim prawie karnym
Polskie prawo karne wyróżnia dwa typy grzywny:
- grzywna samoistna – jest nakładana na sprawcę wtedy, gdy ustawa przewiduje karę grzywny w przepisie;
- grzywna niesamoistna – nakładana jest na sprawcę obok kary pozbawienia wolności w sytuacji, gdy sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub też osiągnął korzyść majątkową dzięki popełnionemu przestępstwu.
Uiszczenie grzywny – jakie są zasady?
Co do zasady, zgodnie z kodeksem karnym wykonawczym, skazany na karę grzywny powinien ją uiścić w ciągu 30 dni od daty wezwania. Prezes sądu lub upoważniony sędzia wpisuje grzywnę do dziennika należności sądowych, następnie skazanemu wysyłane jest wezwanie do uiszczenia grzywny. Wskazuje się w nim wysokość grzywny oraz termin jej uiszczenia.
Sąd ma również możliwość rozłożenia grzywny na raty lub odroczenia jej spłaty na okres nieprzekraczający roku. W szczególnych przypadkach okres ten może ulec wydłużeniu do lat 3.
Prace społecznie użyteczne – zastępstwo dla grzywny
Prace społeczne są formą zastępczą dla grzywny. Sąd orzeka prace społecznie użyteczne z urzędu, za zgodą skazanego lub na wniosek skazanego, obrońcy lub prokuratora. Sąd może orzec prace społeczne w sytuacji, gdy:
- wymiar wymierzonej grzywny nie przekracza 120 stawek dziennych,
- ściągnięcie grzywny w drodze egzekucji byłoby bezcelowe,
- z okoliczności sprawy wynika, że grzywna byłaby nieskuteczna,
- skazany wyraził zgodę na zamianę grzywny na prace społeczne.
Przy zamianie grzywny na prace społeczne przyjmuje się, że 10 stawek grzywny to miesiąc prac. Prace społecznie użyteczne wymierza się w miesiącach, w wymiarze od 20 do 40 godzin w miesiącu.
Areszt i pozbawienie wolności alternatywą dla grzywny
Karę grzywny można również zastąpić aresztem lub karą pozbawienia wolności. Pozbawienie wolności stosuje się obligatoryjnie w sytuacji, gdy:
- skazany miał możliwość, ale mimo to nie uiścił grzywny w terminie,
- skazany nie podjął zastępczej formy wykonania grzywny – nie zgłosił się na prace społeczne,
- nie ma możliwości ściągnięcia grzywny w drodze egzekucji.
Jeden dzień pozbawienia wolności odpowiada dwóm stawkom dziennym grzywny. Orzeczona kara nie może jednak przekroczyć 12 miesięcy, jak również górnej granicy kary pozbawienia wolności za dane przestępstwo. Jeżeli dane przestępstwo nie jest zagrożone karą pozbawienia wolności, wówczas zastępczą karę pozbawienia wolności orzeka się na maksymalnie 6 miesięcy.
Zastępczą karę aresztu orzeka się, gdy grzywna została nałożona za wykroczenie. Areszt stosuje się, gdy:
- ukarany oświadczy, że nie wyraża zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej albo uchyla się od jej wykonania lub
- zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niemożliwa lub niecelowa.
Jeden dzień zastępczej kary aresztu równa się grzywnie od 20 do 150 złotych. Kara zastępcza nie może przekroczyć 30 dni aresztu.
Umorzenie grzywny
Sąd może umorzyć grzywnę w całości lub w części, gdy:
- skazany z przyczyn od niego niezależnych (np. z powodu ciężkiej choroby) nie może uiścić grzywny,
- wykonanie kary w formie zastępczej jest niemożliwe lub niecelowe – np. z powodu inwalidztwa skazanego, sytuacji rodzinnej lub stanu zdrowia,
- zachodzi szczególna okoliczność
- z okoliczności sprawy wynika, że wykonanie kary byłoby bezcelowe – istnieje przekonanie sądu o wysokim prawdopodobieństwie bezskuteczności egzekucji.
Czytaj również:
Wymiar kary za przestępstwo. Okoliczności łagodzące i obciążające
Przestępstwa publicznoskargowe, wnioskowe i prywatnoskargowe