Umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości – na co zwrócić uwagę?

Umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości z roku na rok zyskuje na popularności. Taki stan rzeczy wynika przede wszystkim z ogromnego zapotrzebowania na nowe lokale mieszkalne. Kupno mieszkania to bardzo żmudny proces. Niejednokrotnie kupujący mieszkanie musi ubiegać się o kredyt w banku. Zawarcie umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości daje nam przede wszystkim czas na dokonanie wszelkich formalności z bankiem. Gwarantuje też, że sprzedający nagle nie podniesie ceny nieruchomości.

Czym jest umowa przedwstępna?

Zgodnie z art. 389 kc przez umowę przedwstępną jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy (tj. umowy przyrzeczonej). Z wyżej przywołanego przepisu wynika ponadto, że umowa ta powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej (tzw. essentialia negotii). Nieokreślenie w umowie powyższego rodzaju postanowień skutkuje jej nieważnością^[1]. Przez postanowienia przedmiotowo istotne rozumie się zamieszczenie przez strony minimum treści, jakie jest niezbędne dla zaistnienia danego rodzaju umowy. W umowie przedwstępnej sprzedaży nieruchomości za istotne postanowienia umowne należy uznać :

1. określenie przedmiotu umowy (tzn. dokładne oznaczenie o jaką nieruchomość chodzi) i
2. cenę.

„Termin rzecz święta”

Ważnym elementem umowy przedwstępnej (także umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości), lecz nie uznanym przez ustawodawcę za istotne postanowienie, jest termin. Strony mogą w umowie przedwstępnej wskazać konkretny termin, w którym zawrą umowę przyrzeczoną. Takie rozwiązanie jest wskazane, ponieważ zapobiega ono wystąpieniu ewentualnych sporów co do wyznaczenia odpowiedniego terminu do zawarcia umowy przyrzeczonej. Już samo określenie czym jest „odpowiedni termin” budzi spore kontrowersje. Należy przy tym pamiętać, że wyznaczenie terminu nieodpowiedniego spowoduje, iż złożone oświadczenie woli nie wywrze zamierzonego skutku prawnego.^[2] Ponadto strony  mają możliwość, wskazać w umowie która z nich jest uprawniona do wyznaczenia terminu. W przypadku gdy umowa przewiduje, że obie strony mają prawo do wyznaczenia terminu, a każda z nich wyznaczy inny termin, terminem właściwym będzie ten który dana strona wskazała wcześniej. Jeśli zaś w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej, żadna ze stron nie wyznaczy terminu zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia (art.389 § 2 k.c.)

Zadatek – czyli postanowienie warte przemyślenia

Aby zabezpieczyć swoje interesy oraz zdyscyplinować drugą stronę do zawarcia umowy przyrzeczonej warto zastrzec w umowie zadatek. Zadatek przy sprzedaży nieruchomości wynosi zwyczajowo około 10% ceny.^[3] Zgodnie z art. 394 k.c w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować. Natomiast jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. W przypadku wykonania umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości (zawarcie przyrzeczonej  umowy sprzedaży), zadatek zostaje zaliczony na poczet ceny nieruchomości. Z kolei zgodnie z § 3, art. 394 k.c w przypadku rozwiązania umowy przez strony zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności. Należy stwierdzić więc, że zadatek stanowi swego rodzaju odszkodowanie, na wypadek niewykonania zobowiązania wynikającego z umowy przedwstępnej przez jedną ze stron.

Forma umowy przedwstępnej

W omawianej materii (umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości) istotnym elementem jest forma w jakiej zawarta została umowa. Ustawodawca w art. 390 k.c. wskazał skutki jakie mogą wyniknąć w wypadku niewywiązania się z umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości przez jedną ze stron.

Pierwszym skutkiem jakim możemy wyróżnić jest tzw. skutek słabszy. Jego istotą jest roszczenie o naprawienie szkody, strony która liczyła na wykonanie umowy przedwstępnej w przypadku gdy druga strona uchyla się od jej zawarcia. Możliwość skorzystania wyłącznie ze skutku słabszego będzie miała strona, która zawarła ważną umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości, (zawierającą essentialia negotii), ale nie zachowała wymagań co do formy.

Tylko zawarcie umowy w formie aktu notarialnego, pozwala skorzystać stronie z tzw. skutku mocniejszego. Zgodnie z art. 390 § 2 k.c gdy umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej. Powyższe nie oznacza oczywiście, że umowa przedwstępna zawarta w zwykłej formie pisemnej jest nieważna. Jednakże zastosowanie formy aktu notarialnego stwarza pewnego rodzaju komfort wyboru. Możliwe jest skorzystanie ze skutku słabszego poprzestając tylko na odszkodowaniu lub też zdecydowanie się na dochodzenie zawarcia umowy przyrzeczonej (skutek mocniejszy).

Uwaga na przedawnienie

Roszczenia z umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości przedawniają się z upływem roku od dnia w którym umowa przyrzeczona miała zostać zawarta (art. 390 § 3 k.c in principio). Roczny termin obejmuje zarówno roszczenie odszkodowawcze jak i roszczenie o zawarcie umowy przyrzeczonej.

Należy również pamiętać, że wniesienie pozwu o wykonanie umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości nie przerywa biegu przedawnienia co do roszczenia odszkodowawczego^[4]. Jednakże w przypadku gdy sąd oddali powództwo o zawarcie umowy przyrzeczonej, roszczenie o odszkodowanie przedawnia się z upływem roku od dnia w którym orzeczenie stało się prawomocne. Takie rozwiązanie gwarantuje wierzycielowi możliwość dalszego dochodzenia roszczeń, pomimo oddalenia powództwa o zawarcie umowy przyrzeczonej.

^[1]wyr. SA w Katowicach z 14.1.2000 r., I ACa 914/99

^[2]Art. 389 KC, Komentarz red. Osajda 2018, wyd. 20/A. Zbiegień-Turzańska

^[3] tak, prof. nadzw. dr hab. Ryszard Strzelczyk, Prawo Nieruchomości wyd. 6

^[4] wyr. SN z 3.2.2010 r., II CSK 459/09