Kara ograniczenia wolności – kogo dotyczy, kiedy jest stosowana i jaki jest jej wymiar?

U podłoża koncepcji kary ograniczenia wolności leżała idea ograniczenia orzekania krótkoterminowych kar pozbawienia wolności. Na gruncie kodeksu karnego wykonawczego wskazano, że wykonanie kary ograniczenia wolności ma na celu wzbudzenie w skazanym woli kształtowania jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego. Jakie wyróżniamy rodzaje kar ograniczenia wolności? Na jaki czas są one orzekane?

Istota i cel ograniczenia wolności

Zgodnie z art. 53 § 1 ustawy Kodeks karny wykonawczy (dalej jako „kkw”), wykonanie kary ograniczenia wolności ma na celu wzbudzenie w skazanym woli kształtowania jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego.

Kara ograniczenia wolności ma charakter nieizolacyjny. Zawiera też w sobie elementy probacyjne ze względu na możliwość orzeczenia obowiązków wskazanych w art. 72 ustawy Kodeks karny (dalej jako „kk”), takich jak przykładowo obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego, poddania się terapii uzależnień czy opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. Zasadniczo kara ta stanowi alternatywę dla kary grzywny. Posiadając charakter wolnościowy, w rzeczywistości wolność tę ogranicza (M. Szewczyk, Kara ograniczenia wolności [w:] Kary i środki karne. Poddanie sprawcy próbie. System prawa karnego, t. 6, red. M. Melezini, Warszawa 2010, s. 240–242; A. Grześkowiak [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. A. Grześkowiak, K. Wiak, Warszawa 2012, s. 277). Jej istota polega na ograniczeniu swobody osobistej sprawcy przez nałożenie na niego rygorów wskazanych w art. 34 § 1a – 3 kk.

Kiedy orzekana jest kara ograniczenia wolności?

Kara ograniczenia wolności może zostać orzeczona w przypadku, gdy występuje bezpośrednio w przepisie części szczególnej Kodeksu karnego (czyli gdy przewiduje ją sankcja danego czynu zabronionego), a ponadto w sytuacjach takich jak:

1. nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 60 § 6 pkt 3 i 4 kk);
2. przy wymierzeniu tzw. kary mieszanej, składającej się z kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności do lat 2 (art. 37b kk);
3. na podstawie art. 37a kk (Jeżeli ustawa przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, można zamiast tej kary orzec grzywnę albo karę ograniczenia wolności);
4. jako zamiana kary na podstawie art. 75a § 1 kk.

Co istotne, od 2015 r. nie ma już możliwości warunkowego zawieszenia wykonania orzeczonej kary ograniczenia wolności. Natomiast możliwe jest odroczenie wykonania kary ograniczenia wolności (art. 62 kkw), udzielenie przerwy w jej odbywaniu (art. 63 kkw), jak również zmiana formy obowiązku pracy (art. 63a kkw).

Postaci kary ograniczenia wolności

Zgodnie z art. 34 § 1a kk, obecnie kara ograniczenia wolności polega na:

1. obowiązku wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne, która jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym;
2. potrąceniu od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd; potrącenie może zostać orzeczone wobec osoby zatrudnionej, która w okresie, na jaki zostało orzeczone potrącenie, nie może bez zgody sądu rozwiązać stosunku pracy.

Wyżej wymienione obowiązki i potrącenie orzeka się łącznie lub osobno (art. 34 § 1b kk). Co więcej, zgodnie z art. 34 § 2 kk, w czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:

1. nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu;
2. ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

Przeczytaj również:
Nieodpłatna praca na cele społeczne

Wymiar kary ograniczenia wolności

Zgodnie z art. 34 § 1 kk, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 2 lata; wymierza się ją w miesiącach i latach. Przy obostrzeniu kary (art. 38 § 2 kk) oraz przy wymierzaniu kary łącznej (art. 86 § 1 kk), maksymalny wymiar kary ograniczenia wolności może wynosić również do 2 lat. Oznacza to, że kodeks karny właściwie nie przewiduje możliwości nadzwyczajnego obostrzenia kary ograniczenia wolności. Karę ograniczenia wolności wykonuje się w miejscu stałego pobytu lub zatrudnienia skazanego albo w niewielkiej odległości od tego miejsca, chyba że ważne względy przemawiają za wykonaniem kary w innym miejscu (art. 54 kkw).

Dodatkowe dolegliwości nakładane na sprawcę

Artykuł 34 § 3 kk stanowi, iż wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może orzec świadczenie pieniężne (art. 39 pkt 7 kk) lub obowiązki, o których mowa w art. 72 § 1 pkt 2 – 7a. Sąd może zatem zobowiązać skazanego do:

• przeproszenia pokrzywdzonego,
• wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
• wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,
• powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
• poddania się terapii uzależnień,
• poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji,
• uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
• powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
• powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób.

Przeczytaj również:
Czy można ubezwłasnowolnić osobę uzależnioną od alkoholu?

Kara ograniczenia wolności – cel

Jak już wspomniano, zgodnie z art. 53 § 1 kkw, wykonanie kary ograniczenia wolności ma na celu wzbudzenie w skazanym woli kształtowania jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego. Funkcją zobowiązań, o których mowa w art. 72 kk, jest przede wszystkim oddziaływanie wychowawcze na skazanego, a poprzez to skorygowanie jego dotychczasowej postawy i wzorców zachowania. Obowiązki te służą jakiemuś przemodelowaniu sposobu zachowania się czy trybu życia skazanego albo zadośćuczynieniu za wyrządzone przestępstwem krzywdy i szkody (E. Bieńkowska [w:] Kodeks karny. Część ogólna..., s. 1129). Obowiązek ich wykonania uświadamia sprawcy szkodliwość jego czynu oraz sens odpowiedzialności, skłaniając do poszanowania naruszonego przez ten czyn dobra prawnego. W tym znaczeniu wzbudza w skazanym wolę kształtowania jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego. Realizuje zatem cele wskazane w art. 53 § 1 kkw.