Kiedy możliwe jest warunkowe zawieszenie wykonania kary?

Jego funkcją jest zapobieżenie ponownemu popełnieniu przestępstwa przez sprawcę oraz naruszaniu przez niego porządku prawnego. W zamian za szansę uniknięcia wykonania kary ustawodawca oczekuje od sprawcy zachowania się zgodnego z normami prawnymi. W szczególności zaś tego, że nie popełni on przestępstwa. Jednocześnie, wobec możliwości zobowiązania sprawcy do spełniania określonych obowiązków, oczekuje się od niego, że wypełniając nałożone na niego obowiązki, okaże tym samym poszanowanie dla dóbr prawnych.

Podstawy stosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary

Zgodnie z art. 69 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1444 z późn. zm., dalej również jako „k.k.”) sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze nieprzekraczającym roku, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę pozbawienia wolności i jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec niego celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa. Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim:

• postawę sprawcy,
• jego właściwości i warunki osobiste,
• dotychczasowy sposób życia oraz
• zachowanie się po popełnieniu przestępstwa (art. 69 § 2 k.k.).

Warunkowe zawieszenie wykonania kary jest (podobnie jak pozostałe środki probacyjne) instytucją fakultatywną. Warunkowe zawieszenie jest bowiem uzależnione nie tylko od ziszczenia się przesłanek jego stosowania, lecz także od decyzji sądu. Warto odnotować, że na mocy nowelizacji Kodeksu karnego w 2015 r. ustawodawca zrezygnował z negatywnej przesłanki społecznego oddziaływania kary. Brak tej przesłanki powodowany jest okolicznością, że przy warunkowym zawieszeniu sąd zobowiązany jest brać pod uwagę dyrektywy sądowego wymiaru kary, pośród których znajduje się kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa. Oznacza to, że względy społeczne po części są brane pod uwagę w ramach wskazanej dyrektywy wymiaru kary.

Chuligani i nietrzeźwi kierowcy – zawieszenie tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach

Warto jednak podkreślić, że zgodnie z art. 69 § 4 k.k. wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim oraz sprawcy przestępstwa określonego w art. 178a § 4 k.k. (czyli wobec sprawcy przestępstwa prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, który był już wcześniej za to skazany) sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach.

Okres próby przy zawieszeniu wykonania kary

Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby. Okres ten wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się wyroku (art. 70 § 1 k.k.). Wyznaczenie okresu próby jest zasadniczym elementem instytucji warunkowego zawieszenia. Progowym wymogiem, jaki stawia się skazanemu, wobec którego warunkowo zawieszono wykonanie kary, jest nienaruszanie w sposób rażący porządku prawnego. Ze względu na to, że z dniem od nowelizacji Kodeksu karnego z 2015 r. zrezygnowano z możliwości warunkowego zawieszenia kary ograniczenia wolności oraz kary grzywny, obecnie zakres zastosowania warunkowego zawieszenia obejmuje wyłącznie karę pozbawienia wolności. Początek okresu próby wyznaczony został na dzień uprawomocnienia się orzeczenia (wyroku). Wynosi on, jak już wskazano, od roku do 3 lat. To zasadnicze określenie okresu próby według kryterium rodzaju kary doznaje dwóch istotnych modyfikacji według:

• kryterium podmiotowego: wobec sprawców młodocianych oraz sprawców przestępstw popełnionych z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej granice dolna i górna okresu próby przy warunkowym zawieszeniu kary pozbawienia wolności ulegają podwyższeniu i wynoszą od 2 do 5 lat (art. 70 § 2 k.k.);
• kryterium nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 60 § 3, 4 i 5 k.k.).

Przeczytaj również: Nadzwyczajne złagodzenie kary – kiedy może mieć zastosowanie?

Grzywna związana z zawieszeniem wykonania kary

Zawieszając wykonanie kary, sąd może orzec grzywnę, jeżeli jej wymierzenie obok kary pozbawienia wolności na innej podstawie nie jest możliwe (art. 71 § 1 k.k.). Funkcją grzywny orzekanej przy stosowaniu warunkowego zawieszenia jest uczynienie sprawcy dolegliwości ekonomicznej traktowanej w tym przypadku jako czynnik mający zapobiegać społecznemu odczuciu, że pozostaje on w pełni bezkarny (w społeczeństwie bowiem często można spotkać się z poglądem, że zawieszenie kary nie jest w istocie karą dla sprawcy).

Wymiar kary grzywny w przypadku warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności nie jest już obecnie limitowany w górnej granicy. Oznacza to, że w trybie art. 71 § 1 k.k. można orzec grzywnę w wymiarze od 10 do 540 stawek dziennych. Wysokość jednej stawki jest limitowana przepisem art. 33 § 3 k.k. (od 10 zł do 2000 zł). Natomiast w razie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności grzywna orzeczona na podstawie art. 71 § 1 k.k. nie podlega wykonaniu. W razie jednak uiszczenia przez sprawcę grzywny – czy to w części, czy w całości – kara pozbawienia wolności ulega skróceniu. Skrócenie następuje o okres odpowiadający połowie liczby uiszczonych stawek dziennych grzywny z zaokrągleniem w górę do pełnego dnia. 

Obowiązki okresu próby

Zgodnie z art. 72 § 1 k.k. zawieszając wykonanie kary, sąd zobowiązuje, a jeżeli orzeka środek karny, może zobowiązać skazanego do:

• informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
• przeproszenia pokrzywdzonego,
• wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
• wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,
• powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
• poddania się terapii uzależnień,
• poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji,
• uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
• powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
• powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób,
• opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
• innego stosownego postępowania w okresie próby, które może zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa

– przy czym orzeka się przynajmniej jeden z obowiązków. Wskazany katalog obowiązków, jakie sąd ma obowiązek lub prawo nałożyć na sprawcę przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności, służy takiemu ukształtowaniu sprawcy, aby osiągnięty został cel omawianego środka probacyjnego: zapobieżenie ponownemu popełnieniu przestępstwa. Podkreślenia wymaga fakt, że katalog obowiązków jest otwarty. Czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków wymienionych w art. 72 sąd określa po wysłuchaniu skazanego (art. 74 § 1 k.k.). Co więcej, jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają, sąd, wobec skazanego na karę z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, może w okresie próby ustanawiać, rozszerzać lub zmieniać obowiązki nałożone na sprawcę. Sąd może również zwolnić sprawcę od ich wykonywania (art. 74 § 2 k.k.).

Dozór fakultatywny lub obligatoryjny

Zgodnie z art. 73 § 1 k.k. zawieszając wykonanie kary, sąd może również w okresie próby oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Dozór jest natomiast obowiązkowy wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, sprawcy określonego w art. 64 § 2 k.k. (recydywa), a także wobec sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych oraz sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej. Jak stwierdził bowiem Sąd Najwyższy w wyroku z 4 marca 2003 r. (sygn. III KK 455/02), w stosunku do młodocianego ustawodawca uznał, iż oddziaływanie poprzez dozór jest niezbędne. Chodzi bowiem o ułatwienie skazanemu wykonania nałożonych na niego obowiązków, nadzorowanie przestrzegania przez niego porządku prawnego, a zwłaszcza zapobieżenie popełnieniu ponownie przestępstwa (por. również wyrok Sądu Najwyższego z 23 października 2014 r., sygn. IV KK 172/14).