Kiedy przedsiębiorcy przysługują prawa konsumenta?

Kupującym przysługują różne prawa. Najszerszą ochroną są objęte osoby prywatne – kupujący bez faktury czy rachunku na firmę. Od 1 stycznia 2021 roku przedsiębiorcy mogą korzystać z niektórych instytucji ochrony konsumenckiej. W jakich sytuacjach przedsiębiorca może być traktowany jak konsument?

Kategorie kupujących 

Od 1 stycznia 2021 roku polskie prawo rozróżnia cztery główne kategorie kupujących:

• konsumentów, czyli osoby fizyczne dokonujące zwykłych zakupów;
• przedsiębiorców, którzy dokonują zakupów niezwiązanych z prowadzoną działalnością gospodarczą (czyli nie pobierają rachunku czy faktury na dane firmowe przedsiębiorcy);
• osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, zarejestrowaną w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG), zawierające umowę bezpośrednio związaną z prowadzoną działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla nich charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej;
• przedsiębiorców, którzy dokonują zakupów bezpośrednio związanych z prowadzoną działalnością. 

Zakres przyznawanej przepisami prawa ochrony konsumenckiej zależy od statusu kupującego. 

Przeczytaj również: Czy każda osoba fizyczna jest konsumentem?

Ochrona prawna

Konsumentom lub przedsiębiorcom, którzy dokonują zakupów niezwiązanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, przysługują wszystkie prawa konsumenckie. Ta kategoria kupujących jest więc w polskim prawie objęta najszerszą ochroną prawną jako podmiot „słabszy” i z założenia mniej profesjonalny. Z kolei przedsiębiorca, jako strona profesjonalna, nie skorzysta z większości narzędzi ochrony prawnej przewidzianych dla konsumentów. Przede wszystkim dlatego, że umowy między przedsiębiorcami mogą być kształtowane w zasadzie dowolnie. Nie dotyczą ich ograniczenia związane z klauzulami niedozwolonymi. Wynika to z przekonania, że firmy są sobie równe. Jeśli bowiem zawierają między sobą umowy, dokładnie je czytają i świadomie podpisują.

Prawa konsumenta także dla przedsiębiorców zarejestrowanych w CEIDG

Od stycznia 2021 roku przedsiębiorcy zarejestrowani w CEIDG w konkretnych przypadkach mogą korzystać ze zwiększonej ochrony ich praw, w szczególności:

• umowy zawierane z nimi przez sprzedających nie mogą zawierać klauzul niedozwolonych,
• skorzystają z szerszej ochrony przy okazji rękojmi,
• mogą odstąpić od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorcy w ciągu 14 dni.

Ograniczenia dotyczące umów sprzedaży (klauzule niedozwolone)

Umowy zawierane z konsumentami nie mogą zawierać postanowień, które w rażący sposób naruszają ich interesy. Postanowienia umowy nie mogą być też niezgodne z dobrymi obyczajami. Jeżeli tego rodzaju postanowienia znajdują się w umowie, to nie wiążą konsumenta. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm., dalej również jako „k.c.”) zawiera listę niedozwolonych postanowień, których nie można zamieszczać w umowie z konsumentami. Zgodnie z art. 385(3) k.c., w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności:

• wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie;
• wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania;
• istotnie ograniczają lub wyłączają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony;
• przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy;
• zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta;
• uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju;
• uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, niemającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie;
• przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy;
• uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta;
• uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie;
• przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową;
• wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie, które nie jest spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania;
• przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy;
• pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia;
• zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia;
• nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy;
• nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego;
• stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia;
• przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia;
• przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy;
• uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności;
• przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta;
• wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.

Rejestr niedozwolonych klauzul prowadzony przez UOKiK: https://www.rejestr.uokik.gov.pl 

Klauzula niedozwolona? Zapis nieważny

Pojawienie się w umowie którejś z klauzul niedozwolonych automatycznie skutkuje ich nieważnością. Może być tak, że konsument zakupi dowolną usługę lub produkt. Dopiero po zawarciu umowy zorientuje się jednak, że jeden z zapisów umowy jest niezgodny z przepisami. Zgodnie z prawem ma możliwość uznania tego zapisu za niewiążący. Może też wystąpić do sądu powszechnego o uznanie danej klauzuli umownej za niedozwoloną. Od 1 stycznia 2021 roku te zasady mają zastosowanie do osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, gdy z treści zawieranej umowy będzie wynikało, że nie posiada ona dla przedsiębiorcy charakteru zawodowego; wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez niego działalności gospodarczej.

Prawa konsumenta również dla przedsiębiorców – gwarancja i rękojmia

Polskie prawo przewiduje dwa instrumenty ochrony uprawnień przysługujących każdemu kupującemu, gdy zakupiona rzecz czy usługa ma wady. Są to gwarancja jakości i rękojmia za wady (prawne i fizyczne). Rękojmia przysługuje z mocy prawa, a gwarancja wynika z umieszczenia w umowie sprzedaży dodatkowego zastrzeżenia – jest dobrowolna. Przedsiębiorca ma prawo zgłosić wadę sprzedającemu. Może zatem skorzystać z rękojmi, jeżeli wada zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat od wydania rzeczy. W przypadku nieruchomości to prawo dotyczy wad stwierdzonych przed upływem pięciu lat. Jest to odpowiedzialność powstająca z mocy prawa, w przypadku wystąpienia wady fizycznej, czyli niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. W tej sytuacji przedsiębiorcy przysługują następujące żądania wobec sprzedającego:

• żądanie obniżenia ceny – w proporcji, w jakiej wartość rzeczy wadliwej pozostaje w stosunku do wartości rzeczy niewadliwej;
• prawo odstąpienia od umowy – skutkujące obowiązkiem zwrotu wzajemnie spełnionych świadczeń – uprawnienie to przysługuje jedynie w sytuacji, w której wada rzeczy jest istotna, czyli uniemożliwiająca korzystanie z niej w sposób zgodny z jej przeznaczeniem i właściwościami;
• żądanie naprawy;
• żądanie wymiany na rzecz wolną od wad.

Prawa konsumenta także dla przedsiębiorców zarejestrowanych w CEIDG

Od 1 stycznia 2021 roku w przypadku przedsiębiorców, którzy są osobami fizycznymi prowadzącymi jednoosobową działalność gospodarczą zarejestrowaną w CEIDG, gdy z treści zawieranej umowy wynika, że nie posiada ona dla takiej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej: 

• sprzedawca ma obowiązek rozpatrzenia reklamacji z tytułu rękojmi w terminie 14 dni kalendarzowych od jej złożenia (do końca 2020 roku ten termin był zastrzeżony wyłącznie dla konsumentów);
• obowiązuje domniemanie, że wada lub jej przyczyna istniała w chwili wydania towaru kupującemu, jeśli została stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy.

Oznacza to, że przedsiębiorca, któremu będą przysługiwać prawa konsumenta, nie będzie musiał udowadniać istnienia wady sprzedającemu. Nie będzie też tracił uprawnień z tytułu rękojmi, jeżeli nie zbadał rzeczy w czasie zakupu i nie zawiadomił niezwłocznie sprzedawcy o wadzie.

Przedsiębiorca jako konsument – prawo odstąpienia od umowy 

Konsument, który zawarł umowę na odległość lub umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, ma prawo odstąpić od niej bez podawania przyczyny. Odstąpienie od umowy musi nastąpić w terminie 14 dni. Jest to tak zwane prawo do namysłu umożliwiające kupującemu zapoznanie się z towarem i rozważenie racjonalności zakupu. Od 1 stycznia 2021 roku to prawo przysługuje także osobom fizycznym prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą, które zawrą umowę bezpośrednio związaną z prowadzoną działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy będzie wynikało, że nie posiada ona dla nich charakteru zawodowego. Pozostali przedsiębiorcy prowadzący swoją działalność, na przykład w postaci spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, nie będą mogli korzystać z tego uprawnienia.