Kontrola osobista i sprawdzenie – jak wyglądają i kiedy są dozwolone?

Funkcjonariusze Policji realizują podobne do siebie czynności, takie jak sprawdzenie czy kontrola osobista. Czym różnią się te czynności? Kiedy można ich dokonać?

Sprawdzenie osoby

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów, funkcjonariusz przy zatrzymaniu osoby jest zobowiązany do sprawdzenia, czy osoba zatrzymana posiada przy sobie broń lub inne niebezpieczne przedmioty mogące służyć do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, albo przedmioty mogące stanowić dowody w postępowaniu lub podlegające przepadkowi (§ 8 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia).

Przebieg sprawdzenia

W § 21 ust. 1 tego zarządzenia opisano procedurę sprawdzenia osoby zatrzymanej, zgodnie z którą policjant jest zobowiązany sprawdzić osobę zatrzymaną, doprowadzoną w celu wytrzeźwienia, skazaną lub tymczasowo aresztowaną:

1. przed przyjęciem jej do pomieszczenia, wydaniem, przekazaniem lub zwolnieniem;
2. po opuszczeniu przez nią pokoju i po powrocie do niego;
3. przed przeniesieniem jej do innego pokoju;
4. w przypadku zaginięcia elementu wyposażenia pomieszczenia;
5. w innych sytuacjach uzasadnionych okolicznościami oraz względami bezpieczeństwa. Do sprawdzenia, o którym mowa w ust. 1, można wykorzystać środki techniczne.

Sprawdzenie polega na stwierdzeniu, czy osoba umieszczona w pomieszczeniu posiada przedmioty, których posiadanie w pomieszczeniu jest zabronione, i odebraniu tych przedmiotów w przypadku ich ujawnienia. Sprawdzenia powinien dokonać w miarę możliwości policjant tej samej płci co osoba, wobec której czynność ta jest przeprowadzana. Czynność tę należy odnotować w książce przebiegu służby. Nazwę lub rodzaj ujawnionych przedmiotów należy wpisać natomiast z oznaczeniem ich cech indywidualnych do kwitu depozytowego.

Przeczytaj również:
Nowe uprawnienia i obowiązki policji w czasie kontroli drogowej

Kiedy możliwa jest kontrola osobista?

W ustawie o Policji (dalej jako „uop”) wskazano, że policjanci mają prawo do dokonywania kontroli osobistej w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary. Chodzi tu zarówno o podejrzenie popełnienia przestępstwa, jak i wykroczenia. Przepisy nie zastrzegają jednak, by kontrola osobista mogła być przeprowadzona wyłącznie u osoby podejrzanej o popełnienia takiego czynu. Innymi słowy, jeśli istnieje podejrzenie, że przedmioty związane z czynem zabronionym znajdują się u innej osoby niż ta, która go popełniła, nie wyklucza to możliwości przeprowadzenia kontroli także tej osoby. Ważne jest to, że podejrzenie popełnienia czynu zabronionego musi być uzasadnione.

Kto może przeprowadzić kontrolę osobistą?

Zgodnie z art. 15 ust. 1 pkt 5 uop, kontrolę osobistą przeprowadzać mogą funkcjonariusze Policji. Uprawnienie to posiadają również strażnicy gminni (miejscy). Wynika to z art. 13 ust. 1 pkt 3a ustawy o strażach gminnych. Istotne jest, że kontrola osobista powinna być przeprowadzana przez osobę tej samej płci co osoba kontrolowana (§ 13 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 września 2015 r. w sprawie postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów, dalej jako „rozporządzenie”). Odstępstwo od tej zasady możliwe staje się wyłącznie wtedy, gdy kontrolę osobistą trzeba przeprowadzić niezwłocznie. W rozporządzeniu wskazano, że przypadkami takimi jest m.in. sytuacja zagrożenia dla życia, zdrowia ludzkiego lub mienia. Warunek tożsamości płci osoby kontrolującej i kontrolowanej nie będzie musiał być zachowany np. gdy kontrola jest przeprowadzana u osoby uciekającej przed policjantami, zachowującej się agresywnie lub podejmującej próby zniszczenia dowodów przestępstwa lub wykroczenia.

Gdzie może być przeprowadzona kontrola osobista?

Kontrolę osobistą powinno się przeprowadzać w miejscu niedostępnym w czasie jej wykonywania dla osób postronnych. Innymi słowy, niedopuszczalne będzie jej przeprowadzenie w takim miejscu, w którym czynność ta mogłyby zauważyć inne osoby niż policjanci i osoba kontrolowana. W przypadku sprzeciwienia się kontroli osobistej, z uwagi na niewłaściwe miejsce jej przeprowadzenia, funkcjonariusze często proponują jej dokonanie na komisariacie. Nie jest to działanie sprzeczne z prawem. O ile jego rzeczywistym celem nie jest przymuszenie do poddania się kontroli w miejscu do tego nieodpowiednim. W takim wypadku kontrola osobista może przyjąć formę zatrzymania. Przeprowadzenie kontroli osobistej na komisariacie jest więc uzasadnione właściwie tylko w jednej sytuacji. Będzie tak, gdy nie ma innego, bliższego miejsca, w którym czynność tę można przeprowadzić. Co istotne, zastrzeżenia co do miejsca przeprowadzenia kontroli osobistej nie obowiązują w przypadku, gdy czynność ta ma zostać przeprowadzona niezwłocznie.

Czynności przed przystąpieniem do kontroli osobistej

Przed przystąpieniem do kontroli osobistej policjant powinien podać swój stopień, imię i nazwisko w sposób umożliwiający odnotowanie tych danych. Musi również podać podstawę prawną i przyczynę podjęcia czynności. Policjant nieumundurowany powinien ponadto okazać legitymację służbową. Podstawą prawną dokonywania kontroli osobistej jest wspomniany art. 15 ust. 1 pkt 5 uop. Dużo istotniejsze jest jednak wskazanie przyczyny podjęcia tej czynności. Niedopuszczalne jest jedynie ogólnikowe wskazanie, że kontroli dokonuje się z uwagi na uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary. Funkcjonariusz Policji powinien konkretnie wskazać czyn zabroniony, w związku z którym przeprowadzana będzie kontrola. Musi również wyjaśnić, z jakiego powodu uważa, że istnieje uzasadnione podejrzenie jego popełnienia. Zbyt ogólnikowe wskazanie przyczyny kontroli osobistej stanowi naruszenie przepisów o jej przeprowadzaniu.

Zasady przeprowadzania kontroli osobistej

Tryb przeprowadzenie kontroli osobistej określa § 14 rozporządzenia. Zgodnie z tym przepisem przed przystąpieniem do kontroli osobistej policjant nie ma obowiązku wezwania do wydania określonej rzeczy od osoby kontrolowanej. Osoba kontrolowana może bowiem posiadać przy sobie niebezpieczne przedmioty, których mogłaby użyć, sięgając do kieszeni.

W toku kontroli osobistej policjant sprawdza zawartość odzieży osoby kontrolowanej i przedmioty, które znajdują się na jej ciele. Istotne jest, że przy wykonywaniu tych czynności nie może on odsłaniać przykrytej odzieżą powierzchni ciała. Od tej zasady nie ma wyjątków. Nie jest to dopuszczalne nawet, gdy kontrolę osobistą przeprowadza osoba tej samej płci i dzieje się to w miejscu niedostępnym dla osób postronnych. Policjant nie może zatem żądać zdjęcia lub odsłonięcia odzieży, która bezpośrednio przylega do ciała. Dotyczy to nie tylko bielizny, ale również okrycia głowy czy rękawic.

Ochrona prywatności

Podczas kontroli osobistej obecna może być osoba przybrana przez policjanta. Także kontrolowanemu przysługuje jednak prawo wskazania osoby, która będzie uczestniczyć w tej czynności. Policjant ma obowiązek uwzględnić to żądanie. Chyba że obecność wskazanej osoby uniemożliwi lub w sposób istotny utrudni jej przeprowadzenie.

Policjant powinien odebrać osobie kontrolowanej posiadaną broń lub inne niebezpieczne przedmioty mogące służyć do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia albo przedmioty mogące stanowić dowody w postępowaniu lub podlegające przepadkowi.

W toku kontroli policjant ma prawo do sprawdzenia zawartości bagażu podręcznego oraz innych przedmiotów, które posiada przy sobie osoba kontrolowana. W czasie kontroli osobistej policjant nie może jednak zapoznawać się z treścią danych przechowywanych w urządzeniu. Mowa o korespondencji SMS czy zdjęciach. Z uwagi na ochronę prywatności osoba kontrolowana może zaproponować, że okaże wszystkie żądane przez policjanta dane o telefonie bez przekazywania go do rąk funkcjonariusza.

Udokumentowanie czynności

Po przeprowadzeniu kontroli osobistej funkcjonariusz Policji powinien sporządzić notatkę służbową, w której wskaże datę, czas, miejsce i przyczynę przeprowadzenia kontroli oraz dane osoby objętej tą czynnością oraz osób w niej uczestniczących, a także poda rodzaj podjętych czynności i ich wynik. Na żądanie osoby poddanej kontroli policjant powinien sporządzić protokół. Sporządzenia protokołu warto zażądać szczególnie w przypadku, gdy mamy zastrzeżenia co do prawidłowości przeprowadzonych przez policjanta czynności. Konieczność jego podpisania przez osobę poddaną kontroli umożliwi zapoznanie się z jego treścią. Jeśli treść ta będzie niezgodna ze stanem rzeczywistym, mamy prawo żądać sprostowania zapisów protokołu. Jeśli pomimo tego funkcjonariusz nie zmieni jego treści – nie należy go podpisywać. Złożenie podpisu staje się równoznaczne z akceptacją jego treści. Warto o tym pamiętać, ponieważ dokument ten stanowić będzie dowód w ewentualnym postępowaniu.