Korupcja – problem każdej społeczności

Korupcja towarzyszy życiu publicznemu od początku jego istnienia. Bardzo wiele mówi się o niej w mediach, a każdy człowiek jest w stanie określić mniej więcej, czym ona właściwie jest. Można przyjąć założenie, że jest to „zło konieczne”, z którym jednak należy walczyć, by jego ogrom nie przytłoczył człowieka w przyszłości.

„Korupcja to styl życia. Podobnie jak nędza.”

Pojęcie korupcji można rozważać w dwóch wymiarach. Chodzi o podejście etyczne i prawne. Z tym pierwszym związana jest walka z demoralizacją władczy publicznej, jak również demoralizacją społeczeństwa (w kontekście szacunku do własnego państwa). O moralności nie będziemy się jednak rozpisywać, ten temat zostawiamy dla innych portali. My zajmiemy się aspektami prawnymi.

Korupcja – co to jest?

Korupcja jest to pojęcie, które w bardziej profesjonalny sposób opisuje przekupstwo, czyli po prostu „branie w łapę”. Nie jest to jednak taki zupełnie prosty proceder, jak mogłoby się wydawać. Często łapówkarstwo kojarzy się nam z przysłowiową kopertą wypełnioną pewną ilością gotówki, która trafia z rąk do rąk w celu wywołania jakiejś reakcji.

W praktyce żyjemy w czasach, kiedy gotówka powoli zanika, a przekupstwo przybiera najróżniejsze formy. W celu pełniejszego wyjaśnienia, czym właściwie jest korupcja, można przytoczyć kilka przykładów z życia wziętych:

• otrzymanie drogocennego obrazu z publicznego muzeum w celu zachęcenia do finansowania projektów z nim związanych;
• wycieczka służbowym samochodem za miasto w celach rekreacyjnych;
• przyjęcie pacjenta poza kolejnością, w zamian za dobre whisky;
• szybsze rozpatrzenie sprawy w urzędzie, dzięki otrzymaniu nowego modelu Rolexa;
• przypadkowy banknot w dowodzie rejestracyjnym na stacji diagnostycznej, w celu pozytywnej rekomendacji;
• poseł opowiadający się za zmianami korzystnymi dla jego przedsiębiorstwa;
• zatrudnianie członków rodziny w państwowej placówce bez przestrzegania wymaganych formalności;

Zawsze wtedy, gdy ktoś wykorzystuje swoją funkcję lub pozycję, by zaspokoić czyjeś oczekiwania, a w zamian za to otrzymuje jakieś nienależne korzyści, mamy do czynienia z korupcją. W szczególności dotyczy to funkcjonariuszy publicznych i osób zawiadujących środkami publicznymi. – antykorupcja.gov.pl

Działania o charakterze korupcyjnym

Korupcja ma miejsce zawsze, gdy ktoś chce coś osiągnąć i w tym celu obiecuje, proponuje albo wręcza korzyść majątkową lub osobistą innej osobie, która, mając możliwości (dzięki posiadanej funkcji publicznej albo gospodarczej), ułatwia realizację ww. planu. Nie ma znaczenia, czy samo działanie jest wykonywane osobiście, czy przy pomocy pośredników.

Do najczęściej spotykanych działań o charakterze korupcyjnym zalicza się:

• przekupstwo – dawanie łapówki;
• wykorzystywanie środków budżetowych i majątku publicznego do realizacji prywatnych celów i osiągania osobistych korzyści;
• płatna protekcja;
• handlowanie wpływami – polityczne poparcie, finansowanie partii w zamian za wpływy;
• nieprawidłowości podczas realizowania zamówień publicznych, kontraktów;
• nieprawidłowości przy wydawaniu koncesji;
• „przymykanie oka” podczas wyrokowania w sądzie;
• uchylanie się przed opłatą celną lub podatkową;
• świadome i niezgodne z prawem dysponowanie środkami państwowymi;
• faworyzowanie, nepotyzm i kumoterstwo.

Łapownictwo a przekupstwo

Z ww. form korupcji najczęściej spotykaną jest łapownictwo. Kodeks karny określa jego dwie odmiany: bierną (Ci, co biorą) i czynną (Ci, co dają).

Art. 228 § 1 Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Zgodnie z powyższym artykułem, bierna forma łapownictwa jest przestępstwem, potocznie określanym jako sprzedajność. Na mocy tego przepisu można skazać funkcjonariusza publicznego, który zdecydował się wziąć łapówkę.

Art. 229. § 1 Kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Przepis przytoczony wyżej określa zaś drugą formę łapownictwa, czyli przekupstwo. To przestępstwo może popełnić każdy, kto ofiarowuje lub też obiecuje obdarować korzyścią w przyszłości osobę, która w zamian za to załatwi konkretną sprawę w urzędzie lub w innej państwowej instytucji.

Inne powszechne formy korupcji

Korupcja nie skupia się jedynie na pojęciu łapówkarstwa. Do innych, równie powszechnych, jej form zalicza się chociażby przekazanie korzyści majątkowej lub osobistej w celu realizacji swoich zamierzeń.

Art. 115 § 4 Korzyść majątkową stanowią rzeczy, świadczenia, prawa majątkowe (np. darowizna, zwolnienie z długu, zawarcie korzystnej umowy, wygranie przetargu). Są to dobra, których wartość można wyrazić w pieniądzach. Może więc nią być umowa np. pożyczka udzielona na korzystnych warunkach.

W praktyce osoba przyjmująca korzyść majątkową decyduje się na zajęcie się sprawą lub jej zaniechanie, jeżeli zostanie spełnione jej żądanie. Tym żądaniem często jest przekazanie jakiegoś przedmiotu, dokumentu lub gratyfikacji. Korzyścią osobistą zaś staje się czynność, która nie ma formy materialnej. Za taką korzyść może zatem uchodzić np. awans.

Art. 230 KK Kto powołując się na wpływy w instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi albo wywołującymi przekonanie innej osoby lub utwierdzającej ją w przekonaniu o istnieniu takich wpływów, podejmuje się pośrednictwa w załatwieniu sprawy w zamian za korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę.

Najprostszym przykładem może być relacja z innym człowiekiem piastującym wysokie stanowisko. Interesant prosi dyrektora szkoły o przyjęcie jego syna do konkretnej klasy, mimo że ten ma niewystarczająco wysokie stopnie. Dyrektor godzi się na to i zobowiązuje się utrzymać chłopaka w grupie.  Ta 'przysługa’ nie jest jednak bezinteresowna. Będzie się to bowiem wiązało z niewielką miesięczną opłatą przekazywaną „pod stołem”.

Jak uniknąć kary?

Art. 304 KPK§ 1 Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję.

Społeczny obowiązek znaczy tyle, co nieobowiązkowy. Konsekwencje za brak stosownego działania mogą ponieść jedynie instytucje państwowe lub samorządowe, które obliguje obowiązek prawny. Dlatego więc państwo inaczej próbuje zachęcić obywateli, by zaczęli udzielać się w walce z korupcją. Mowa tutaj o  instytucji czynnego żalu.

Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w (…), jeżeli korzyść majątkowa lub osobista albo ich obietnica zostały przyjęte, a sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany do ścigania przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten o nim się dowiedział. – Kodeks Karny

Jest to możliwość uniknięcia kary przez osobę, która dała łapówkę. Nie doświadczy ona żadnych negatywnych konsekwencji, jeżeli okaże czynny żal. W skrócie: dałeś komuś w łapę? Ujawnij to organom ścigania. Przekaż też wszelkie istotne okoliczności przestępstwa. Pamiętaj, żeby zrobić to zanim organy ścigania same sobie z tym poradzą. Zgłoś się osobiście na policję lub przespaceruj się do prokuratury, gdzie w formie pisemnej poświadczonej podpisem wszystko wyjaśnisz.

Korupcja – konsekwencje

Pierwszą z konsekwencji, która nie dotyka bezpośrednio samego przestępcy jest marnotrawienie środków publicznych. Rozwój korupcji stwarza poczucie zagrożenia. Prawo staje się mitem, a umiejętności i wykształcenie 'upadają na kolana’ przed walizką z pieniędzmi. Kończąc jednak tę patetyczną wypowiedź, należy stwierdzić, że korupcja szkodzi ekonomii państwowej, a prędzej czy później odczuje to każdy obywatel.

Ważne: Więcej informacji przeczytasz w rządowym poradniku antykorupcyjnym.

Akty prawne związane z pojęciem – korupcja:

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny.;
• Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym;
• Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu;
• Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego;
• Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji;
• Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej;
• Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych;
• Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej;
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej;
• Ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
• Uchwała Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 2017 r. w sprawie Rządowego Programu Przeciwdziałania Korupcji na lata 2018-2020;
• Zarządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 października 2014 r. w sprawie utworzenia Międzyresortowego Zespołu do spraw Koordynacji i Monitorowania Wdrażania „Rządowego Programu Przeciwdziałania Korupcji na lata 2014-2019”