Kiedy sprawa rozwodowa kierowana jest do mediacji?
Szczególny charakter stosunków małżeńskich i rodzicielskich występujących między stronami powoduje, że mediacja w sprawach rodzinnych powinna zmierzać przede wszystkim do pojednania między małżonkami i rodzicami a dziećmi oraz do ustalenia takiego porozumienia, które będzie miało na celu dobro rodziny (także w przypadku rozwodu w relacji dziecko-rodzic) oraz dobro dziecka. Kiedy sprawa rozwodowa jest kierowana do mediacji? Jak wyglądają i ile mogą trwać mediacje rozwodowe?
Sprawa rozwodowa i mediacja? Tylko dobrowolnie
W sprawach o rozwód i separację szczególnie istotną kwestią jest dążenie do pojednania małżonków. Z tego względu w sprawach tych ważną rolę pełni mediacja. Zastąpiła ona instytucję posiedzenia pojednawczego. Zgodnie z art. 436 § 1 ustawy Kodeks postępowania cywilnego (dalej również jako „kpc”) jeżeli istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa, sąd może skierować strony do mediacji. Skierowanie to jest możliwe także wtedy, gdy postępowanie zostało zawieszone. Oznacza to, że polski ustawodawca zrezygnował z obligatoryjnego postępowania pojednawczego na rzecz dobrowolnej mediacji. Ocena, czy istnieją widoki na utrzymanie pożycia małżeńskiego, należy do sądu. W praktyce pomocne w tym zakresie okazują się jednak głównie oświadczenia stron.
Mediacje rozwodowe – wszczęcie postępowania mediacyjnego
Artykuł 436 § 2 kpc stanowi o odpowiednim stosowaniu przepisów o mediacji do spraw małżeńskich. Wszczęcie postępowania mediacyjnego może więc nastąpić:
- na wniosek strony – zawarty w pozwie,
- na podstawie umowy stron,
- w oparciu o postanowienie sądu.
Przyjmuje się, że w sprawach o rozwód lub separację sąd może skierować strony do mediacji na każdym etapie postępowania także bez wniosku stron. Strona może złożyć wniosek o przeprowadzenie mediacji (zawarty w pozwie). Co do zasady uważa się, że nie jest przy tym potrzebna umowa stron. Jest jednak wymagana zgoda drugiej strony oraz doręczenie mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji.
Kodeks postępowania cywilnego przewiduje także konkludentną formę umowy mediacyjnej. Przepis art. 183(1) § 2 in fine stanowi bowiem, że umowa może być zawarta przez wyrażenie przez stronę zgody na mediację, gdy druga strona wniesie o jej przeprowadzenie na podstawie art. 183(6) § 1 kpc.
Jak podkreśla się w doktrynie, następuje to przez przystąpienie do postępowania mediacyjnego. Dzieje się to zatem poprzez faktyczne podjęcie mediacji. Zawarcie umowy o mediację nie stanowi przeszkody do rozpoznania sprawy przez sąd w postępowaniu cywilnym. Jeżeli jednak strony zawarły umowę o mediację przed wszczęciem postępowania, sąd jest zobligowany skierować je do mediacji na zarzut pozwanego zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy (art. 202(1) kpc).
Gdyby mimo takiego skierowania strona odmówiła udziału w mediacji, wówczas kodeks postępowania cywilnego przewiduje sankcję procesową. W postaci możliwości obciążenia strony bezzasadnie odmawiającej poddaniu się mediacji kosztami procesu.
Trzecim sposobem wszczęcia mediacji jest postanowienie sądu. W sprawach rodzinnych sąd może skierować strony do mediacji na każdym etapie postępowania (a nie – jak w pozostałych sprawach cywilnych – do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę), nawet gdy postępowanie zostało zawieszone. Stanowi o tym art. 436 § 1 (zdanie drugie) i art. 445(2) kpc.
Przeczytaj również: Rodzinne postępowanie informacyjne, czyli mediacja przed rozwodem
Mediacje rozwodowe – rola mediatora
Mediatorem we wszystkich sprawach cywilnych (a więc także w rodzinnych) może być każda osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca w pełni z praw publicznych (art. 183(2) § 1 kpc). Dodatkowe wymagania co do mediatorów w sprawach rodzinnych dotyczą ich wykształcenia (psychologicznego, pedagogicznego, socjologicznego lub prawniczego). Liczy się również wiedza teoretyczna oraz umiejętności praktyczne w zakresie prowadzenia mediacji w tych sprawach. Wymagania te określono w art. 436 § 4 kpc.
Zgodnie z art. 436 § 4 kpc jeżeli strony nie uzgodniły osoby mediatora, sąd kieruje je do stałego mediatora posiadającego wiedzę teoretyczną, w szczególności posiadającego wykształcenie z zakresu psychologii, pedagogiki, socjologii lub prawa oraz umiejętności praktyczne w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach rodzinnych.
Należy zaznaczyć, że mediacje w sprawach rodzinnych powinny przeprowadzać osoby posiadające szczególne kwalifikacje zawodowe i psychiczne. Sprawy rodzinne cechuje wysoki stopień skomplikowania. Dzieje się tak szczególnie ze względu na emocjonalne zaangażowanie stron w spór oraz konieczność kierowania się dobrem dzieci i rodziny. Stąd też mediatorzy rodzinni powinni mieć odpowiednie przygotowanie zawodowe. To powinno zagwarantować stronom zrozumienie istoty konfliktu małżeńskiego i rodzinnego. Istotny pozostaje także fakt, że również w sprawach rodzinnych strony mogą same wybrać mediatora. Dopiero w przypadku braku takiego wyboru sąd sam wyznacza osobę mediatora.
Mediacje w sprawach rozwodowych
Sprawy mediacyjne wykazują pewną specyfikę. Przede wszystkim ze względu na szczególną kategorię podmiotów uprawnionych do prowadzenia mediacji (są to osoby posiadające wykształcenie psychologiczne, pedagogiczne, socjologiczne lub prawnicze, mogą to być także pracownicy państwowi – kuratorzy sądowi, pracownicy ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych – posiadający stosowne wykształcenie).
Znamienny jest tu także cel mediacji. We wszystkich rodzajach spraw cywilnych mediacja ma prowadzić do zawarcia ugody. Celem mediacji w sprawach małżeńskich jest natomiast (poza zawarciem ugody) doprowadzenie do pogodzenia się małżonków. Istotne jest także ustalenie zasad opieki nad dzieckiem, rozstrzygnięcie ustaleń finansowych i własnościowych między małżonkami oraz załatwienie spornych kwestii dotyczących zaspokojenia potrzeb rodziny, alimentów, sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi oraz spraw majątkowych podlegających rozstrzygnięciu w wyroku orzekającym rozwód lub separację.