Jakim podmiotom przysługuje możliwość wnioskowania o restrukturyzację?

Zdolność restrukturyzacyjna to przyznana przez ustawodawcę określonym kategoriom podmiotów zdolność do bycia podmiotem postępowania restrukturyzacyjnego, a konkretnie zdolność do występowania w postępowaniu restrukturyzacyjnym w charakterze dłużnika. Jakim podmiotom przysługuje możliwość wnioskowania o restrukturyzację?

Istota postępowania restrukturyzacyjnego

Słownik języka polskiego PWN definiuje restrukturyzację jako zmianę struktury czegoś, np. struktury gospodarczej kraju, organizacji lub przedsiębiorstwa. Postępowanie restrukturyzacyjne jest rodzajem postępowania cywilnego. Stanowi ono zorganizowane działanie sądowych i pozasądowych organów postępowania restrukturyzacyjnego z udziałem zainteresowanych podmiotów. Przedmiotem postępowania restrukturyzacyjnego jest „sprawa restrukturyzacyjna”. Celem tej sprawy jest rozwiązanie konfliktu interesów powstałego pomiędzy dłużnikiem a  wierzycielami oraz pomiędzy samymi wierzycielami. Konflikt taki na ogół powstaje w związku z niewypłacalnością (lub zagrożeniem niewypłacalnością) dłużnika. Tak określona „sprawa restrukturyzacyjna” ma charakter sprawy cywilnej. Dłużnik i wierzyciele są bowiem podmiotami równorzędnymi. Rozpoznawanie spraw restrukturyzacyjnych zostało powierzone sądom powszechnym.

Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 814 z późn. zm.) restrukturyzację przeprowadza się w następujących postępowaniach restrukturyzacyjnych:

• postępowaniu o zatwierdzenie układu;
• przyspieszonym postępowaniu układowym;
• postępowaniu układowym;
• postępowaniu sanacyjnym.

Postępowanie restrukturyzacyjne ma na celu ochronę społecznych i indywidualnych interesów. Wyrażają się one w dążeniu do uniknięcia ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami. W przypadku postępowania sanacyjnego są to również działania zmierzające do przywrócenia dłużnikowi zdolności do wykonywania zobowiązań. Dzieje się to przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli.

Zdolność restrukturyzacyjna

Artykuł 4 ust. 1 ustawy – Prawo restrukturyzacyjne przesądza o tym, jakie podmioty mają zdolność restrukturyzacyjną, a więc możność przeprowadzenia – bycia podmiotem jednego z postępowań wskazanych w art. 2 – restrukturyzacji w sensie przepisów prawa restrukturyzacyjnego. Wśród podmiotów, wobec których znajdują zastosowanie przepisy prawa restrukturyzacyjnego, ustawodawca wymienia:

• przedsiębiorców w rozumieniu ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm., dalej również jako „k.c.”),
• spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne nieprowadzące działalności gospodarczej,
• wspólników osobowych spółek handlowych ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem,
• wspólników spółki partnerskiej.

Zgodnie z art. 43(1) k.c. przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33(1) § 1 k.c., prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Brzmienie przepisu nie pozostawia żadnych wątpliwości, że przedsiębiorcą może stać się każdy podmiot posiadający zdolność prawną – a więc zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, a wyposażona właśnie w zdolność prawną (tzw. ułomna osoba prawna). Warto w tym miejscu podkreślić, że kryterium tego nie spełniają różnego rodzaju pozbawione podmiotowości prawnej zgrupowania przedsiębiorców, np. holdingi czy konsorcja. Również spółka cywilna nie jest podmiotem prawa, stąd w tym przypadku zdolność restrukturyzacyjna przysługuje jej poszczególnym wspólnikom spełniającym przesłanki z definicji przedsiębiorcy.

Wobec kogo nie może być prowadzone postępowanie restrukturyzacyjne?

Przede wszystkim warto podkreślić, że postępowanie restrukturyzacyjne – w przeciwieństwie do upadłościowego – nie może być prowadzone wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (konsumentów). Dlatego też zasadne jest postawienie tezy, że pojęcie zdolności restrukturyzacyjnej ma węższy zakres niż pojęcie zdolności upadłościowej. Co więcej, w art. 4 ust. 2 ustawy – Prawo restrukturyzacyjne ustawodawca zawarł także katalog podmiotów nieposiadających zdolności restrukturyzacyjnej. Zgodnie z omawianą regulacją nie można prowadzić restrukturyzacji wobec:

• Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego;
• banków krajowych i oddziałów banków zagranicznych;
• Banku Gospodarstwa Krajowego;
• spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych;
• firm inwestycyjnych (rozumianych jako dom maklerski w rozumieniu przepisów ustawy o obrocie instrumentami finansowymi) i funduszy inwestycyjnych;
• zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji;
• instytucji finansowych (rozumianych jako przedsiębiorstwa inne niż instytucja oraz inne niż spółka holdingowa działająca wyłącznie w sektorze przemysłowym, którego podstawową działalnością jest nabywanie pakietów akcji lub wykonywanie jednego lub większej liczby rodzajów działalności; pojęcie to obejmuje finansowe spółki holdingowe, finansowe spółki holdingowe o działalności mieszanej, instytucje płatnicze oraz spółki zarządzania aktywami, lecz nie obejmuje ubezpieczeniowych spółek holdingowych i ubezpieczeniowych spółek holdingowych prowadzących działalność mieszaną zdefiniowanych), jeżeli są jednostką zależną wobec instytucji kredytowej lub firmy inwestycyjnej i są objęte nadzorem skonsolidowanym;
• finansowych spółek holdingowych, spółek holdingowych o działalności mieszanej, holdingów mieszanych, dominujących finansowych spółek holdingowych z państwa członkowskiego Unii Europejskiej, unijnych dominujących finansowych spółek holdingowych, dominującej finansowej spółki holdingowej o działalności mieszanej z państwa członkowskiego oraz unijnej dominującej finansowej spółki holdingowej o działalności mieszanej.

Brak zdolności restrukturyzacyjnej skutkuje niedopuszczalnością wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego. Oznacza to, że złożony wniosek nie będzie podlegał merytorycznemu badaniu w zakresie istnienia podstaw otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. W braku zdolności restrukturyzacyjnej dłużnika, co do którego miałoby zostać otwarte postępowanie restrukturyzacyjne, sąd powinien wniosek odrzucić (postanowienie Sądu Najwyższego z 18 marca 1993 r., sygn. I CRN 121/92).