Kiedy sąd orzeka naganę?

Kara nagany stanowi najłagodniejszą spośród przewidzianych w katalogu kar. Dolegliwości z niej wynikające mają charakter symboliczny. Jej stosowanie ma do pewnego stopnia przede wszystkim charakter wychowawczy. W jakich sytuacjach możliwe jest jej orzekanie?

Nagana

Zgodnie z art. 36 § 1 ustawy Kodeks wykroczeń (dalej jako „kw”), naganę można orzec wtedy, gdy ze względu na charakter i okoliczności czynu lub właściwości i warunki osobiste sprawcy należy przypuszczać, że zastosowanie tej kary jest wystarczające do wdrożenia go do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego. Innymi słowy, nagana powinna być stosowana tylko wyjątkowo, z uwzględnieniem wagi popełnionego czynu i charakterystyki osobowości sprawcy. Charakter i okoliczności czynu mają wskazywać, że jest to czyn rzeczywiście drobny, który stanowi niewielkie tylko naruszenie porządku prawnego. Z kolei właściwości i warunki osobiste sprawcy powinny pozytywnie świadczyć o nim i dowodzić, że popełniony czyn jest w skali jego aktywności społecznej, rodzinnej i zawodowej czymś wyjątkowym.

Istota czynu

W świetle art. 36 § 1 kw jej orzeczenie jest uzależnione od zaistnienia alternatywnie wskazanych tu przesłanek:

1. charakteru i okoliczności czynu, czyli przesłanki o charakterze przedmiotowym lub
2. właściwości i warunków osobistych sprawcy, a więc przesłanki podmiotowej, związanej z osobą sprawcy.

Z uwagi na alternatywne ich ujęcie nie muszą one wystąpić łącznie. Wystarczy zaistnienie jednej z nich. Charakter i okoliczności czynu to zarówno rodzaj wykroczenia, rodzaj naruszonego dobra, wielkość szkody, okoliczności, a więc i sposób, jego popełnienia, jak i np. przypadkowość działania lub zaniechania, waga naruszonych reguł ostrożności, działanie z pobudek zasługujących na uwzględnienie itd.

Natomiast właściwości i warunki osobiste to – o czym była już mowa – okoliczności związane z osobowością sprawcy, jego poziomem intelektualnym, charakterem oraz warunkami bytowymi, zdrowotnymi, socjalnymi itd. Okoliczności te mają stwarzać podstawy do przyjęcia dodatniej (pozytywnej) prognozy, czyli zasadnego przypuszczenia, że ta łagodna kara jest wystarczająca do wdrożenia sprawcy do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego, a więc nie tylko, że nie popełni on w przyszłości nowego wykroczenia czy przestępstwa, ale że będzie szanował prawo, nie tylko karne, i zasady współżycia, a więc i normy moralne, etyczne, których naruszenie nie jest czynem zabronionym przez prawo pod groźbą kary.

Co istotne, nagana nie wywołuje faktycznych skutków względem osoby ukaranej. Ma na celu wyłącznie przywrócenie jej do porządku prawnego. Ukaranie naganą nie powoduje umieszczenia w Krajowym Rejestrze Karnym.

Czyny o charakterze chuligańskim

W art. 36 § 2 kw sformułowano dyrektywę, zgodnie z którą kary nagany nie można orzec za wykroczenie o charakterze chuligańskim. Zgodnie z art. 47 § 5 kw, charakter chuligański mają wykroczenia polegające na umyślnym godzeniu w porządek lub spokój publiczny albo umyślnym niszczeniu lub uszkadzaniu mienia, jeżeli sprawca działał publicznie oraz w rozumieniu powszechnym bez powodu lub z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie podstawowych zasad porządku prawnego. Istotnym elementem chuligańskiego charakteru czynu jest rażące lekceważenie przez sprawcę podstawowych zasad porządku prawnego.

Przeczytaj również:
Występek o charakterze chuligańskim

Zastosowanie kary nagany

Kara nagany orzekana jest przez samo jej zawarcie w wyroku rozstrzygnięcia o wymierzeniu obwinionemu nagany. Nie podlega żadnemu dalszemu wykonaniu. Jej stosowanie jest możliwe, jeżeli przepis szczególny to przewiduje. Musi zatem wystąpić w sankcji przepisu określającego dane wykroczenie, ale także w ramach nadzwyczajnego złagodzenia kary za czyn niezagrożony tą karą.

W kodeksie wykroczeń kara nagany występuje przykładowo w art. 55 kw (kąpiel w niedozwolonym miejscu), art. 58 kw (żebractwo), art. 82 kw (naruszenie zasad przeciwpożarowych), art. 95 kw (prowadzenie pojazdu bez dokumentów), art. 108 kw (szczucie psem człowieka), art. 145 kw (zanieczyszczanie lub zaśmiecanie), czy art. 162 kw (zaśmiecanie lasu).

Funkcjonuje ona w przepisach najczęściej obok grzywny.

Praktycznie nie orzeka się kary nagany wobec osób wcześniej już karanych za wykroczenia lub przestępstwa, w szczególności podobne. Stanowi to bowiem znaczną okoliczność obciążającą.

Postępowanie przed sądem

Kara nagany może zostać orzeczona zarówno w postępowaniu zwyczajnym, przyspieszonym, jak i nakazowym, o ile nie zachodzą inne przyczyny wyłączające możliwość orzeczenia tej kary.

Środkiem podobnym do nagany, aczkolwiek stosowanym przez funkcjonariusza policji albo innego uprawnionego organu (np. straży gminnej) na miejscu zdarzenia, jest pouczenie. Orzeczenie nagany możliwe jest także w drodze postępowania mandatowego. W tym trybie można bowiem nakładać wyłącznie grzywny za wykroczenia.

Zatarcie ukarania następuje po upływie 2 lat od ukarania. Chyba że sprawca po ukaraniu popełnił nowe wykroczenie. W razie ponownego ukarania przed zatarciem ukarania, zatarcie pierwszego ukarania następuje z upływem 2 lat od wykonania, darowania albo od przedawnienia wykonania kary za nowe wykroczenie (art. 46 § 2 kw).