Nieświadomość bezprawności czynu

W marcu tego roku Sąd Najwyższy wydał orzeczenie dotyczące nieświadomości bezprawności czynu. Artykuł 30 Kodeksu karnego wskazuje, iż nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności. Natomiast jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Nie ulega wątpliwości, że uregulowanie zawarte w art. 30 k.k. dotyczy typów umyślnych popełnionych przez sprawcę. Wydaje się, że również w przypadku czynu opartego na nieumyślności świadomej nie można wykluczyć zastosowania tego przepisu. Jeśli bowiem nieumyślność świadoma polega m.in. na tym, że sprawca przewiduje popełnienie czynu zabronionego, to znaczy, że w jego świadomości musi znaleźć odbicie bezprawność takiego czynu. Sprawca może więc się mylić w tym zakresie, a jego błędna percepcja bezprawności będzie oceniana na gruncie art. 30 k.k. W przypadku nieumyślności nieświadomej sprawca postrzega swoje zachowanie jako w pełni legalne, więc z natury rzeczy pozostaje w nieświadomości jego bezprawności. Zatem i w tym przypadku można zastosować konstrukcję z art. 30 k.k. Sprowadzi się to do poszukiwania przyczyn nierozpoznania bezprawności zachowania przez sprawcę i ich oceny pod kątem usprawiedliwienia (por. A. Wąsek, Kodeks karny…, 1999, s. 378–379, oraz powołana tam literatura).

Ponadto, Sąd Najwyższy wypowiedział się co do kwestii:

– Obiektywne kryteria oceny oświadczenia lustracyjnego.

– Oświadczenie lustracyjne a stopień społecznej szkodliwości.

– Usprawiedliwiona nieświadomość co do prawdziwości oświadczenia lustracyjnego.

TEZA aktualna

Ustalenie znamion współpracy może się rozmijać w konkretnym przypadku z subiektywnym odmiennym przeświadczeniem osoby, której zachowanie podlegało ocenie.

TEZA aktualna

Niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne nie podlega wartościowaniu z punktu widzenia stopnia społecznej szkodliwości.

TEZA aktualna

Powinnością sądu jest rozważenie, czy powołanie się osoby lustrowanej na własne, odmienne od ustalonego, postrzeganie prawdziwości oświadczenia znajduje uzasadnienie w okolicznościach sprawy. Inaczej ujmując, czy po uznaniu, że przypisane zachowanie stanowiło współpracę, powołanie się lustrowanego na wewnętrzne przekonanie o prawdziwości oświadczenia, pozwala na przyjęcie, że pozostawał on w usprawiedliwionej nieświadomości co do nieprawdziwości oświadczenia. Odpowiedź na tak stawiane pytanie daje podstawę do stwierdzenia, bądź niestwierdzenia przesłanek zastosowania art. 30 k.k.

TEZA aktualna

Przepis art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. –

Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:

1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia;

2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa;

3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma;

nie znajduje odpowiedniego zastosowania w postępowaniu lustracyjnym.