Niewłaściwe miejsce na polemikę w temacie zasadności szczepień dzieci w Polsce

W dniu 25 stycznia 2019 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi wydał wyrok dotyczący zakresu pojęcia informacji publicznej związanej z wykonywaniem zadań publicznych dotyczących ochrony zdrowia.

Zdaniem WSA „informacji publicznej nie stanowią informacje o procedurze zbierania informacji o sytuacji epidemiologicznej, jak i podmiotach uczestniczących w tej procedurze. Również, wiedza organu w zakresie literatury medycznej dotyczącej szczepień ochronnych oraz prawa krajowego obowiązującym w innych niż Polska krajach Unii Europejskiej wykracza poza pojęcie informacji publicznej”.

Pytania w trybie dostępu do informacji publicznej

W przedmiotowej sprawie zwrócono się do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego o udzielenie informacji publicznej w zakresie:

1. Ile zostało odnotowanych niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP) dotyczących szczepień przeciwko: błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, inwazyjnemu zakażeniu Haemophilus Influenze, gruźlicy, wirusowemu zapaleniu wątroby, odrze, śwince i różyczce?
2. Ile zostało odnotowanych niepożądanych odczynów poszczepiennych po podaniu pozostałych szczepionek obowiązkowych i zalecanych w rozbiciu na dzieci i dorosłych?
3. Jaki charakter miały odnotowane niepożądane odczyny poszczepienne?
4. Czy zostały odnotowane przypadki śmiertelne?
5. W jaki sposób i przez kogo jest ustalana aktualna sytuacja epidemiologiczna na terytorium Polski, w oparciu o którą jest opracowywany Program Szczepień Ochronnych na dany rok?
6. Z jakich względów nie zostało wydane rozporządzenie właściwego ministra do spraw zdrowia przewidziane w „art. 4 ust. Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi”?
7. Czy w Polsce przeprowadza się badania nowonarodzonych dzieci w celu stwierdzenia czy dziecko narodziło się z wrodzoną obniżoną odpornością? (Stwierdzenie wrodzonego lub nabytego niedoboru odporności stanowi przeciwwskazanie do szczepienia określone przez producenta szczepionki BCG).
8. Czy rejestr Niepożądanych Odczynów Poszczepiennych prowadzony przez Państwa instytucję podlega kontroli sądowej? Jeśli tak, to jaki sąd jest władny, jeśli nie, to proszę o wyjaśnienie z jakiego powodu nie podlega kontroli?
9. Czy stwierdzenie ciężkiego NOP powoduje skutki prawne (np. konieczność wycofania partii szczepionki)?
10. Z jakiej statystyki wynikają dane, którymi Państwo dysponują?
11. Od którego roku dane te są gromadzone?
12. Czy w innych krajach Unii Europejskiej szczepienia, do których Państwo wzywacie mają charakter obowiązkowy?
13. Czy w związku z przystąpieniem Polski do UE w roku 2004 i obowiązującą w ramach UE zasadą swobody przepływu osób odnotowaliście Państwo epidemie chorób, co do których w krajach UE szczepienia są dobrowolne?
14. Według Światowej Organizacji Zdrowia wszczepialność na Ukrainie nie przekracza 50%, zaś od 11 czerwca 2017 r. obywatele Ukrainy poruszają się swobodnie w ramach strefy Schengen (bez wiz) i obecnie przebywa ich na terytorium naszego państwa blisko 1 milion – Czy w związku z powyższym odnotowaliście Państwo epidemie chorób, których przymus dotyczy wśród tych obywateli lub obywateli naszego kraju?
15. Czy wystosowując pismo przymuszające do szczepienia jesteście Państwo świadomi ilości powikłań poszczepiennych nieodnotowanych, a który to problem z odnotowywaniem zauważa prof. Andrzej Zieliński (strona www.pzh. gov. pl), prof. Jacek Wysocki, dr Hanna Czajka (Neurologia i Neurochirurgia Polska 2004; 38, 1 (supl. 1): S17-S 24) oraz dr Paweł Grzesiowski (wywiad z dnia 5 grudnia 2016 r., telewizja WP, program Tu i teraz)?
16. Czy jest Państwu znane orzecznictwo Europejskiego Trybunał Praw Człowieka w kwestii obowiązku szczepień wskazujące, że przymus stanowi naruszenie art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w sytuacji przymusu szczepień i braku systemu odszkodowawczego?
17. Czy jest Państwu wiadomo, czy w związku z działalnością Państwa urzędu została skierowana już skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka?
18. Czy prawdą jest, że Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny dystrybuuje, dystrybuował, sprzedawał, sprzedaje szczepionki?
19. Jaki zysk Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny uzyskał z dystrybucji, sprzedaży szczepionek z uwzględnieniem podziału na poszczególne lata kalendarzowe jak i sumaryczny?
20. Czy nie jest sprzeczne z zasadami demokratycznego Państwa Prawa w szczególności z zasadą państwa prawa (art. 2 Konstytucji RP), zasadą prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie uczestników (art. 8 k.p.a. – zasada pogłębiania zaufania do prawa) przymuszanie do szczepień przez ten sam organ, który prowadzi rejestr NOP mający świadczyć o bezpieczeństwie szczepień, jak i dystrybuujący, sprzedający szczepionki do których szczepienia przymusza?
21. Czy szczepionki, które mają być podane były przechowywane w prawidłowy sposób?
22. Czy kontrolowali Państwo przychodnię, która wykonuje szczepienia, w szczególności czy posiada ona agregat zabezpieczający przerwanie dostaw energii elektrycznej oraz elektroniczny, całodobowy monitoring temperatury przechowywania szczepionek?
23. Czy w kwestii przechowywania szczepionek, które mają być podane został zachowany ciąg chłodniczy podczas transportu i przechowywania pomiędzy Ministerstwem Zdrowia, hurtownią, apteką, przychodnią oraz właściwą państwową powiatową stacją sanitarną?

Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny udzielił odpowiedzi na ww. wniosek, wskazując, że:

Ad. pytanie 1 – 4

W latach 2003 – 2017 w rejestrze niepożądanych odczynów poszczepiennych prowadzonym przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Ł. (obejmuje dane z terenu miasta Ł. i powiatu (…)) zarejestrowano następujące podejrzenia niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP) po szczepieniach przeciw chorobom wymienionym we wniosku o udostępnienie informacji publicznej, po czym organ udostępnił dane dotyczące (z podziałem na dzieci i dorosłych) szczepionek: skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, ostremu nagminnemu porażeniu dziecięcemu (poliomyelitis), skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi, przeciw tężcowi, przeciw ostremu nagminnemu porażeniu dziecięcemu (poliomyelitis), skojarzonej przeciw odrze, śwince i różyczce, przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B – 11, przeciw inwazyjnemu zakażeniu Haemophilus influenzae typu b, skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, ostremu nagminnemu porażeniu dziecięcemu (poliomyelitis), inwazyjnemu zakażeniu Haemophilus influenzae typu b,skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, ostremu nagminnemu porażeniu dziecięcemu (poliomyelitis), inwazyjnemu zakażeniu Haemophilus influenzae typu b, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B – 37, przeciw gruźlicy.

Ponadto udostępnił dane dotyczące Zarejestrowane podejrzenia niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP) po innych szczepieniach, tj.: szczepionką przeciw inwazyjnemu zakażeniu Streptococcus pneumoniae przeciw ospie wietrznej, przeciw wściekliźnie, przeciw inwazyjnym zakażeniom Neisseria meningitidis, przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu, przeciw grypie, przeciw żółtej gorączce.

Ponadto udostępnił dane co do podejrzenia NOP o ogólnym charakterze, które wystąpiły po jednoczasowym podaniu kilku szczepionek zawierających komponenty wskazując rodzaje szczepionek oraz, to, że w związku z ogólnym charakterem NOP, nie mogły być one przypisane konkretnej komponencie i nie zostały ujęte w powyższej analizie.

Dodano, że przedstawione dane dotyczą jedynie zgłoszeń z terenu działania Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Ł. W latach 2003 – 2017 na terenie działania Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Ł nie odnotowano zgonów, które mogły być związane ze szczepieniami. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Ł. poinformował, że dane statystyczne dotyczące liczby i rodzaju niepożądanych odczynów poszczepiennych zgłoszonych z obszaru Polski, które nie obejmują jeszcze roku 2017, można uzyskać w Biuletynach „Szczepienia ochronne w Polsce”, które są dostępne na stronie Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie – http://wwwold.pzh.gov.p1/oldpage/epimeld/index_p.html#05.

Na podstawie danych opublikowanych na wskazanej stronie organ obliczył, w jakiej licznie w latach 2006 – 2016 zarejestrowano w kraju NOP po szczepieniach przeciw chorobom wymienionym we wniosku o udostępnienie informacji publicznej i przedstawił je w stosownej analizie. Dodał, że w latach 2006 – 2016 w Polsce odnotowano łącznie 15487 NOP, które wystąpiły po wykonanych szczepieniach w tym okresie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (NIZP – PZH) po przeprowadzonej analizie przesłanych przez powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne zgłoszeń NOP zaklasyfikował ww. przypadki do następujących grup w liczbie: ciężkie – 42, poważne – 832, inne 14613 (według klasyfikacji NIZP – PZH). W Biuletynach „Szczepienia ochronne w Polsce” brak jest podziału niepożądanych odczynów poszczepiennych na występujące u dzieci i dorosłych. W latach 2006 – 2016 w Polsce nie odnotowano zgonów, które mogły być związane ze szczepieniami.

Pytania 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 20

Dalej organ wskazał, że pytania 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 20 nie dotyczą informacji publicznej, jednak udzielił stosownej informacji.

Organ wyjaśnił m.in.:

Odnośnie pytania 7, że organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej nie są informowane o realizowanych przez podmioty lecznicze, udzielające świadczeń w zakresie neonatologii, procedurach badań oceniających stan immunologiczny nowo narodzonych dzieci. Według wiedzy organu to lekarz na podstawie oceny stanu zdrowia dziecka decyduje o badaniach w celu stwierdzenia przeciwwskazań do szczepienia. Pytanie dotyczące oceny objawów klinicznych u noworodków, zdaniem organu, nie stanowi informacji publicznej i ocena taka nie należy do zadań organu Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

Odnośnie pytania 10, że system nadzoru nad NOP w Polsce regulują ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2018 r. poz. 151), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz kryteriów ich rozpoznawania (Dz. U. Nr 254, poz. 1711).

Pytanie 11

Odnośnie pytania 11, iż w Polsce system monitorowania niepożądanych odczynów poszczepiennych został wprowadzony w 1996 r. i opiera się na zaleceniach Światowej Organizacji Zdrowia (WHO Drug Monitoring Programme, Extender Programme Immunization), jednakże Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Ł. prowadzi rejestry niepożądanych odczynów poszczepiennych począwszy od 2003 r. Zgodnie z przepisem § 9 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz kryteriów ich rozpoznawania, obowiązującego od 1 stycznia 2011 r., dane zgromadzone w rejestrze zgłoszeń niepożądanych odczynów poszczepiennych są przechowywane przez 10 lat od dnia zgłoszenia niepożądanego odczynu poszczepiennego.

Pytanie 13, 14, 17 i 18

Odnośnie pytania 13, że treść regulacji prawnych w zakresie szczepień ochronnych obowiązujących w innych krajach Unii Europejskiej jako prawo wewnętrzne tych krajów nie została wytworzona przez polskie władze publiczne i nie odnosi się do polskich władz publicznych oraz wykonywania władzy publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej, a więc z tych przyczyn nie stanowi informacji publicznej. Ponieważ odpowiedź na pytanie w punkcie 13 wymaga znajomości przepisów obowiązujących w innych krajach Unii Europejskiej, nie dotyczy ono informacji publicznej.

Odnośnie pytania 14, iż do chwili obecnej na terenie działania Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Ł. (Ł. i powiat (…)) nie odnotowano epidemii chorób zakaźnych, które miałyby związek z obecnością obywateli Ukrainy.

Odnośnie pytania 17, że organowi nie jest wiadomo, aby w związku z wykonywaniem przez niego zadań ustawowych została skierowana skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Odnośnie pytania 18, iż powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne przekazują preparaty szczepionkowe podmiotom wykonującym działalność leczniczą z którymi Narodowy Fundusz Zdrowia zawarł umowę o udzielanie świadczeń w zakresie szczepień ochronnych. Zgodnie z art. 18 ust. 5-8 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. a zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, szczepionki służące do przeprowadzania obowiązkowych szczepień ochronnych zakupuje minister właściwy do spraw zdrowia zgodnie z przepisami o zamówieniach publicznych, a koszty zakupu są finansowane z budżetu państwa. Natomiast stacje sanitarno-epidemiologiczne ustalają roczne zapotrzebowanie na szczepionki, przechowują je i zaopatrują w nie świadczeniodawców prowadzących szczepienia. W związku z powyższym Państwowa Inspekcja Sanitarna nie sprzedaje preparatów szczepionkowych.

Pytania 21-23

Odnośnie pytań 21-23, że ocena prawidłowości przechowywania szczepionek, o których mowa w pytaniu 21, będzie możliwa w chwili ich przekazania do realizacji Programu Szczepień Ochronnych dziecka skarżącej. Obecnie nie jest to możliwe, bowiem nieznany jest termin szczepienia. Zasadą zachowania łańcucha chłodniczego jest przestrzeganie zakresu temperatur przewidzianych przez producentów szczepionek na każdym etapie dystrybucji. Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Ł. pobiera szczepionki z magazynu Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Ł., transportuje je profesjonalnym środkiem transportu, który zapewnia utrzymanie łańcucha chłodniczego. W Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Ł., gdzie przechowywane są preparaty szczepionkowe, prowadzony jest całodobowy monitoring temperatur w urządzeniach chłodniczych tj. w chłodni oraz w chłodziarkach, z wykorzystaniem systemu elektronicznego obejmującego oprogramowanie komputerowe, powiadamianie alarmowe i zasilanie awaryjne urządzeń chłodniczych.

Podmiot leczniczy, który pobiera szczepionki do realizacji szczepień ochronnych musi dysponować sprzętem do transportu wyposażonym w aparaturę pomiarową wskazującą temperaturę. Również na terenie przychodni szczepionki są przechowywane w urządzeniach chłodniczych, które zapewniają temperaturę w zakresie łańcucha chłodniczego. Każdorazowo sytuacje awaryjne związane z „wyjściem” poza łańcuch chłodniczy winny być zgłaszane do powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych, co wszczyna procedurę kontrolną oraz przekazanie informacji do Wojewódzkiego Inspektoratu Farmaceutycznego. Wojewódzki Inspektorat Farmaceutyczny po analizie przekazanej dokumentacji decyduje o skierowaniu preparatów szczepionkowych do utylizacji. W związku z powyższym szczepionki używane do uodpornienia dzieci przechowywane są zgodnie z zasadami zachowania łańcucha chłodniczego.

Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Ł. w zakresie zapewnienia zachowania ciągłości „zimnego łańcucha” dystrybucji, transportu i przechowywania preparatów szczepionkowych kontroluje podmioty wykonujące działalność leczniczą które wykonują obowiązkowe i zalecane szczepienia ochronne. Kontroli podlegają: temperatura w urządzeniu do transportu szczepionek przed wydaniem preparatów w Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Ł., rejestr temperatur w trakcie transportu do punktu szczepień preparatów szczepionkowych wydanych w Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Ł., rejestr pomiaru temperatur w urządzeniu chłodniczym do przechowywania szczepionek w podmiocie wykonującym działalność leczniczą, gdzie wykonywane są szczepienia, wydruki temperatur z elektronicznego rejestratora ich pomiaru w urządzeniu chłodniczym również w podmiocie wykonującym działalność leczniczą. Podmioty wykonujące działalność leczniczą nie mają obowiązku posiadania agregatu prądotwórczego. Natomiast prowadzony monitoring temperatury przechowywania szczepionek umożliwia całodobową kontrolę zachowania łańcucha chłodniczego. W sytuacji niezachowania łańcucha chłodniczego w uzasadnionych przypadkach (Decyzja Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego) szczepionki są wycofywane z użycia.

Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej A, ul. A 8A w Ł., nie posiada agregatu prądotwórczego, natomiast posiada termometr elektroniczny rejestrujący temperaturę minimalną i maksymalną w urządzeniu chłodniczym służącym do przechowywania preparatów szczepionkowych. Podmiot leczniczy, o którym mowa powyżej nie zgłaszał do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Ł. sytuacji awaryjnych związanych z niezachowaniem łańcucha chłodniczego. Podmiot leczniczy, o którym mowa w piśmie jest pod stałym nadzorem Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Ł. Ostatnia kontrola Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej A, ul. A 8A w Ł., przeprowadzona przez przedstawicieli Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Ł. w dniu 30 maja 2018 r. nie wykazała żadnych uchybień, w tym nieprawidłowości w zakresie przechowywania preparatów szczepionkowych.

Skarga na bezczynność organu

D.-A. zaskarżyła bezczynność organu, zarzucając naruszenie art. 13 ust. 1 i 2 oraz art. 16 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej przez nieudzielenie informacji publicznej zgodnie z żądanym.

Wskazała m.in., że odpowiedź na pytanie 4 sugeruje zupełne niewystępowanie zgonów poszczepiennych w Polsce, co nie jest prawdą. Odpowiedź na pytanie 5 jest wymijająca i nie odnosi się do treści pytania, ze względu na brak wskazania osoby decydującej w sprawie. Nadto w odpowiedzi na pytanie w punkcie 15 – organ stwierdził, że niezgłoszone przez lekarzy NOP-y nie stanowią informacji publicznej, bo nie odnoszą się do sfery faktów, zaś w pytaniu chodziło oto, czy Sanepid wie o dużej liczbie niezgłaszanych NOP, które stanowią jednak fakt (np. statystyki STOPNOP), zatem jest to wyjaśnienie unikające jasnej odpowiedzi na zadane pytanie.

Natomiast odnośnie odpowiedzi na pytanie 16 skarżąca wskazała, że wynika z niej, iż korelacja orzeczeń ETPC: Matter v. Słowacja wyrok z 5 lipca 1999 r. oraz orzeczenia Salvetti vs Włochy z 2002 r. – 42197/98 z narzucaniem administracyjnym szczepień nie stanowi informacji publicznej i Sanepid jest zwolniony z przestrzegania art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Także odpowiedź organu na pytanie 21 jest w ocenie strony naruszeniem prawa, bowiem sugeruje „zmierzanie do eksperymentu medycznego na dzieciach”, gdyż wg organu ocena prawidłowości przechowywania szczepionek o których mowa w pytaniu będzie możliwa w chwili ich przekazania do realizacji programu sczepień ochronnych dzieci skarżącej.

Organ wniósł o oddalenie skargi

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując dotychczasowe stanowisko. dodatkowo wskazał, że dane dotyczące zgonów w następstwie szczepień z terenu Polski nie są przez organ rejestrowane. Wobec powyższego, organ udzielając informacji o niewystępowaniu takich zgonów przekazał skarżącej dane, wskazując ich źródło, opublikowane na stronie Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny (NIZP-PZH), będącego instytutem badawczym prowadzącym między innymi badania naukowe z zakresu zdrowia publicznego oraz opracowującym naukowe podstawy działania, w tym w epidemiologii i statystyce medycznej. Z tego względu, w ocenie organu skarżąca w istocie kwestionuje rzetelność danych ogłaszanych przez NIZP-PZH.

Wbrew wnioskowaniu skarżącej, nie wszystkie zgony dzieci nie pozostające w związku przyczynowo-skutkowym z nieszczęśliwymi wypadkami, należy uznać za zgony pozostające w takim związku ze szczepieniami. Zgłoszenie przypadków podejrzenia wystąpienia zgonów, które były w związku czasowym ze szczepieniem świadczy o tym, że lekarze zgłaszający biorą pod wagę możliwość wystąpienia takiego NOP. Natomiast dopiero weryfikacja tych przypadków pod kątem przyczyny zgonu wyklucza, że taką przyczyną było podanie preparatu szczepionkowego. Jednocześnie można wnioskować, że liczba zgonów wskazana w dokumentach Głównego Urzędu Statystycznego dotyczy przypadków zgonów nie związanych przyczynowo ze szczepieniami.

Wyrok WSA

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Skargę należało oddalić.

Na podstawie art. 3 § 2 pkt 8 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2018 r. poz. 1302 z późn. zm.) – zwanej dalej p.p.s.a., kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje m.in. orzekanie w sprawach skarg na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania w przypadkach określonych w punktach 1-4.

Sprawa o bardzo zbliżonym stanie faktycznym i prawnym była już wcześniej przedmiotem oceny m.in. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku, zakończonej wyrokiem z 14 sierpnia 2018 r., sygn. II SAB/Gd 59/18 (dostępny w bazie CBOSA). Sąd podziela wyrażoną w powyższym wyroku ocenę prawną.

Tytułem wstępu przypomnieć należy, iż z przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. z 2018 r. poz. 1330 z późn. zm.) – zwanej dalej u.d.i.p., wynika, że wniosek o udzielenie informacji publicznej powinien być załatwiony albo przez udzielenie żądanych informacji (w formie czynności materialno – technicznej) albo przez wydanie decyzji o odmowie jej udostępnienia na podstawie art. 16 ust. 1 u.d.i.p. albo przez zawiadomienie wnioskodawcy, że żądana informacja nie może być udzielona w trybie ustawy, albo przez wydanie decyzji o umorzeniu postępowania w sytuacji określonej w art. 14 ust. 2 i per analogiam w sytuacji określonej w art. 15 ust. 2, gdy wnioskujący wycofa uprzednio złożony wniosek.

Odmowa udzielenia informacji publicznej

Art. 16 ust. 1 ma przy tym zastosowanie tylko wówczas, gdy konieczna jest odmowa udzielenia informacji lub umorzenie postępowania i spełniony jest warunek przedmiotowy (informacja ma charakter informacji publicznej) i podmiotowy (podmiot jest zobowiązany do udzielenia informacji publicznej).

Jeżeli zaś wnioskodawca żąda udzielenia informacji publicznej, które nie są informacjami publicznymi, lub takich informacji publicznych, w stosunku do których tryb dostępu odbywa się na odrębnych zasadach, organ nie ma obowiązku wydawania decyzji o odmowie udzielenia informacji, lecz zawiadamia wnoszącego, że żądane dane nie mieszczą się w pojęciu objętym przedmiotową ustawą lub, że jej przepisy nie znajdują zastosowania ze względu na odmienne tryby dostępu (zob. I. Kamińska, M. Rozbicka – Ostrowska, Ustawa o dostępie do informacji publicznej. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2016 r., str. 314 – 315). Również, kiedy adresat wniosku odmawia udostępnienia informacji publicznej z powodu nieposiadania żądanej informacji informuje o tym wnioskodawcę pismem (zob. I. Kamińska, M. Rozbicka – Ostrowska, Ustawa o dostępie do informacji publicznej. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2016 r., str. 291).

Udostępnienie informacji objętej wnioskiem

Udostępnienie informacji objętej wnioskiem może zaś nastąpić jedynie wówczas, gdy podmiot, do którego zostało skierowane żądanie należy do kręgu podmiotów zobowiązanych do udostępniania informacji publicznej określonych w art. 4 ust. 1 i 2 u.d.i.p., oraz gdy stwierdzone zostanie, że żądana informacja stanowi informację o charakterze publicznym w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.i.p.

Ponadto, z art. 13 u.d.i.p. wynika, że udostępnienie informacji publicznej na wniosek następuje bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku (ust. 1) a jeżeli informacja publiczna nie może być udostępniona w terminie określonym w ust. 1, podmiot zobowiązany do jej udostępnienia powiadamia w tym terminie o powodach opóźnienia oraz o terminie, w jakim udostępni informację, nie dłuższym jednak niż 2 miesiące od dnia złożenia wniosku (ust. 2).

Kiedy nie trzeba udostępnić informacji publicznej?

Jednocześnie zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 u.d.i.p. informacja publiczna, która nie został udostępniona w Biuletynie Informacji Publicznej lub centralnym repozytorium, jest udostępniana na wniosek. Na tym tle uznano, że adresat wniosku o udostępnienie informacji publicznej jest zwolniony z obowiązku jej udzielenia w przypadku ziszczenia się jednej z następujących przesłanek:

1) organ nie dysponuje żądaną informacją publiczną,

2) żądana informacja została już wcześniej udostępniona,

3) żądana informacja nie posiada cech informacji publicznej (zob. Joanna Taczkowska-Olszewska, Dostęp do informacji publicznej w polskim systemie prawnym, Warszawa 2014, s. 264). Tym samym dysponent informacji publicznej jest zobowiązany do jej udostępnienia tylko wtedy, gdy informacja fizycznie istnieje, nie została wcześniej udostępniona wnioskodawcy i co najistotniejsze – nie funkcjonuje w obiegu publicznym (zob. wyrok NSA z dnia 9 grudnia 2016 r., sygn. akt I OSK 711/15, https://orzeczenia.nsa.gov.pl).

W rozpoznawanej sprawie nie ulega wątpliwości, że Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Ł. jest podmiotem zobowiązywanym do udzielenia informacji publicznej, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1 u.d.i.p.

Niesporne w sprawie również jest, że żądane przez skarżącą dane, dotyczące informacji związanej z działalnością organu, wykonującego też obowiązki związane z egzekwowaniem obowiązków nałożonych ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2016 r. poz. 1866 z późn. zm.), stanowiły informację publiczną.

Pojęcie informacji publicznej

Pojęcie informacji publicznej ustawodawca określił w art. 1ust. 1 i art. 6 u.i.d.p. Stosownie do art. 1 tej ustawy, każda informacja o sprawach publicznych stanowi informację publiczną w rozumieniu ustawy i podlega udostępnieniu na zasadach i w trybie określonych w niniejszej ustawie. Z kolei przepis art. 6 u.d.i.p. zawiera przykładowy katalog informacji i dokumentów stanowiących informację publiczną w rozumieniu art. 1 ust. 1 ww. ustawy, o czym świadczy użyty w tym przepisie zwrot „w szczególności”. Zgodnie z ugruntowanymi już poglądami orzecznictwa, wypracowanymi na tle analizy art. 1 ust. 1, jak i precyzującego go art. 6 u.d.i.p., informacją publiczną jest każda informacja wytworzona lub odnoszona do władz publicznych, a także wytworzona lub odnoszona do innych podmiotów wykonujących funkcje publiczne w zakresie wykonywania przez nie zadań władzy publicznej i gospodarowania mieniem komunalnym lub mieniem Skarbu Państwa.

Pod pojęciem informacji publicznej należy rozumieć zatem wszelkie fakty dotyczące spraw publicznych rozumianych jako działalność zarówno organów władzy publicznej, jak i samorządów gospodarczych i zawodowych oraz osób i jednostek organizacyjnych w zakresie wykonywania zadań władzy publicznej oraz gospodarowania mieniem publicznym. Charakter publiczny należy przypisać tym informacjom, które odnoszą się do publicznej sfery działalności organów (por. wyrok WSA w Gdańsku z dnia 28 września 2016 r., sygn. akt II SAB/Gd 13/16; wyrok NSA z dnia 25 marca 2003 r., sygn. akt II SA 4059/02 – https://orzeczenia.nsa.gov.pl), przy czym oceny tej należy dokonywać każdorazowo na gruncie konkretnej sprawy.

Jakie informacje stanowią informację publiczną?

Na tym tle w orzecznictwie ustalono, że co do zasady stanowią informację publiczną informacje zbierane i wytwarzane przez organy inspekcji sanitarnej, zgodnie z art. 2 w zw. z art. 5 pkt 1, 2 3, 5 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2017 r. poz. 1261) w ramach prowadzonego nadzoru sanitarnego, w tym sanitarnego zabezpieczania granic państwa, analiz i ocen epidemiologicznych, opracowywania programów i planów działalności zapobiegawczej i epidemiologicznej dla podmiotów leczniczych, ustalenia zakresu i terminów szczepień ochronnych oraz sprawowania nadzoru w tym zakresie.

Przede wszystkim informację publiczną stanowią informacje zbierane przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego dotyczące niepożądanych odczynów poszczepiennych, które gromadzone są w powiatowym rejestrze zgłoszeń niepożądanych odczynów poszczepiennych, prowadzonym na podstawie art. 21ust. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2016 r. poz. 1866 z późn. zm.) oraz § 8 i nast. rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz kryteriów ich rozpoznawania (por. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 6 września 2017 r., sygn. akt II SAB/Po 96/17, https://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Co nie stanowi informacji publicznej?

Informacji publicznej nie stanowią zaś informacje o procedurze zbierania informacji o sytuacji epidemiologicznej, jak i podmiotach uczestniczących w tej procedurze. Ta kwestia wynika bowiem z przepisów ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi a informacja o przepisach prawa nie podlega udostępnieniu w trybie u.d.i.p. (por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 12 marca 2015 r., sygn. akt II SAB/Wa 989/14, https://orzeczenia.nsa.gov.pl). Nie dotyczą informacji publicznej pytania dotyczące udzielenia informacji co do tego czy rejestr Niepożądanych Odczynów Poszczepiennych podlega kontroli sądowej, jak również czy stwierdzenie ciężkiego Niepożądanego Odczynu Poszczepiennego powoduje skutki prawne, jak również pytanie o to czy w innych krajach Unii Europejskiej wskazane szczepienia mają charakter obowiązkowy, oraz pytania dotyczące świadomości organu co do ilości powikłań nieodnotowanych oraz znajomości organu w zakresie orzecznictwa Europejskiego Trybunału Spraw Człowieka.

Informacje dotyczące swobody przepływu osób, polityki szczepień ochronnych w innych krajach Unii Europejskiej oraz na Ukrainie, a także świadomości organu co do ilości powikłań poszczepiennych nie odnotowanych, znajomości przez organ orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i świadomości wnoszenia skarg na jego działalność oraz oceny zgodności z Konstytucją RP zasad funkcjonowania organów inspekcji sanitarnej nie są uważane za informację publiczną w rozumieniu ustawy, skutkiem czego organ nie jest zobowiązany do ich udzielenia (zob. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 13 grudnia 2017 r., sygn. akt IV SAB/Po 72/17, https://orzeczenia.nsa.gov.pl). Również, wiedza organu w zakresie literatury medycznej dotyczącej szczepień ochronnych oraz prawa krajowego obowiązującym w innych niż Polska krajach Unii Europejskiej wykracza poza pojęcie informacji publicznej.

Obowiązek szczepień w innych krajach UE i obowiązek informacyjny

Treść regulacji prawnych dotyczących obowiązku szczepień obowiązujących w innych krajach Unii Europejskiej w ramach ich prawa krajowego nie została wytworzona przez polskie władze publiczne i nie odnosi się do polskich władz publicznych, czy też wykonywania na terenie Polski zadań władzy publicznej i gospodarowania mieniem publicznym (zob. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 14 września 2017 r., sygn. akt II SAB/Po 99/17, http://orzeczenia.nsa.gov.pl). Podobnie, z powszechnie obowiązujących przepisów prawa nie wynika, aby organ był organem dysponującym informacjami o charakterze informacji publicznej a dotyczącymi przeprowadzania badań nowonarodzonych dzieci w celu stwierdzenia czy dziecko urodziło się z wrodzoną obniżoną odpornością (zob. wyrok WSA w Gdańsku z dnia 23 maja 2018 r., sygn. akt II SAB/Gd 29/18, https://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Ł., w piśmie z 14 września 2018 r., udzielił szczegółowej odpowiedzi na wszystkie pytania postawione przez skarżącą we wniosku z 10 września 2018 r., wychodząc nawet poza zakres objęty pytaniami o informację publiczną oraz poza zakres gromadzonych przez siebie z urzędu informacji. W tym zakresie organ precyzyjnie poinformował skarżącą, gdzie informacje takie może znaleźć. Udzielona przez organ odpowiedź na pytania postawione przez skarżącą jest zatem pełna i wyczerpująca.

Organowi nie można zarzucić bezczynności

Z uwagi na powyższe nie można organowi zarzucić bezczynności w rozpoznaniu ww. wniosku skarżącego z 10 września 2018 r. Powyższej konstatacji nie zmienia subiektywne przekonanie skarżącej, wyrażone w skardze, iż udzielone odpowiedzi na pytania 4, 5, 15, 16 i 21 są wymijające. Organ jak już wskazano udzielił skarżącej wyczerpującej odpowiedzi na zadane pytania, zaś okoliczność, iż nie spełniają one oczekiwań skarżącej, nie może odnieść skutku w postaci uwzględnienia przedmiotowej skargi.

W rozpoznawanej sprawie organ udzielił odpowiedzi na wszystkie pytania zawarte we wniosku skarżącej. Skarżąca zaś w skardze kwestionuje prawidłowość udzielonych odpowiedzi bowiem w istocie dąży do wstrzymania wobec niej jako rodzica postępowania związanego z niewywiązaniem się z obowiązku zaszczepienia swoich dzieci. Skarżąca poprzez wnioski o udostępnienie informacji publicznej prowadzi z organem polemikę w temacie zasadności szczepień dzieci w Polsce, kwestionuje terminarz szczepień, usiłuje podważyć nałożenie na nią jako rodzica obowiązku zaszczepienia dzieci. Tematyka ta jednak nie jest przedmiotem sprawy, gdyż pozostaje nim jedynie ocena czy przedłożona odpowiedź organu jest wystarczająca do uznania, że organ wypełnił swój obowiązek udzielenia informacji publicznej na wnioski skierowane przez skarżącą.

Końcowo jeszcze raz podkreślić należy, iż z bezczynnością organu rozpoznającego wniosek o udzielenie informacji publicznej mamy bowiem do czynienia wówczas, gdy w prawnie ustalonym terminie organ nie podjął żadnych czynności w sprawie, lub wprawdzie prowadził postępowanie w sprawie, ale mimo istnienia ustawowego obowiązku – nie zakończył go wydaniem decyzji, postanowienia lub też innego aktu lub nie podjął stosownej czynności (por. T. Woś, Postępowanie sądowoadministracyjne, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1996 r., s. 62 – 63).

Przy czym, jeżeli przed dniem orzekania w sprawie ze skargi na bezczynność w zakresie dostępu do informacji publicznej podmiot zobowiązany udzielił informacji publicznej, choćby z przekroczeniem ustawowego terminu, oznacza to, że nie pozostaje on w stanie bezczynności i sąd nie może uwzględnić skargi (zob. wyrok WSA w Bydgoszczy z 30 stycznia 2013 r., sygn. akt II SAB/Bd 147/12, Lex nr 1298655). Skarga na bezczynność wniesiona po doręczeniu żądanej informacji lub po podjęciu czynności, których brak się w niej zarzuca, jest bezzasadna (zob. I. Kamińska, M. Rozbicka – Ostrowska, Ustawa o dostępie do informacji publicznej. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2016 r., str. 295).