Czy po zgłoszeniu przestępstwa będę musiał być świadkiem w sądzie?

Obowiązek stawienia się w sądzie uzależniony jest od statusu, jaki posiada dana osoba w procesie. Inaczej sytuacja wygląda w stosunku do świadka, a inaczej do osoby pokrzywdzonej. Kiedy stawiennictwo w sądzie jest więc obowiązkowe?

Zeznania świadka

Zeznania świadka stanowią istotny dowód w postępowaniu karnym, na którym wielokrotnie oparty zostaje wyrok. Dlatego ważne jest, aby osoba taka miała możliwość wypowiedzenia się przed sądem i prokuratorem. Co do zasady, świadkiem może być każda osoba fizyczna, z wyjątkiem oskarżonego. 

Zgodnie z art. 177 § 1 kpk każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania. Co istotne, obowiązek stawiennictwa w sądzie istnieje także wówczas, gdy osoba wezwana w tym charakterze nie posiada wiedzy na temat zdarzenia będącego przedmiotem procesu. Ponadto świadek ma obowiązek stawić się również wtedy, gdy jest uprawniony do odmowy zeznań.

W przypadku małoletniego świadka obowiązek zapewnienia obecności spoczywa na przedstawicielach ustawowych lub opiekunach. Nie mogą oni sprzeciwić się przesłuchaniu małoletniego. Mają jednak prawo zadbać o szczególne warunki jego przesłuchania.

Przeczytaj również:
Przesłuchanie świadka, którym jest dziecko

Obowiązek stawienia się na wezwanie sądu ma też świadek anonimowy. Sam fakt bycia świadkiem anonimowym nie zwalnia takiej osoby od obowiązku stawiennictwa na wezwanie sądu w celu złożenia zeznań (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 24 lipca 2014 r., sygn. II AKa 188/14). W tym przypadku jednak przeprowadzenie dowodu z jego zeznań ma miejsce w warunkach gwarantujących odpowiednie bezpieczeństwo.

Przeczytaj również:
Świadek, świadek anonimowy, świadek koronny – charakterystyka

Kiedy stawiennictwo jest obowiązkowe?

Powstanie obowiązku stawienia się w celu złożenia zeznań uzależnione jest od prawidłowego wezwania osoby mającej zeznawać. Wymogi formalne tej czynności określa art. 129 § 1 kpk, który stanowi, że należy w nim oznaczyć organ wysyłający oraz podać, w jakiej sprawie, w jakim charakterze, miejscu i czasie ma się stawić adresat i czy jego stawiennictwo jest obowiązkowe, a także uprzedzić o skutkach niestawiennictwa. Jedynie prawidłowe zawiadomienie rodzi obowiązek stawiennictwa w sądzie świadka.

Trwałe przeszkody w obowiązku stawiennictwa w sądzie

Obowiązek stawiennictwa w sądzie dotyczy świadka, który został pouczony o tym obowiązku, w sytuacji gdy istnieją okoliczności umożliwiające mu stawiennictwo. Ustawodawca wprost przewidział okoliczności powodujące trwałe przeszkody w stawiennictwie świadka. W wyjątkowych sytuacjach możliwe jest więc odstąpienie od jego wezwania. Ma to miejsce wyłącznie wtedy, gdy nie może on stawić się z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody. Wówczas można przesłuchać go w miejscu jego pobytu (art. 177 § 2 kpk). „Inną niedającą się pokonać przeszkodą” może być przykładowo zły stan zdrowia świadka wynikający z podeszłego wieku lub braku sił lub obiektywne trudności w zapewnieniu jego stawiennictwa, np. niemożność doprowadzenia świadka przebywającego w zakładzie karnym. Co istotne, miejscem pobytu świadka jest nie tylko jego miejsce zamieszkania, lecz także miejsce czasowego faktycznego przebywania, np. szpital, zakład karny lub dom pomocy społecznej.

Nieusprawiedliwione niestawiennictwo – konsekwencje

Niestawiennictwo świadek powinien usprawiedliwić. W przeciwnym wypadku naraża się na karę pieniężną w wysokości do 3000 złotych (art. 285 § 1 kpk). W sytuacji gdy nie usprawiedliwiono niestawiennictwa, możliwe jest zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenie świadka (art. 285 § 2 kpk). Usprawiedliwianie nieobecności świadka podczas dokonywania czynności procesowych z jego udziałem reguluje przepis art. 117 § 2a kpk. Stanowi on, że usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby świadka wymaga przedstawienia zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie, wystawionego przez lekarza sądowego. Innymi słowy: możliwe jest usprawiedliwienie nieobecności wyłącznie przez lekarza sądowego, czyli lekarza, z którym prezes sądu okręgowego zawarł umowę o wykonywanie czynności lekarza sądowego.

Natomiast w przypadku uporczywego niestawiania się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie może nastąpić zastosowanie, niezależnie od kary pieniężnej, aresztowania na czas nieprzekraczający 30 dni (art. 287 § 2 kpk). Podobne konsekwencje grożą w sytuacji, gdy zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia nie jest wystarczające dla zapewnienia stawiennictwa osoby wezwanej.

Pokrzywdzony

Obecność pokrzywdzonego na rozprawie nie jest obowiązkowa. Przysługuje mu prawo udziału w niej. Nie ma jednak takiego obowiązku. Rola pokrzywdzonego ma szczególny charakter. Z tego względu może on być obecny na sali rozpraw przez cały czas trwania rozprawy, nawet gdy inni świadkowie składają zeznania. Jest on przesłuchiwany w pierwszej kolejności. Sąd może zobowiązać pokrzywdzonego do stawiennictwa, jeśli uzna to za celowe. Wówczas jego obecność będzie obowiązkowa. Pokrzywdzonego należy zawsze zawiadomić o terminie rozprawy głównej. Nawet jeśli nie jest stroną w postępowaniu (tzn. nie występuje jako oskarżyciel posiłkowy).