Odpowiedzialność członka rady nadzorczej

Zgodnie z art. 381 kodeksu spółek handlowych rada nadzorcza jest obligatoryjnym organem spółki akcyjnej. Natomiast w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, na podstawie art. 213 kodeksu spółek handlowych, rada nadzorcza jest organem fakultatywnym. Kiedy ustanowienie rady nadzorczej w spółce z o.o. staje się niezbędne? W sytuacji, gdy kapitał zakładowy spółki wyniesie przynajmniej 500.000 złotych. Drugim czynnikiem wymuszającym tę konieczność jest liczba wspólników (co najmniej 25). Rada nadzorcza musi liczyć przynajmniej trzech członków. W przypadku akcyjnych spółek publicznych – co najmniej 5.

Rada nadzorcza jest organem kontrolnym spółki. Oznacza to, iż do jej obowiązków należy stały nadzór spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności (art. 219 oraz 382 ksh).

Obowiązki i uprawnienia członka rady nadzorczej

Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej należy:

• ocena sprawozdań zarządu z działalności spółki,
• ocena sprawozdań finansowych za poprzedni rok obrotowy w zakresie ich zgodności z księgami i dokumentami oraz ze stanem faktycznym,
• składanie walnemu zgromadzeniu corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tych ocen,
• ocena wniosków zarządu dotyczących podziału zysku lub pokrycia straty.

Obowiązki wymienione powyżej stanowią minimalny zakres kompetencji rady nadzorczej wynikający z ustawy. Nie może być on zawężony. Kodeks spółek handlowych daje jednak uprawnienie do rozszerzenia uprawnień rady nadzorczej. Umowa spółki może w szczególności stanowić, że zarząd jest zobowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem określonych w umowie czynności. Umowa spółki z o.o. może również dać radzie nadzorczej prawo zawieszania w czynnościach, z ważnych powodów, poszczególnych lub wszystkich członków zarządu. Kompetencje te, niezależnie od treści statutu, posiadają członkowie rady nadzorczej w spółce akcyjnej.

W celu prawidłowego wypełniania swoich obowiązków rada nadzorcza ma prawo badania wszystkich dokumentów spółki. Może ona zażądać od zarządu i pracowników sprawozdań oraz wyjaśnień. Ma również prawo dokonywać rewizji stanu majątku spółki.

Odpowiedzialność członków rady nadzorczej w kodeksie spółek handlowych

Zgodnie z art. 293 ksh (odnośnie spółki z o.o.) oraz art. 483 ksh (co do spółki akcyjnej) członkowie rady nadzorczej odpowiadają wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponoszą winy. Przy wykonywaniu swoich obowiązków powinni dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności.

Do powstania odpowiedzialności określonej w tych przepisach konieczne jest łączne spełnienie następujących przesłanek:

• sprawcą szkody musi być członek rady nadzorczej;
• członek rady nadzorczej musi wyrządzić spółce szkodę w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego – szkodą jest więc uszczerbek w prawnie chronionych dobrach poszkodowanego, a jego wielkość wyznacza różnica między rzeczywistym stanem dóbr poszkodowanego a stanem hipotetycznym, gdyby do zdarzenia wywołującego szkodę nie doszło;
• między zachowaniem członka rady nadzorczej a zaistniałą szkodą musi nastąpić związek przyczynowo-skutkowy – inaczej mówiąc, działanie lub zaniechanie członka rady nadzorczej musi mieć bezpośrednie przełożenie na zaistnienie szkody;
• szkoda powstała poprzez działanie bądź zaniechanie bezprawne i sprzeczne z umową spółki;
• szkodę wyrządzono w sposób zawiniony, przy czym należy pamiętać, że przyjmuje się domniemanie winy członka rady nadzorczej.

Kiedy członek rady nadzorczej staje się odpowiedzialny za wyrządzoną przez siebie szkodę? Okazuje się, że nie wystarczy sam fakt zaistnienia szkody. Konieczne jest, żeby działanie lub zaniechanie było niezgodne z prawem lub umową spółki. Warto posłużyć się przykładem. Jeśli członek rady nadzorczej zawrze niekorzystną dla spółki umowę z kontrahentem, będzie za nią odpowiadał jedynie w sytuacji, gdy do zawarcia umowy doszło bez zgody zgromadzenia wspólników. Inaczej będzie, gdy zgromadzenie wspólników wyraziło zgodę na zawarcie umowy w takim kształcie i o takiej treści, w jakim została ona zawarta. W takiej sytuacji członek rady nadzorczej nie ponosi odpowiedzialności za jej podpisanie.

Solidarna odpowiedzialność za szkodę

Przepisy art. 294 oraz 485 ksh zakładają solidarną odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną spółce. Innymi słowy: jeśli szkodę wyrządziło kilka osób wspólnie (np. kilku członków rady nadzorczej), spółka może domagać się odszkodowania zarówno od każdej z tych osób, kilku z nich, jak i od wszystkich wspólnie. Zaspokojenie spółki przez któregokolwiek z wyrządzających szkodę członków rady nadzorczej zwalnia pozostałych członków względem spółki. Zachowana zostaje jednak odpowiedzialność regresowa między współdłużnikami solidarnymi oparta na art. 441 § 2 kc.

Inne przykłady odpowiedzialności cywilnoprawnej członków rady nadzorczej

W kodeksie spółek handlowych znajduje się wiele innych przykładów takiego działania lub zaniechania, które w przypadku zaistnienia szkody powoduje wystąpienie odpowiedzialności cywilnoprawnej członka rady nadzorczej względem spółki. Są to między innymi:

• art. 292 i 480 ksh – wyrządzenie spółce szkody przez osobę biorącą udział w tworzeniu spółki – w przypadku spółki akcyjnej kodeks wymienia również przykłady takiego działania: zamieszczenie lub współdziałanie w zamieszczeniu w statucie, sprawozdaniach, opiniach, ogłoszeniach i zapisach fałszywych danych lub w inny sposób rozpowszechnienie, pominięcie lub współdziałanie w pominięciu tych danych w dokumentach istotnych dla powstania spółki, w szczególności dotyczących wkładów niepieniężnych, nabycia mienia oraz przyznania akcjonariuszom lub innym osobom wynagrodzenia lub szczególnych korzyści albo współdziałanie w czynnościach prowadzących do zarejestrowania spółki na podstawie dokumentu zawierającego fałszywe dane;
• art. 481 ksh – zapewnienie sobie albo osobie trzeciej zapłaty nadmiernie wygórowanej ponad wartość zbywczą wkładów niepieniężnych albo nabywanego mienia bądź też wynagrodzenia lub innych korzyści szczególnie niewspółmiernych z oddanymi usługami w związku z powstaniem spółki akcyjnej lub podwyższeniem jej kapitału zakładowego;
• art. 484 ksh – osoba współdziałająca w wydaniu przez spółkę bezpośrednio lub za pośrednictwem osób trzecich akcji, obligacji lub innych tytułów uczestnictwa w zyskach albo podziale majątku, jest obowiązana do naprawienia szkody, jeśli zamieściła w ogłoszeniach lub zapisach fałszywe dane lub w inny sposób je rozpowszechniła albo, podając dane o stanie majątkowym spółki, zataiła okoliczności, które powinny być ujawnione zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Kodeks spółek handlowych nie przewiduje wysokości odszkodowania, do której odpowiada członek rady nadzorczej. W związku z powyższym należy przyjąć, iż odpowiada on za szkodę w pełnej wysokości.

Przedawnienie roszczeń z tytułu odpowiedzialności członka rady nadzorczej

Zgodnie z art. 297 i 488 ksh roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym przypadku roszczenie przedawnia się z upływem:

• pięciu lat (w spółce akcyjnej) lub
• dziesięciu lat (w spółce z o.o.)

od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Termin trzyletni zaczyna biec od momentu, gdy spółka dowiedziała się zarówno o szkodzie, jak i o osobie, która szkodę popełniła. Przesłanki te muszą być spełnione łącznie.

Odpowiedzialność karna

Kodeks spółek handlowych zawiera również szereg przepisów karnych. Art. 587 ksh ma zastosowanie również do członków rady nadzorczej. Zgodnie z nim kto przy wykonywaniu obowiązków związanych ze spółkami kapitałowymi lub z restrukturyzacją spółki ogłasza dane nieprawdziwe albo przedstawia je organom spółki, władzom państwowym lub osobie powołanej do rewizji, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. W przypadku działania nieumyślnego maksymalna kara pozbawienia wolności wynosi rok.

Odpowiedzialność z ustawy o rachunkowości

Art. 4a ustawy o rachunkowości przewiduje solidarną odpowiedzialność członków rady nadzorczej wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem stanowiącym naruszenie obowiązku zapewnienia, aby sprawozdanie finansowe, skonsolidowane sprawozdanie finansowe, sprawozdanie z działalności albo sprawozdanie z działalności grupy kapitałowej spełniały wymagania przewidziane w tejże ustawie. Głównym obowiązkiem organów jednostki jest zapewnienie, aby jednostkowe i skonsolidowane sprawozdania finansowe oraz sprawozdanie z działalności rzetelnie i jasno przedstawiały jej sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy. Jeżeli sprawozdanie finansowe oraz sprawozdanie z działalności nie zostały sporządzone zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, to kierownik jednostki oraz członkowie rady nadzorczej lub innego organu nadzorującego odpowiadają solidarnie wobec spółki za szkody wyrządzone działaniem lub zaniechaniem działania.