Pierwsza pomoc, apteczki i leki w pracy – obowiązki pracodawcy
W polskim prawie brak jest przepisu, który można by uznać wprost za podstawę wydawania pracownikom leków przez pracodawcę. Mowa na przykład o tabletkach przeciwbólowych, które są ogólnie dostępne bez recepty. Oznacza to, że co do zasady więc ich wydawanie w miejscu pracy nie powinno mieć miejsca. Inaczej jednak prezentuje się sytuacja w przypadku udzielania pierwszej pomocy.
Bezpieczne i higieniczne warunki pracy
Zgodnie z zasadą prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy pracodawca powinien zapewnić pracownikom odpowiednie warunki.
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1320 z późn. zm., dalej również jako „k.p.”) nakłada na pracodawców pewne podstawowe obowiązki w zakresie BHP. Zgodnie bowiem z art. 207 § 1 k.p. pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Co więcej, pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki (art. 207 § 2 k.p.).
Zobacz także:
Podstawowe obowiązki pracodawcy związane z BHP
Zgodnie z prawem pracodawca jest obowiązany w szczególności:
- organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
- zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy; wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;
- reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy;
- zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy;
- uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych;
- zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy;
- zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Oznacza to, że jednym z obowiązków pracodawcy jest zatem zapewnienie środków niezbędnych do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników.
Przeczytaj również: Koniec okresowych szkoleń BHP w biurach
Udzielanie pierwszej pomocy w pracy
Zgodnie z art. 209(1) § 1 k.p. pracodawca jest obowiązany zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników. Z kolei w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) uwzględniono obowiązek pracodawcy do zapewnienia pracownikom sprawnie funkcjonującego systemu pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy (§ 44 rozporządzenia). Zgodnie z tym przepisem, pracodawca w szczególności powinien zapewnić:
- punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w których wykonywane są prace powodujące duże ryzyko wypadku lub związane z wydzielaniem się par, gazów albo pyłów substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne ze względu na ostre działanie toksyczne;
- apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu pracy.
Ilość, usytuowanie i wyposażenie punktów pierwszej pomocy i apteczek powinno być ustalone w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami. Uwzględnić należy też rodzaj i nasilenie występujących zagrożeń (§ 44 ust. 2 rozporządzenia).
Przeczytaj także: Nieudzielenie pierwszej pomocy i źle udzielona pomoc – co za to grozi?
Co powinno znajdować się w apteczce pierwszej pomocy?
Prawo nie reguluje jednak kwestii wyposażenia apteczki pierwszej pomocy. Nie ma bowiem jednego ustalonego wykazu środków, które powinny się tam znaleźć. Rozporządzenie wskazuje jedynie na powinność ustalenia składu apteczki w porozumieniu z lekarzem (wspomniany powyżej § 44 ust. 2 rozporządzenia).
Czy zatem w apteczce dopuszczalne są środki farmakologiczne takie jak tabletki przeciwbólowe? Teoretycznie polskie prawo tego nie zabrania. Stanowi o tym wprost ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 882 z późn. zm.) w art. 3 pkt 7, zgodnie z którym pierwsza pomoc to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego wykonywanych przez osobę znajdującą się w miejscu zdarzenia, w tym również z wykorzystaniem wyrobów medycznych i wyposażenia wyrobów medycznych, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 186), oraz produktów leczniczych wydawanych bez przepisu lekarza dopuszczonych do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Przekonanie, że w apteczkach pracodawcy nie powinno być leków wynika na ogół z daleko idącej ostrożności. Trzeba mieć bowiem na uwadze, że błędne podanie komuś niewłaściwego leku może powodować dodatkowe zagrożenia. Warto zatem każdorazowo zadać sobie pytanie, czy leki, w które wyposażamy apteczkę, są naprawdę niezbędne. Warto też przeprowadzić szkolenie dla pracowników w zakresu zawartości apteczki znajdującej się w zakładzie pracy i zastosowania jej wyposażenia.
Zobacz także: Czy posiadanie apteczki w samochodzie jest obowiązkowe?
Podawanie leków w pracy poza sytuacjami udzielania pierwszej pomocy
Pracownik, który pozostaje do dyspozycji pracodawcy w miejscu pracy, powinien być gotowy do świadczenia pracy. Jednak zdarzają się sytuacje (często niezależne od pracownika), w których taka gotowość staje się znacznie utrudniona. Przykładem mogą być właśnie dolegliwości bólowe. Czy w takiej sytuacji, po poinformowaniu pracodawcy lub bezpośredniego przełożonego o dolegliwościach, istnieje możliwość wydania przez pracodawcę leków przeciwbólowych? Co do zasady nie ma takich ograniczeń. Podkreślenia wymaga jednak fakt, że jednocześnie żaden z obowiązujących przepisów prawa pracy nie daje jednocześnie zgody na takie działanie.
Również żaden z przepisów z zakresu technicznego bezpieczeństwa pracy nie daje bezpośrednich podstaw do wydawania pracownikom przez pracodawcę leków przeciwbólowych czy chociażby suplementów diety o podobnym działaniu. Dlaczego? Pracownik może być bowiem uczulony na dany składnik leku i nawet nie być tego świadomym. Ocena tego leży natomiast poza zasięgiem możliwości pracodawcy. Bardzo problematyczną może okazać się sytuacja, w której pracodawca w dobrej wierze wyda pracownikowi środek przeciwbólowy, a ten po jego zażyciu doświadczy groźnego dla zdrowia i życia działania niepożądanego. Dlatego jeśli pracodawca chce wyposażyć apteczkę w środki przeciwbólowe powinien skonsultować się z lekarzem. Taka opinia może okazać się istotna w przypadku kontroli systemu udzielania pierwszej pomocy realizowanej przez inspektora pracy.