Poradnik podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT)

Podatek dochodowy od osób fizycznych uregulowany został w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej odpowiednio: „podatek PIT” oraz „ustawa o PIT”). Podatek ten płacimy wszyscy od uzyskiwanego przez nas dochodu.

Oczywiście w przypadku większości z nas (dotyczy to osób zatrudnionych na umowę o pracę lub umowę zlecenie) obowiązek ten za nas wykonuje nasz pracodawca/zleceniodawca (będący płatnikiem podatku PIT). Dlatego też pracownik, który nie osiąga innych dochodów niż te wynikające z umowy o pracę, nie odczuje w zasadzie obowiązków wynikających z ustawy o PIT. Zaliczki za niego odprowadzi bowiem pracodawca. Roczne rozliczenie sporządzone zostanie natomiast przez właściwy urząd skarbowy.

Sytuacja może się jednak nieco skomplikować. Będzie tak, jeżeli poza dochodami z umowy o pracę osiągamy również inne dochody opodatkowane na podstawie ustawy o PIT. Dochody mogą pochodzić z wynajmu mieszkania lub sprzedaży mieszkania. Poza tym osoby prowadzące działalność gospodarczą lub będące zatrudnione na tzw. „samozatrudnieniu” muszą samodzielnie płacić należne zaliczki na podatek PIT. Zwrócić należy również uwagę na inne uprawnienia wynikające z ustawy o PIT. Mowa chociażby o wspólnym opodatkowaniu z małżonkiem i możliwości odliczenia ulg podatkowych. Należy również pamiętać o prawie przekazania 1% podatku na rzecz organizacji pożytku publicznego.

Podatnik PIT

Podatnikami są osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania w Polsce (nieograniczony obowiązek podatkowy). Osoby te podlegają obowiązkowi podatkowemu w Polsce od całości uzyskanych dochodów bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów. 

Osoby fizyczne, jeżeli nie mają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej miejsca zamieszkania, podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów (przychodów) osiąganych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (ograniczony obowiązek podatkowy).

Pamiętać należy, że podatnikami PIT nie są spółki osobowe, tylko wspólnicy tych spółek będące osobami fizycznymi.

Źródła przychodów

Ustawa o PIT rozróżnia następujące źródła przychodów:

• stosunek służbowy, stosunek pracy, emerytura lub renta,
• działalność wykonywana osobiście (np. działalność artystyczna, naukowa, publicystyczna czy literacka),
• pozarolnicza działalność gospodarcza,
• działy specjalne produkcji rolnej,
• najem, podnajem, dzierżawa,
• kapitały pieniężne i prawa majątkowe, w tym odpłatne zbycie praw majątkowych,
• odpłatne zbycie nieruchomości i innych rzeczy.

Po co właściwie rozróżnienie na źródła przychodów? Otóż, każde źródło przychodów wiąże się np. z innymi kosztami uzyskania przychodów (w przypadku umowy o pracę określone ryczałtowo), momentem powstania przychodu, stawką podatku, możliwością zastosowania podatku liniowego, rodzajem składanej deklaracji, specjalnymi uprawnieniami i ulgami (jak np. ulga mieszkaniowa).

Podatek progresywny i liniowy

Zasadą jest opodatkowanie naszych dochodów (a właściwie podstawy opodatkowania) podatkiem progresywnym według skali. Polega to na tym, że konstrukcja podatku przewiduje progi podatkowe, do których ma zastosowanie jedna stawka. Natomiast powyżej tego progu zastosowanie znajduje inna stawka. Zgodnie z obecnie obowiązującą ustawą o PIT, występują dwie stawki progresywne. Mianowicie: 17% do wysokości kwoty 85.528 zł oraz 32% powyżej tej kwoty.

Poza opodatkowaniem według skali progresywnej w ustawie o PIT przewidziane zostało także opodatkowanie podatkiem liniowym 19%. Zarezerwowany jest on jednak dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.

Zgodnie z art. 9a ust. 2 ustawy o PIT w celu wybrania liniowego opodatkowania należy złożyć właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego pisemne oświadczenie o wyborze tego sposobu opodatkowania. Takie oświadczenie należy złożyć do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym został osiągnięty pierwszy przychód, albo do końca roku podatkowego, jeżeli pierwszy taki przychód został osiągnięty w grudniu tego roku podatkowego. Z liniowego opodatkowania nie mogą skorzystać podatnicy, którzy wykonują na rzecz zatrudniającego usługi odpowiadające czynnościom, które uprzednio wykonywane były na rzecz tego samego zatrudniającego w ramach łączącego strony stosunku pracy (art. 9a ust. 3 ustawy o PIT).

Przychód, dochód, podstawa opodatkowania i wynagrodzenie netto

Podstawowa wiedza o podatku sprowadza się do rozgraniczenia pojęć przychód, dochód oraz podstawa opodatkowania w rozumieniu ustawy o PIT. Jeszcze czymś innym jest nasze wynagrodzenie netto (kwota, którą otrzymujemy „na rękę” w ramach umowy o pracę).

W większości artykułów na temat opodatkowania kwota określająca pierwszy próg podatkowy (kwota 85.528 zł) nazywana jest błędnie dochodem. Dodatkowo większość z nas utożsamia tę kwotę z tzw. wynagrodzeniem netto. Wynagrodzenie netto, czyli kwota, którą otrzymujemy „na rękę” w ramach np. umowy o pracę.

I tutaj należałoby wyjaśnić pojęcia, a w zasadzie przyjrzeć się bliżej kwotom, które dotyczą naszego wynagrodzenia.

Twój przychód

Wszystkie twoje przysporzenia uzyskane bądź należne z wykonywanej pracy; działalności wykonywanej osobiście, działalności gospodarczej, praw majątkowych, nieruchomości. W ramach tego przysporzenia mieszczą się wszelkie podatki i składki z tytułu ubezpieczeń społecznych odprowadzane przez twojego pracodawcę. W przypadku zatrudnienia w ramach umowy o pracę będzie to co do zasady kwota brutto określona w umowie o pracę. Aczkolwiek może się zdarzyć, że pracodawca określi dodatkowy przychód z tytułu nieodpłatnych świadczeń (np. wycieczka służbowa sfinansowana przez pracodawcę lub też przychód z tytułu używania samochodu służbowego).

Twój dochód

Przychód pomniejszony o koszty uzyskania przychodu.

Koszty uzyskania przychodu

W przypadku stosunku pracy koszty uzyskania przychodu określone są ryczałtowo. W chwili obecnej jest to co do zasady 3.000 zł w skali roku (w 2019 r. kwota ta była niższa). Jeżeli prowadzisz pozarolniczą działalność gospodarczą, to kosztami uzyskania przychodu są twoje wydatki związane z prowadzoną działalnością (koszty biura). Jeszcze inaczej będzie wyglądała kwestia kosztów uzyskania przychodu w przypadku działalności wykonywanej osobiście.

Podstawa opodatkowania

Dochód pomniejszony o składki na ubezpieczenie społeczne, a zatem kwota decydująca o tym, czy znajdziesz się w pierwszym progu podatkowym, czy też w drugim. Co prawda ustawa o PIT posługuje się pojęciem, że opodatkowany jest dochód, niemniej jednak podatek liczony jest od podstawy opodatkowania (która jest wielkością mniejszą niż dochód w rozumieniu ustawy o PIT). Dla większej przejrzystości niniejszego artykułu podstawę opodatkowania określać będziemy również jako „dochód pomniejszony o składki”. By nie utożsamiać tej wielkości z ww. dochodem, będącym po prostu przychodem pomniejszonym o koszty uzyskania przychodu.

Wynagrodzenie netto

To jest pojęcie spoza ustawy o PIT. Jest to kwota, którą otrzymujesz na rękę w ramach umowy o pracę. Potocznie kwotę tę nazywamy dochodem netto lub po prostu dochodem. Pamiętajmy jednak, że kwota ta nie ma nic wspólnego z przychodem, dochodem czy też podstawą opodatkowania w rozumieniu ustawy o PIT.

Przykład

Chcąc zobrazować różnicę pomiędzy ww. pojęciami kwotowymi, najlepiej posłużyć się przykładem.

W ramach umowy o pracę pracownik zarobił w skali roku[1]:

Przychód – 96.000 zł (miesięczne wynagrodzenie brutto 8.000 zł)

Koszty uzyskania przychodu – 3.000 zł

Dochód – 93.000 zł

Podstawa opodatkowania – 80.000 zł

Wynagrodzenie netto – 70.000 zł (miesięczna wypłata na rękę ok. 5.800 zł)

Jak widać, w podanym przykładzie pracownik nie przekroczył progu podatkowego 85.528 zł. Dlatego do jego dochodów ze stosunku pracy zastosowanie będzie miała stawka podatkowa 17%.

W zeznaniu rocznym PIT nie znajdziesz kwoty twojego wynagrodzenia netto (czyli wynagrodzenia, które otrzymywałeś na rękę). W rocznym PIT wyszczególnione natomiast będą kwoty przychodu, kosztów uzyskania przychodu, dochodu oraz podstawy opodatkowania (dochodu pomniejszonego o składki).

Termin i forma rozliczenia podatku PIT

Podatek PIT należy rozliczyć najpóźniej do 30 kwietnia roku następującego po roku, w którym uzyskany został przychód. W bieżącym roku termin ten został przesunięty do końca maja. Z uwagi na nadzwyczajną sytuację panującą w Polsce.

Jeżeli jesteś zatrudniony w ramach umowy o pracę lub umowy zlecenia, twoje zaliczki i roczny podatek PIT rozliczony zostanie przez płatnika (pracodawca lub zleceniodawca).

W przypadku niektórych źródeł przychodów podatnik zobowiązany jest do odprowadzania miesięcznych zaliczek najpóźniej do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym uzyskany został przychód (pozarolnicza działalność gospodarcza oraz dochody z najmu, dzierżawy i podobnych umów).

Opodatkowanie dochodów z poszczególnych źródeł przychodów

Umowa o pracę

Stosunek pracy, a tym samym umowa o pracę, jest podstawową formą osiągania przez większość z nas dochodów.

Zgodnie z art. 10 ustawy o o PIT źródłem przychodów podatnika jest m.in. stosunek pracy. W art. 12 ustawy o PIT wskazane zostało, co uznaje się za przychody ze stosunku pracy (wypłata wynagrodzenia, dodatków, nagród, wartości nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń).

Koszty uzyskania przychodów

Zgodnie z art. 22 ust. 2 ustawy o PIT koszty uzyskania przychodu ze stosunku pracy określone zostały ryczałtowo. Zgodnie z art. 22 ust. 2 ustawy o PIT koszty podstawowe wynoszą 250 zł miesięcznie, a za rok podatkowy nie więcej niż 3.000 zł, w przypadku gdy podatnik uzyskuje przychody z pracy z tytułu jednej umowy.

W przypadku wielu stosunków pracy koszty te nie mogą za rok podatkowy przekroczyć kwoty 4.500 zł. Dla osób dojeżdżających spoza innej miejscowości niż ta, w której znajduje się zakład pracy, koszty uzyskania przychodów wynoszą 300 zł miesięcznie. Za rok podatkowy łącznie nie więcej jednak niż 3.600 zł.

W przypadku gdy podatnik uzyskuje przychody z pracy równocześnie z kilku umów, a miejsce stałego lub czasowego zamieszkania podatnika jest położone poza miejscowością, w której znajduje się zakład pracy, oraz podatnik nie uzyskuje dodatku za rozłąkę, koszty te nie mogą przekroczyć za rok podatkowy kwoty 5.400 zł.

W przypadku rozliczania dochodów z umowy o pracę nie ma zatem możliwości tak jak w przypadku działalności wykonywanej osobiście lub pozarolniczej działalności gospodarczej rozliczania wydatków ponoszonych w związku z prowadzoną działalnością w kosztach uzyskania przychodów.

Zaliczki na podatek

Rozliczając dochody ze stosunku pracy, zdecydowana większość obowiązków spoczywa na płatniku podatku (pracodawcy), który opłaca co miesiąc zaliczki na podatek dochodowy i ponosi odpowiedzialność za odprowadzenie zaliczki we właściwej wysokości (art. 31 ustawy o PIT oraz art. 30 Ordynacji podatkowej). Oczywiście pracodawca odprowadza również za nas składki na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne.

Stawki podatku

Zgodnie z art. 27 ustawy o PIT podatek płacony jest według stawek progresywnych (stawka 18% do wysokości 85.528 zł. podstawy opodatkowania, a następnie 32% nadwyżki ponad tę kwotę). Podatnikowi (pracownikowi) przysługują odliczenia od podstawy opodatkowania oraz samego podatku. Przede wszystkim istotna jest tutaj tzw. ulga na dziecko, którą podatnik może uwzględnić w rocznym rozliczeniu (art. 27f ustawy o PIT). Istnieje możliwość wspólnego opodatkowania z małżonkiem. Podatnik nie ma możliwości wyboru podatku liniowego 19%, który zarezerwowany jest dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.

Roczne rozliczenie podatku

Po co właściwie w konstrukcji podatku PIT występuje konieczność złożenia rocznego zeznania, skoro w przypadku dochodów z umowy o pracę to pracodawca odprowadza za nas zaliczki na ten podatek?

Otóż poza dochodami z umowy o pracę możemy mieć również inne dochody. Takie, o których urząd skarbowy może nie wiedzieć. Przykładowo: z wynajmu nieruchomości lub niektóre rodzaje odszkodowań. Poza tym urząd skarbowy nie wie, z jakich dodatkowych uprawnień prawa podatkowego chcielibyśmy skorzystać (wspólne rozliczenie z małżonkiem czy też ulgi na dzieci).

Do końca lutego każdego roku pracownik otrzymuje od swojego pracodawcy formularz PIT-11. Stanowi on informację o przychodach, dochodach, kosztach oraz o pobranych zaliczkach na podatek. Podatnik może się rozliczyć samodzielnie lub za pośrednictwem usługi „Twój e-PIT”. Usługa ta dostępna jest na tutaj.

Usługa „Twój e-PIT” polega na automatycznym rozliczeniu podatkowym przez urząd skarbowy. Na platformie „Twój e-PIT” dostępne jest nasze roczne rozliczenie, w stosunku do którego możemy podjąć różne czynności. I tak, możemy:

• zaakceptować i wysłać zeznanie;
• dokonać modyfikacji zeznania w zakresie m.in. wspólnego rozliczenia z małżonkiem, skorzystania z ulgi na dziecko;
• odrzucić umieszczone na platformie zeznanie i wtedy złożyć roczne rozliczenie w sposób samodzielny;
• nie podejmować żadnej czynności, wtedy dostępne zeznania zostanie wysłane automatycznie wraz z upływem terminu na złożenie zeznania.

Działalność wykonywana osobiście

Poza stosunkiem pracy możliwe jest zatrudnienie również w ramach umowy cywilnoprawnej. W przypadku nieprowadzenia działalności gospodarczej przez osobę zatrudnioną przychody z tytułu umów zlecenie, dzieło lub kontraktu menadżerskiego kwalifikowane będą jako działalność wykonywana osobiście (art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT oraz z art. 13 pkt 8) ustawy o PIT).

Umowy cywilnoprawne są szczególnie dogodną opcją w przypadku pracy w niestandardowym wymiarze czasu pracy (praca weekendowa lub praca na określoną ilość godzin w określone dni). Brak rygoru stosowania przepisów prawa pracy służy uelastycznieniu formy zatrudnienia. Niemniej jednak forma ta nie zabezpiecza zatrudnionego w tak daleko idącym zakresie jak stosunek pracy.

Koszty uzyskania przychodów

Zgodnie z art. 22 ust. 9 ustawy o PIT koszty uzyskania niektórych przychodów określa się z tytułów określonych w art. 13 pkt 2, 4, 6 i 8 ustawy o PIT – w wysokości 20% uzyskanego przychodu. Istnieje również możliwość określenia kosztów uzyskania przychodów w wysokości 50% uzyskanego przychodu (z tytułu korzystania przez twórców z praw autorskich i artystów wykonawców z praw pokrewnych). Ryczałtowe koszty w wysokości 50%, dotyczą przychodów uzyskiwanych z tytułu działalności enumeratywnie wymienionej w art. 22 ust. 9b ustawy o PIT. Będzie to m.in. działalność artystyczna, produkcja audialna i audiowizualna, działalność publicystyczna.

Niezależnie od powyższego, w ramach stosunku cywilnoprawnego istnieje możliwość rozliczenia kosztów uzyskania przychodów na zasadach ogólnych. Tzn. w sposób przewidziany dla pozarolniczej działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 22 ust. 10 ustawy o PIT, jeżeli podatnik udowodni, że koszty uzyskania przychodów były wyższe niż wynikające z zastosowania ww. normy procentowej, koszty uzyskania przyjmuje się w wysokości kosztów faktycznie poniesionych.

Rozliczanie podatku

Podobnie jak w przypadku stosunku pracy, zdecydowana większość obowiązków spoczywa na płatniku podatku. Podatek płacony jest również według stawek progresywnych. Podatnikowi (zleceniobiorcy) przysługują odliczenia z tytułu np. ulgi na dziecko oraz możliwość wspólnego opodatkowania z małżonkiem. Podatnik nie ma możliwości wyboru podatku liniowego 19%, który zarezerwowany jest dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.

Tutaj również istnieje możliwość skorzystania z rozliczenia za pośrednictwem platformy „Twój e-PIT”.

Pozarolnicza działalność gospodarcza

W tym źródle przychodów ciężar obowiązków ewidencyjno-podatkowych przerzucony zostaje niejako na samego podatnika (prowadzącego działalność gospodarczą). Przychód ustalany będzie zgodnie z art. 14 ustawy o PIT – i co ważne – w odróżnieniu do wcześniej wspomnianych źródeł przychodu, powstawać będzie niezależnie od faktycznego otrzymania wynagrodzenia (u osoby prowadzącej działalność gospodarczą przychód powstaje z chwilą wystawienia faktury, rachunku w odróżnieniu od osoby zatrudnionej w ramach stosunku pracy, gdzie przychód powstaje w momencie otrzymania wynagrodzenia).

Koszty uzyskania przychodów

Zgodnie z art. 22 ustawy o PIT kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23 tej ustawy. Będą to zatem dla podatnika prowadzącego działalność gospodarczą wszelkiego rodzaju wydatki związane z prowadzeniem działalności. Mowa o kosztach: biura, samochodu wykorzystywanego w działalności, nabywanych usług lub towarów niezbędnych dla wykonywanej działalności.

Rozliczanie podatku

Zgodnie z art. 44 ustawy o PIT podatnicy osiągający dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej są obowiązani bez wezwania wpłacać w ciągu roku podatkowego zaliczki na podatek dochodowy. Obowiązkiem podatnika jest złożenie do 30 kwietnia rocznego rozliczenia (PIT-36 lub PIT-36L). Oczywiście podatnikowi przysługują odliczenia z tytułu np. ulgi na dziecko oraz możliwość wspólnego opodatkowania z małżonkiem.

Stawki podatkowe

W ramach prowadzonej działalności gospodarczej podatek może być rozliczany według skali podatkowej (17% i 32%). Istnieje tutaj jednak możliwość skorzystania z liniowego opodatkowania dochodów (art. 9a oraz art. 30c ustawy o PIT). Z liniowego opodatkowania nie mogą skorzystać podatnicy, którzy wykonują na rzecz zatrudniającego usługi odpowiadające czynnościom, które uprzednio wykonywane były na rzecz tego samego zatrudniającego w ramach łączącego strony stosunku pracy (art. 9a ust. 3 ustawy o PIT). Oczywiście liniowe opodatkowanie korzystne jest w sytuacji osiągania znacznych dochodów (ok. 100 tys. zł w skali roku).

PIT – opodatkowanie najmu

Najem, dzierżawa oraz inne umowy o podobnym charakterze stanowią odrębne źródło przychodów na podstawie ustawy o PIT. Do opodatkowania najmu zastosowanie mają progresywne stawki podatku PIT (18% i 32%). Pamiętać również należy, że dochody (przychody) z najmu mogą być opodatkowane ryczałtem (stawki 8,5% i 12,5%). Co jednak ważne, na podstawie przepisów ustawy o PIT opodatkowany jest dochód, a nie przychód, jak ma to miejsce w przypadku ryczałtu. Tym samym, jeżeli mamy możliwość pomniejszenia przychodu o koszty jego uzyskania, warto się zastanowić nad opłacalnością opodatkowania najmu na zasadach ogólnych.

Przede wszystkim w przypadku najmu na zasadach ogólnych zwrócić należy uwagę na możliwość zastosowania odpisów amortyzacyjnych z tytułu zużycia wynajmowanej nieruchomości. Nie ma tutaj znaczenia, czy wynajmujący prowadzi działalność gospodarczą, czy też nie. Zgodnie bowiem z ustawą o PIT, odpisy amortyzacyjne stanowią koszt uzyskania przychodu. Amortyzacja to utrata wartości nieruchomości (mieszkania) z uwagi na jego zużycie i upływ czasu. Podstawowa stawka amortyzacyjna to 1,5% wartości początkowej (co do zasady wartości rynkowej) dla nieruchomości nowych.

Sytuacja wygląda jednak inaczej w przypadku mieszkań używanych (min. 5 lat), bowiem mamy tutaj możliwość zastosowania indywidualnej stawki amortyzacyjnej (tzw. amortyzacja przyspieszona) wynikająca z art. 22j ustawy o PIT. Poniższy przykład przedstawia różnice w opodatkowaniu dochodów (przychodów) z wynajmu używanego mieszkania ryczałtem a podatkiem dochodowym na zasadach ogólnych.

Przykład

Wartość początkowa mieszkania: 500.000 PLN

Roczny przychód z najmu: 36.000 PLN

Ryczałt w skali roku: 3.060 PLN (8,5% x 36.000 PLN)

Roczna amortyzacja: 50.000 PLN (10% x 500.000 PLN)

Roczny dochód z najmu: 14.000 PLN (36.000 PLN – 50.000 PLN)

Podatek dochodowy w skali roku: nie wystąpi

W przypadku istnienia możliwości skorzystania przez podatnika z amortyzacji przyspieszonej bardziej się opłaca skorzystać z opodatkowania najmu na zasadach ogólnych. W tym przypadku bowiem istnieje teoretyczna możliwość niepłacenia w ogóle podatku dochodowego przez 10 lat trwania umowy najmu.

Wśród kosztów uzyskania przychodu mogących mieć również wpływa na wysokość podatku dochodowego można wymienić również koszty remontów, o ile nie przekraczają wartości 10 tys. zł w skali roku. Poza tym do kosztów uzyskania przychodu można zaliczyć wydatki poniesione na wyposażenie mieszkania w celu jego wynajmu (meble, sprzęt AGD).

Zaliczka od podatku z tytułu dochodów z najmu płacona jest do 20 dnia miesiąca następującego, po którym uzyskany został dochód. Roczne rozliczenie następuje na formularzu PIT-36.

Opodatkowanie sprzedaży nieruchomości

Sprzedaż lub zakup nieruchomości jest jedną z najczęstszych transakcji, z którą każdy z nas prędzej czy później ma w swoim życiu do czynienia. W kontekście podatku PIT to, czy zapłacimy podatek, zależy m.in. od upływu czasu, od kiedy sami nabyliśmy nieruchomość, tego w jaki sposób ta nieruchomość została nabyta (zakup, darowizna czy też dziedziczenie) oraz na co zostaną przeznaczone środki uzyskane ze sprzedaży nieruchomości.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 8 lit a) ustawy o PIT źródłami przychodów są odpłatne zbycie nieruchomości lub jej części – jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane przed upływem pięciu lat. Licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie.

Nabywając zatem w tym roku nieruchomość (czy to w drodze darowizny czy też w drodze umowy sprzedaży) w celu uniknięcia podatku dochodowego, należałoby zaczekać z jej zbyciem aż do roku 2026. Oczywiście ze sprzedażą nieruchomości możemy nie czekać na upływ 5 letniego okresu. Wtedy jednak musimy liczyć się z koniecznością zapłaty podatku dochodowego według poniższych zasad.

Zgodnie z art. 30e ustawy o PIT stawka podatku w przypadku sprzedaży nieruchomości wynosi 19% podstawy obliczenia podatku. Podstawą obliczenia podatku jest dochód stanowiący różnicę pomiędzy przychodem z odpłatnego zbycia nieruchomości a kosztami ustalonymi zgodnie z art. 22 ust. 6c i 6d ustawy o PIT.

Sprzedaż zakupionej nieruchomości

Przychód uzyskany ze sprzedaży nieruchomości możemy pomniejszyć o koszty jego uzyskania. Przykładowo: kupiliśmy mieszkanie w 2018 r. za cenę 300 tys. zł, a w 2019 r. sprzedajemy to mieszkanie za 350 tys. zł – opodatkowany będzie dochód, czyli 50 tys. zł. Zgodnie bowiem z art. 22 ust. 6c ustawy o PIT koszty uzyskania przychodu z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości, z zastrzeżeniem ust. 6d, stanowią udokumentowane koszty nabycia lub udokumentowane koszty wytworzenia, powiększone o udokumentowane nakłady, które zwiększyły wartość nieruchomości.

Podatek rozlicza się dopiero po upływie roku, w którym uzyskany został dochód ze sprzedaży. Najpóźniej musi to natomiast nastąpić do 30 kwietnia roku następnego lub w tym roku do końca maja. W tym samym terminie podatnik zobowiązany jest do złożenia zeznania podatkowego PIT-39.

Sprzedaż nieruchomości otrzymanej w darowiźnie

Sytuacja będzie wyglądała niestety inaczej w przypadku sprzedaży nieruchomości otrzymanej w darowiźnie. Tutaj w kosztach uzyskania przychodu będziemy mogli uwzględnić jedynie udokumentowane nakłady, które zwiększyły wartość nieruchomości, poczynione w czasie ich posiadania oraz kwotę zapłaconego podatku od spadków i darowizn w części określonej zgodnie z art. 22 ust. 6d ustawy o PIT.

Sprzedaż nieruchomości otrzymanej w spadku

W przypadku sprzedaży nieruchomości otrzymanej w spadku istnieje zasadnicza różnica w stosunku do dwóch opisanych powyżej przypadków. Po pierwsze: 5 letni okres dysponowania nieruchomością liczy się w sposób bardziej dla podatnika korzystny. Zgodnie z art. 10 ust. 5 ustawy o PIT w przypadku odpłatnego zbycia nieruchomości nabytych w drodze spadku, 5 letni okres liczy się od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie tej nieruchomości przez spadkodawcę. Oznacza to mniej więcej tyle, że do okresu naszego dysponowania nieruchomością, nabytą w drodze spadku, możemy doliczyć okres dysponowania nią przez spadkodawcę. Jeżeli okres ten przekracza zatem łącznie 5 lat, to możemy taką nieruchomość sprzedać bez podatku dochodowego i bez konieczności składania w tym zakresie zeznania podatkowego.

Po drugie w kosztach uzyskania przychodu, nabytych w drodze spadku nieruchomości, zalicza się również udokumentowane koszty nabycia lub wytworzenia poniesione przez spadkodawcę oraz przypadające na podatnika ciężary spadkowe (art. 22 ust. 6d zd. 2 ustawy o PIT).

Przeznaczenie zysku ze sprzedaży na własne cele mieszkaniowe

Można oczywiście nie czekać na upływ 5 letniego okresu ze sprzedażą nieruchomości i skorzystać ze zwolnienia przewidzianego w art. 21 ust. 1 pkt 131) ustawy o PIT. Zgodnie z tym przepisem wolne od podatku dochodowego są dochody z odpłatnego zbycia nieruchomości, jeżeli począwszy od dnia odpłatnego zbycia, nie później niż w okresie trzech lat od końca roku podatkowego, w którym nastąpiło odpłatne zbycie, przychód uzyskany ze zbycia tej nieruchomości został wydatkowany na własne cele mieszkaniowe. Pamiętać jednak tutaj należy, że w tej sytuacji należy złożyć zeznanie PIT-39, wskazując w nim zamiar przeznaczenia dochodu na własne cele mieszkaniowe.

Wydatki na własne cele mieszkaniowe

Za wydatki poniesione na własne cele mieszkaniowe uważa się m.in. wydatki na:

• nabycie budynku mieszkalnego, lokalu mieszkalnego, gruntu lub ich części, nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego,
• budowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub remont własnego budynku mieszkalnego, jego części lub własnego lokalu mieszkalnego,
• spłatę kredytu (pożyczki) oraz odsetek od tego kredytu (pożyczki) zaciągniętego przez podatnika przed dniem uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia nieruchomości na cele mieszkaniowe (szerzej: art. 21 ust. 25 ustawy o PIT).

Opodatkowanie sprzedaży samochodu

Prywatna sprzedaż samochodu

Sprzedając samochód prywatnie, w pierwszej kolejności musimy zwrócić uwagę na art. 10 ust. 1 pkt 8) lit. d) ustawy o PIT). Zgodnie z tym przepisem źródłem przychodu jest odpłatne zbycie rzeczy (czyli również samochodu), jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie.

Jak zatem uniknąć płacenia podatku dochodowego od sprzedaży samochodu, który zakupiliśmy w maju 2020 r.? Musimy poczekać z jego sprzedażą do grudnia 2020 r. W przeciwnym razie zapłacimy podatek od dochodu uzyskanego z takiej sprzedaży. Oczywiście obliczając podatek dochodowy, uwzględnimy koszty nabycia samochodu oraz poniesione na niego nakłady. Zastosowanie znajduje jedna z progresywnych stawek 18% lub 32% (w zależności od całkowitych dochodów). Do końca kwietnia roku następnego po sprzedaży rozliczamy podatek oraz uwzględniamy dochód (lub stratę) w zeznaniu PIT-36.

Sprzedaż samochodu w ramach prowadzonej działalności gospodarczej

Co, jeżeli prowadzimy działalność gospodarczą i sprzedajemy samochód, który stanowił środek trwały firmy? Wówczas dochód uzyskany z takiej sprzedaży zaliczamy do źródła przychodów z działalności gospodarczej. Stanowi o tym bowiem art. 14 ust. 2 pkt 1) ustawy o PIT. Kwalifikacja dochodu ze sprzedaży do tego źródła oznacza m.in. opodatkowanie takiej sprzedaży podatkiem liniowym 19%. W przypadku gdy wybraliśmy taką formę opodatkowania naszych dochodów. Poza tym przychód ze sprzedaży samochodu rozpoznany zostanie według zasady memoriałowej. W chwili wystawienia faktury i wydania towaru, a nie w momencie zapłaty należności.

Oczywiście po zamortyzowaniu samochodu w ramach działalności gospodarczej możliwe jest jego przeniesienie z majątku firmy do majątku prywatnego. Czy w takiej sytuacji, sprzedając samochód już z majątku prywatnego, również wystąpi podatek dochodowy?

Tutaj trzeba zwrócić uwagę na art. 10 ust. 2 pkt 3) ustawy o PIT. Zgodnie z nim 6 miesięczny termin pomiędzy zakupem a sprzedażą samochodu nie ma zastosowania w przypadku składników majątku firmowego. Nawet jeżeli przed zbyciem zostały wycofane z działalności gospodarczej, a między pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym składniki majątku zostały wycofane z działalności i dniem ich odpłatnego zbycia, nie upłynęło 6 lat. Co to w takim razie oznacza? Nawet jeżeli w maju 2020 r. przeniesiesz samochód z majątku firmy do majątku prywatnego, to aby uniknąć zapłaty podatku dochodowego, musiałbyś czekać aż do czerwca 2026 r. Nie ma tutaj bowiem zastosowania 6 miesięczny okres, o którym była mowa wcześniej.

Specjalne uprawnienia i ulgi

Wspólne opodatkowanie małżonków

Warunki wspólnego opodatkowania

Aby skorzystać z możliwości wspólnego opodatkowania, między małżonkami musi istnieć przez cały rok podatkowy wspólność majątkowa. Dodatkowo małżonkowie muszą pozostawać w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy.

Dochody żadnego z małżonków nie mogą podlegać opodatkowaniu podatkiem liniowym 19% (art. 30c ustawy o PIT) lub na zasadach określonych w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (z wyjątkiem przychodów z najmu opodatkowanych ryczałtem).

Jak się oblicza wspólny podatek?

W przypadku łącznego opodatkowania małżonków podatek oblicza się w następujący sposób:

1. dodaje się dochody małżonków,
2. otrzymaną kwotę dzieli się przez dwa,
3. od uzyskanej kwoty, czyli połowy łącznych dochodów, oblicza się podatek zgodnie z obowiązującą dla tej kwoty stawką podatku (17% lub 32%), uwzględniając kwotę wolną od podatku i inne odliczenia,
4. obliczony podatek mnoży się przez dwa, uzyskując łączne opodatkowanie małżonków.

Wskazana konstrukcja wspólnego opodatkowania małżonków to tzw. „income splitting”. Konstrukcja rozszczepienia podatkowego łącznego dochodu. Opiera się ona na założeniu, że każdy z małżonków uzyskał połowę ich łącznego dochodu i od tej połowy jest odrębnie opodatkowany. Dochody małżonków sumuje się. Następnie dzieli się je na dwie równe części, od których oblicza się dwa cząstkowe świadczenia podatkowe, które następnie są sumowane.

Na czym polega korzyść ze wspólnego opodatkowania?

Konstrukcja income splitting może przynieść korzyści podatkowe małżonkom, których dochody opodatkowane są według różnych stawek progresywnych. Aby istniała zatem możliwość uzyskania korzyści ze wspólnego opodatkowania, musi istnieć progresywna skala podatku dochodowego. Obecnie zgodnie z art. 27 ustawy o PIT stawka podatku do kwoty 85.528 zł wynosi 17%, zaś powyżej tej kwoty stawka podatku wynosi 32%.

PRZYKŁAD

Dochody[2]

Anna: 120.000 zł

Robert: 30.000 zł

W przypadku rozdzielnego opodatkowania:

Do dochodu Anny do wysokości 85.528 zł zastosowanie będzie miała stawka podatku 17%. Z kolei do dochodów Anny w wysokości 34.472 zł zastosowanie będzie miała stawka podatku 32%. Do dochodów Roberta zastosowanie będzie miała tylko stawka podatkowa 17%.

W przypadku łącznego opodatkowania:

Dochody Anny i Roberta zostaną zsumowane (150.000 zł). Podatek obliczany zostanie od połowy wspólnie przez nich uzyskanego dochodu (podstawy opodatkowania), tj. od kwoty 75.000 zł. Do kwoty tej zastosowanie ma stawka 17%. Na koniec podatek zostanie pomnożony przez dwa.

Zgodnie z ww. przykładem małżonkowie odniosą korzyść ze wspólnego opodatkowania. Bowiem do całości ich dochodów (podstawy opodatkowania) będzie miała zastosowanie wyłącznie stawka 17%. W przykładzie rozdzielnego opodatkowania część dochodów Anny w wysokości 34.472 zł opodatkowana jest stawką 32%.

Gdy małżonkowie uzyskują dochody identyczne, nie osiągają żadnej korzyści z zastosowania konstrukcji income splitting. Korzyść taka pojawia się dopiero wtedy, gdy dochody jednego z małżonków są stosunkowo niskie. Drugi małżonek osiąga zaś roczny dochód po odliczeniu składek w okolicach 90 tys. zł. Niskie dochody jednego z małżonków niejako „ściągną” dochody drugiego małżonka do niższej stawki progresywnej.

Co, jeżeli jeden z małżonków w ogóle nie zarabia?

Należy pamiętać, że zyskać na podatku mogą także te małżeństwa, w których jeden z małżonków nie uzyskał w ciągu roku w ogóle dochodu lub jego dochody nie przekroczyły kwoty wolnej od podatku. W takim przypadku małżonkowie odniosą korzyść ze wspólnego opodatkowania. Uwzględniona bowiem zostanie w ich wspólnym opodatkowaniu dwukrotność kwoty zmniejszającej podatek. Małżonek, który uzyskał dochód, niejako „skonsumuje” kwotę zmniejszającą podatek drugiego małżonka, który dochodu nie uzyskał. Oczywiście w przypadku, jeżeli do dochodów zarabiającego małżonka zastosowanie będzie miała stawka podatku 32%, dodatkową korzyścią jest „ścignięcie” dochodów zarabiającego małżonka do niższej stawki podatkowej.

Ulga na dziecko

W 2007 r. wprowadzony został do ustawy o PIT art. 27f dający możliwość skorzystania z ulgi na dziecko odliczanej od podatku. W praktyce polega to na wskazaniu faktu posiadania dziecka w zeznaniu rocznym. Dokładniej –mowa o załączniku PIT/O do zeznania PIT-36 lub PIT-37. W formularzu tym wpisujemy imię i nazwisko dziecka oraz numer pesel (nie ma konieczności załączania aktu urodzenia dziecka do zeznania). Czym jest zatem ulga na dziecko? To nic innego jak zwrot podatku, który zapłaciliśmy w zeszłym roku lub który został pobrany przez naszego pracodawcę. Taki zwrot następuje jednak w różnych terminach. Wszystko zależy bowiem od tego, w jaki sposób złożyliśmy zeznanie. I tak, w terminie 45 dni od dnia złożenia zeznania – w przypadku złożenia zeznania za pomocą środków komunikacji elektronicznej. W terminie 3 miesięcy – w przypadku złożenia zeznania w formie papierowej.

W obecnym kształcie ulga podatkowa na dziecko:

1. przysługuje za każdy miesiąc kalendarzowy wykonywania władzy rodzicielskiej w wysokości 92,67 zł (co w skali roku daje 1112,04 zł);
2. wysokość ulgi jest zróżnicowana w zależności od ilości posiadanych dzieci (na trzecie i kolejne dziecko inna wysokość kwoty do odliczenia);
3. ulga nie przysługuje małżonkom posiadającym jedno dziecko, jeżeli ich łączny dochód wyniósł 112.000 zł (56.000 zł w przypadku osoby samotnie wychowującej dziecko).

Jak widać, osobom posiadającym jedno dziecko i uzyskującym dochody roczne powyżej 112.000 zł (56.000 zł w przypadku osoby samotnie wychowującej dziecko) nie przysługuje w ogóle prawo do ulgi. Osoby posiadające co najmniej troje dzieci zostały natomiast uprzywilejowane. na trzecie dziecko przysługuje im bowiem odpowiednio wyższe odliczenie. W przypadku czwartego i każdego kolejnego dziecka odliczenie jest natomiast jeszcze wyższe.

W 2015 r. weszła do ustawy o PIT zmiana umożliwiająca zwrot przysługującej ulgi nawet w przypadku, jeżeli podatnik w roku podatkowym nie zapłacił podatku w wysokości przysługującej mu ulgi. Osoby uprawnione do ulgi na dzieci mogą otrzymać zwrot nadpłaconego podatku oraz zwrot niewykorzystanej kwoty ulgi do wysokości zapłaconych składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, które podlegały odliczeniu.

[1] Kwoty podane w przykładzie wskazane są w dużym przybliżeniu. Przykład ma natomiast tylko zobrazować konstrukcję opodatkowania podatkiem PIT.

[2] W przykładzie tym posługuję się pojęciem dochodu, mając na myśli dochód pomniejszony o składki (podstawa opodatkowania).