Umowa poręczenia

Poręczenie to jedna z najstarszych instytucji prawnych, której podstawową funkcją jest zabezpieczenie wierzytelności. Poręczenie zalicza się do grupy zabezpieczeń osobistych. Wzmacnia ono pozycję wierzyciela korzystającego z takiego zabezpieczenia przez to, że odpowiedzialność za spłatę długu – oprócz dłużnika głównego – ponosi też osoba trzecia. Poręczenie cywilne jest najczęściej wykorzystywaną formą zabezpieczenia np. w obrocie kredytowym.

Poręczenie w prawie cywilnym

Umowa poręczenia jest umową cywilną i regulowana jest przez kodeks cywilny. Zgodnie z art. 876 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm., dalej również jako „k.c.”) przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Oświadczenie poręczyciela powinno być jednak złożone na piśmie pod rygorem nieważności (art. 876 § 2 k.c.).

Do udzielenia poręczenia dochodzi zatem na postawie umowy zawartej pomiędzy wierzycielem a poręczycielem. Jak wspomniano powyżej, kodeks przewiduje formę pisemną dla oświadczenia poręczyciela, zastrzegając przy tym rygor nieważności. Oświadczenie wierzyciela może być złożone w sposób dowolny, w tym dorozumiany. Do zawarcia umowy dochodzi w momencie przyjęcia oświadczenia o poręczeniu przez wierzyciela (A. Szpunar, glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 11 grudnia 1996 r., sygn. I ACr 985/96).

Przepisy nie wymagają do skutecznego ustanowienia poręczenia zgody dłużnika głównego, choć to on najczęściej jest inicjatorem udzielenia poręczenia. Również dla późniejszego istnienia zobowiązania poręczyciela nie ma znaczenia stosunek wewnętrzny łączący go z dłużnikiem. Relacje te mogą też pomiędzy poręczycielem a dłużnikiem w ogóle nie istnieć. Ponadto zarówno po stronie wierzyciela, jak i poręczyciela może występować kilka osób. Z poręczenia może skorzystać każdy podmiot prawa. W praktyce obrotu poręczenie najczęściej bywa przyjmowane w stosunkach bankowych.

Przeczytaj także: Na co zwrócić uwagę przy podpisywaniu umowy?

Kto może być poręczycielem?

Poręczycielem może być każdy podmiot prawa. Przykładowo, na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1896 z późn. zm.) poręczenia zawodowo może udzielić bank. Poręczycielem może być także ubezpieczyciel na podstawie przepisów ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 895 z późn. zm.).

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 122 z późn. zm.) dopuszczalne jest również udzielenie poręczenia przez Skarb Państwa. Obecnie według przepisów ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359, dalej również jako „k.r.o”.) poręczenie nie stanowi czynności zarządu majątkiem wspólnym. Małżonek nie ma więc obowiązku uzyskania na udzielenie poręczenia zgody drugiego małżonka (art. 37 § 1 k.r.o.). W przypadku braku zgody wierzyciel nie będzie mógł jednak dochodzić swojej wierzytelności z majątku wspólnego (art. 41 k.r.o.). 

Jaki dług może zostać objęty poręczeniem?

Umowa poręczenia może dotyczyć dowolnego długu – oznacza to, że poręczenie może być udzielone zarówno za dług już istniejący (wymagalny), jak i przyszły, warunkowy lub powstający po nadejściu terminu (art. 878 k.c.). Dług objęty tym zabezpieczeniem może wynikać z czynności prawnej, czynu niedozwolonego, bezpodstawnego wzbogacenia, a zobowiązanie zabezpieczone w ten sposób może być zarówno pieniężne, jak i niepieniężne.

Jeśli przedmiotem poręczenia jest świadczenie określonych rzeczy, to wierzyciel może ich dochodzić od poręczyciela. Natomiast w przypadku, gdy poręczenie zabezpiecza świadczenie ściśle osobiste, poręczyciel odpowiada jedynie za wynikłą dla wierzyciela szkodę. Co więcej, poręczenie może dotyczyć całego lub części długu. Może być też ograniczone kwotowo, co w odniesieniu do poręczenia za dług przyszły jest wymagane.

Na zakres zobowiązania poręczyciela składa się jego odpowiedzialność za zapłatę długu głównego oraz należności z nim związanych, przede wszystkim odsetek, zarówno umownych, jak i za opóźnienie (od chwili zawiadomienia go o braku spełnienia świadczenia przez dłużnika) oraz kosztów związanych z dochodzeniem roszczenia, chyba że co innego wynika z umowy.

Poręczenie w prawie cywilnym –akcesoryjność poręczenia

Powstanie i istnienie poręczenia zależne jest od istnienia i ważności zobowiązania głównego. Potwierdza tę tezę także art. 883 § 1 k.c., który pozwala poręczycielowi na podnoszenie wobec wierzyciela zarzutów ze stosunku głównego. Jest to podstawowa cecha poręczenia odróżniająca go np. od gwarancji bankowej. O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika (art. 879 § 1 k.c.). Ustawodawca zdecydował się jednak na odstępstwo od zasady akcesoryjności poręczenia. Czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może bowiem zwiększyć zobowiązania poręczyciela (art. 879 § 2 k.c.). Poręczyciel może jednak wyrazić zgodę na zwiększenie zakresu własnego obowiązku, w związku z dokonaną przez strony (wierzyciela i dłużnika) zmianą umowy, z której wynika zabezpieczona poręczeniem wierzytelność. Jako że taka zgoda poręczyciela nie jest zgodą na dokonanie czynności prawnej (zmiany zakresu odpowiedzialności dłużnika głównego) przez strony, może być przez poręczyciela wyrażona w dowolnej chwili, również po zwiększeniu zobowiązania dłużnika.