Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Czym są prawa człowieka?

Spis treści
rozwiń spis treści

Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem oraz powinni postępować w stosunku do siebie wzajemnie w duchu braterstwa – tak brzmi artykuł 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Czym właściwie są prawa człowieka? Czy prawa te mogą zostać nam odebrane?

Pojęcie praw człowieka

Prawa człowieka to podstawowe normy przysługujące każdemu z nas, wynikające z samego faktu bycia człowiekiem. Ich źródłem jest ludzka godność, a podmiotem indywidualna jednostka. Uznaje się je za powszechnie obowiązujące i niewymagające uzasadnienia. Odnoszą się bowiem do wartości, za których ochroną przemawia przede wszystkim moralność. 

Prawa człowieka mają charakter:

  • powszechny – obowiązują na całym świecie, przysługują każdemu,
  • przyrodzony – przysługują od chwili urodzenia,
  • niezbywalny – nie można się ich zrzec,
  • nienaruszalny – obowiązują niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią dowolnie regulowane,
  • naturalny – obowiązują niezależnie od ich potwierdzenia przez władzę państwową,
  • niepodzielny – stanowią integralną i współzależną całość. 

Prawa człowieka dzielą się na tzw. pozytywne i negatywne. Pozytywne, czyli władza ma obowiązek podjęcia działania na rzecz jednostki, a jednostka ma prawo żądać przysługujących jej praw. Negatywne odnoszą się do wolności – konstytuują obowiązek władzy powstrzymania się od ingerencji w określone obszary ludzkiego życia. Prawo jednego człowieka kończy się tam, gdzie zaczyna się prawo innego człowieka.

Prawa osobiste 

Prawa osobiste, przysługujące każdemu człowiekowi, to prawa do:

  • życia,
  • rzetelnego sądu,
  • decydowania o swoim życiu,
  • szczęścia,
  • wolności myśli, sumienia i wyznania,
  • głoszenia swoich poglądów i opinii bez względu na ich treść i formę,
  • uznawania wszędzie jego podmiotowości prawnej.

a także zakazy:

  • stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub wymierzania kar cielesnych,
  • trzymania człowieka w niewolnictwie,
  • skazywania człowieka za czyn, który nie stanowił przestępstwa w chwili jego popełnienia, 
  • pozbawienia wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązań umownych. 

Prawa i wolności polityczne 

Czyli prawa negatywne, służące ochronie wolności jednostki przed ingerencją ze strony państwa: 

  • prawo do obywatelstwa,
  • możliwość uczestniczenia w życiu publicznym,
  • czynne prawo wyborcze – tj. możliwość głosowania w wyborach,
  • bierne prawo wyborcze – tj. możliwość kandydowania w wyborach,
  • wolność zrzeszania się,
  • prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji,
  • prawo do składania wniosków, petycji i skarg,
  • dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych,
  • równy dostęp do służby publicznej. 

Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

Prawa socjalne, czyli prawa do:

  • ochrony zdrowia,
  • nauki,
  • odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jednostce i jej rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej,
  • pomocy socjalnej,
  • rozrywki.

Prawa ekonomiczne, to prawa do:

  • pracy,
  • własności,
  • dziedziczenia,
  • zakładania własnej działalności gospodarczej.

Prawa kulturalne, wyrażone jako prawa do:

  • wolności twórczości artystycznej.
  • badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników,
  • wolności korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania.

Prawa solidarnościowe:

  • wszystkie prawa przysługujące grupom społecznym – np. narodom. 

Gwarancje

Każdemu człowiekowi przysługują gwarancje w zakresie ochrony praw człowieka. Gwarancje przewidują prawo każdego człowieka do:

  • sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd,
  • fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego,
  • skargi konstytucyjnej. 
Prawa człowieka

Międzynarodowe akty prawne w zakresie praw człowieka 

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

Powszechną Deklarację Praw Człowieka stworzyły państwa członkowskie ONZ po zakończeniu II wojny światowej. W czasie wojny prawa człowieka wielokrotnie łamano, stąd powstała silna inicjatywa zapewnienia ich ochrony na przyszłość. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Deklarację 10 grudnia 1948 roku. Składa się ona ze wstępu i 30 artykułów, określających poszczególne uprawnienia i wolności jednostki. Choć początkowo nie miała charakteru prawnie wiążącego, wywarła ogromny wpływ na ustawodawstwa państwowe i rozwój międzynarodowej ochrony praw człowieka. Wiele umów międzynarodowych, a nawet konstytucji państwowych wzorowano na jej postanowieniach. Deklaracja zapoczątkowała uniwersalne standardy w rozumieniu praw człowieka na świecie i znacząco wpłynęła na ich respektowanie. Charakter prawnie wiążący nadały jej postanowieniom Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka ustanowione w 1966 roku. 

Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka

Czyli dwie umowy międzynarodowe uchwalone przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 16 grudnia 1966 roku. Rozszerzyły i uprawomocniły postanowienia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, obejmując niemal wszystkie zagadnienia dotyczące pozycji jednostki w społeczeństwie. 

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych zapewnia podstawowe prawa i wolności człowieka oraz zobowiązania państw wobec obywateli. Stanowi swoiste rozszerzenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka o postanowienia w zakresie praw człowieka w sferze politycznej i narodowościowej. Pakt składa się z pięciu części, w których dokładnie wytyczono zasady realizowania przewidzianych w nich praw i wolności. Ponadto wydano do niego dwa protokoły fakultatywne. Pierwszy określa szczegóły działalności powołanego na mocy Paktu Komitetu Praw Człowieka, drugi, sporządzony w 1989 roku, postuluje zniesienie kary śmierci. Na straży przestrzegania postanowień Paktu stoi Komitet Praw Człowieka. Kontrole odbywają się na podstawie sprawozdań składanych przez państwa w kilkuletnich odstępach.

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych konkretyzuje katalog postanowień Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka w zakresie dotyczącym tych praw. Dokument zobowiązuje związane nim państwa do niedyskryminowania w przyznawaniu przewidzianych w nim praw oraz do zagwarantowania równego dostępu do nich niezależnie od płci, rasy, religii, pochodzenia i innych okoliczności. Charakter zobowiązań wynikających z Paktu precyzuje jego art. 2 ust. 1, w którym stwierdza się, że państwa mają obowiązek podejmować odpowiednie kroki, wykorzystując maksymalnie dostępne środki, w celu stopniowego osiągnięcia pełnej realizacji praw w nim ustanowionych. Międzynarodową kontrolę w zakresie przestrzegania postanowień Paktu realizuje Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Ocenę wykonywania Paktu przeprowadza się na podstawie sprawozdań składanych przez państwa w kilkuletnich odstępach. 

Europejska Konwencja Praw Człowieka

Europejska Konwencja Praw Człowieka to umowa międzynarodowa w obszarze ochrony praw człowieka zawarta przez państwa członkowskie Rady Europy. Weszła w życie 3 września 1953 roku. Stronami Konwencji jest każde z 47 państw członkowskich Rady, a jej ratyfikacja jest niezbędnym warunkiem członkostwa w tej organizacji. Zgodnie z preambułą Konwencji, rządy państw członkowskich przyjęły ją celem podjęcia kroków dążących do zbiorowego zagwarantowania niektórych praw przewidzianych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Umowa bywa nazywana „klejnotem w koronie” Rady Europy. Jest bowiem unikalnym aktem. Umożliwia żądanie zaprzestania naruszania praw człowieka, przywrócenia stanu z nimi zgodnego oraz przyznanie odpowiedniego zadośćuczynienia ofiarom naruszeń. Na podstawie Konwencji powołano Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Instytucje skargi

Instytucje skargi to międzynarodowe organy, do których możemy zwrócić się w sytuacji, gdy uznamy, że organ państwowy wydał rozstrzygnięcie na naszą niekorzyść, z jednoczesnym naruszeniem praw człowieka. 

Rada Praw Człowieka ONZ

Rada Praw Człowieka ONZ funkcjonuje od 2006 roku, kiedy to zastąpiła Komisję Praw Człowieka ONZ, przejmując większość jej zadań. Siedziba Rady znajduje się w Genewie. Jej misją jest propagowanie poszanowania i ochrony praw człowieka. Realizuje ją w ścisłej współpracy z rządami państw członkowskich ONZ, a także przedkładając rekomendacje na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ.

Jak Rada reaguje na sygnały naruszenia praw człowieka? Przede wszystkim kieruje pytania i zalecenia do organów państw łamiących je. Ponadto dysponuje mechanizmami ochronnymi, takimi jak procedury specjalne, czyli tzw. mandaty krajowe i tematyczne oraz poufną procedurą skargową, w ramach której skargę w trybie poufnym przedstawia się państwu, którego dotyczy.

Stosunkowo nowym narzędziem w rękach Rady jest tzw. powszechny przegląd okresowy, któremu podlegają wszystkie państwa członkowskie ONZ. Prace Rady są realizowane w grupach roboczych, które zajmują się przekazanymi im zadaniami. W ramach Rady został utworzony Komitet Doradców, złożony z 18 ekspertów, którzy badają wybrane zagadnienia z zakresu praw człowieka i inicjują odpowiednie rozwiązania celem ich ochrony. Rada raz do roku składa sprawozdanie ze swojej działalności Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ. 

Komitet Praw Człowieka

Komitet Praw Człowieka nie jest formalnie organem ONZ, lecz jest z nim funkcjonalnie powiązany. Został powołany na mocy Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, celem monitorowania przestrzegania jego postanowień. Obywatele państw związanych Paktem i jego Pierwszym Protokołem Fakultatywnym, który powołał tenże Komitet, mogą składać do Komitetu skargi indywidualne o naruszenie postanowień Paktu.

Warunkiem złożenia skargi jest natomiast wyczerpanie krajowych środków odwoławczych, chyba że prowadziłoby to do nadmiernego wydłużenia postepowania. Choć postępowanie przed Komitetem nie ma charakteru sądowego, a jego rozstrzygnięcia formalnie nie wiążą stron, ma on na tyle duży autorytet, że państwa z reguły stosują się do otrzymanych zaleceń. Do zadań Komitetu należy również przyjmowanie i rozpatrywanie sprawozdań składanych przez państwa, dotyczących realizacji postanowień Paktu. Ponadto Komitet wydaje tzw. Uwagi Ogólne, w których wskazuje, jak powinny być interpretowane poszczególne artykuły Paktu. Komitet zbiera się trzy razy do roku na sesje trwające około trzech tygodni. W razie potrzeby natomiast zwoływane są sesje nadzwyczajne.

Europejski Trybunał Praw Człowieka

Czyli europejski organ sądownictwa międzynarodowego z siedzibą w Strasburgu, powołany w 1959 roku. Jego zadaniem jest orzekanie w sprawach z zakresu naruszenia postanowień Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i protokołów do niej dołączonych. Trybunał rozpatruje skargi w składzie 3-osobowego Komitetu, 7-osobowej Izby lub 17-osobowej Wielkiej Izby. Skargi mogą składać do niego obywatele państw, które ratyfikowały Konwencję. Skarga może dotyczyć naruszenia postanowień Konwencji jedynie w sprawach dotyczących władz publicznych, czyli sądów bądź administracji państwowej lub samorządowej. Naruszenie musi dotyczyć poszkodowanej strony bezpośrednio i osobiście. Warunkiem złożenia skargi jest wyczerpanie krajowych środków odwoławczych, a termin na jej wniesienie wynosi 6 miesięcy od daty podjęcia prawomocnej decyzji w sprawie. 

Prawa człowieka w polskim ustawodawstwie

Prawa człowieka zajmują istotną pozycję w polskim systemie prawnym. Wynika to po części stąd, że stanowią obecnie jeden z priorytetów stosunków międzynarodowych, a także jeden z filarów państwa demokratycznego. Polska związana jest umowami międzynarodowymi w zakresie praw człowieka, nad których przestrzeganiem czuwają międzynarodowe organy kontrolne. Rzeczpospolita ratyfikowała Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka w roku 1977, natomiast do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka przystąpiła w roku 1991, wraz z wstąpieniem do Rady Europy. Podpisanie dokumentu było politycznym warunkiem dołączenia do Rady. Nad przestrzeganiem praw człowieka czuwa szereg powołanych w tym celu organów, m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Rzecznik Praw Dziecka, a także sądy i trybunały. 

Prawa człowieka w Konstytucji RP

Prawom człowieka poświęcono rozdział II Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej – „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”. Zawiera on 50 artykułów, traktujących o prawach, obowiązkach i wolnościach osobistych, politycznych, ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych. Gwarantuje szeroki zakres ochrony podstawowych uprawnień jednostki, jak równość wobec prawa, wolność słowa, sumienia i wyznania, zakaz dyskryminacji czy prawo do sądu. Na prawa wynikające z Konstytucji możemy się powoływać w relacjach z organami Rzeczpospolitej Polskiej. 

Rola Rzecznika Praw Obywatelskich

Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich powołano w 1987 roku. Rolą Rzecznika jest monitorowanie przestrzegania prawa w zakresie praw człowieka i wolności obywatelskich oraz odpowiednie reagowanie w razie stwierdzenia ich naruszeń. Bada on, czy na skutek działania bądź zaniechania organów władzy publicznej nie nastąpiło naruszenie prawa, zasad współżycia społecznego i sprawiedliwości społecznej oraz czy nie doszło do aktów dyskryminacji. Każdy obywatel Polski, a także cudzoziemiec znajdujący się pod władzą Rzeczypospolitej, może zwrócić się do RPO o pomoc w ochronie swoich praw, uznawszy, że organy władzy publicznej naruszyły je. Skargę do RPO można złożyć osobiście, wysłać pocztą bądź poprzez formularz internetowy. 

Od 2008 roku RPO realizuje zadania Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur. To organ wizytujący miejsca, w których przebywają osoby pozbawione wolności. Jego funkcją jest podejmowanie działań mających na celu eliminację ryzyka stosowania wobec osadzonych tortur bądź nieludzkiego lub poniżającego traktowania. 

Najważniejsze organizacje działające na rzecz praw człowieka

Amnesty International

Amnesty International to międzynarodowa organizacja pozarządowa, powołana w celu zapobiegania naruszeniom praw człowieka na świecie. Wizją organizacji jest świat, w którym wszystkie prawa zawarte w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka są przestrzegane wobec wszystkich ludzi. Swoją misję realizuje poprzez pokojowe akcje obywatelskie oraz udzielając prawnej i finansowej pomocy poszkodowanym. Organizacja nagłaśnia przypadki łamania praw człowieka i prowadzi globalne kampanie edukacyjne. Jedną z najsłynniejszych inicjatyw Amnesty International jest coroczny Maraton Pisania Listów, którego celem jest wysłanie jak największej ilości apeli do odpowiednich władz w krajach, w których doszło do naruszeń praw człowieka. W rezultacie sytuacja wielu bohaterów listów poprawia się. Organizację wspiera obecnie ponad 7 mln osób w 150 krajach. W 1977 roku Amnesty International została laureatem Pokojowej Nagrody Nobla za „wkład w umacnianie podstaw wolności, sprawiedliwości, a tym samym pokoju na całym świecie”. 

Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Została utworzona w 1989 roku przez członków Komitetu Helsińskiego w Polsce. Realizuje szereg działań edukacyjnych, propagujących przestrzeganie praw człowieka na arenie międzynarodowej. Działa przede wszystkim w Polsce, na forum europejskim oraz w państwach powstałych po rozpadzie Związku Radzieckiego. Poza edukacją fundacja monitoruje działania władzy publicznej, prowadzi bądź przyłącza się do postępowań sądowych w zakresie ochrony praw człowieka i udziela porad prawnych osobom poszkodowanym. Ponadto organizuje słynny festiwal filmowy poświęcony prawom człowieka – WATCH DOCS. Prawa Człowieka w Filmie.

Human Rights Watch 

Human Rights Watch to kolejna pozarządowa organizacja zajmująca się ochroną praw człowieka. Powstała w 1988 roku, a jej siedziba mieści się w Nowym Jorku. Trudni się monitorowaniem przestrzegania praw człowieka w różnych rejonach świata – dzieli się na pięć wydziałów: Afryka, obie Ameryki, Azja, Bliski Wschód oraz obszar OBWE. Jej działania skupiają się głównie wokół obrony wolności słowa i przekonań, zwalczania cenzury oraz zapewnienia oskarżonym prawa do rzetelnego procesu i ewentualnego azylu. Ponadto organizacja przeciwdziała zabójstwom politycznym, walczy ze stosowaniem tortur i arbitralnym pozbawianiem wolności, a także propaguje ochronę praw kobiet i dzieci. Human Rights Watch nie jest natomiast organizacją członkowską – w swoich działaniach wykorzystuje lobbing i współpracę z mediami. 

Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca

Czyli międzynarodowy ruch humanitarny, powołany w celu ochrony ludzkiego życia i zdrowia, zapewnienia szacunku dla istoty ludzkiej oraz zapobiegania ludzkiemu cierpieniu. W skład ruchu wchodzą:

  • Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, stojący na straży prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych,
  • Międzynarodowa Federacja Towarzystw Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, oraz
  • Stowarzyszenia krajowe Czerwonego Krzyża, Czerwonego Półksiężyca (w większości państw muzułmańskich) i Czerwonej Gwiazdy Dawidowej (w Izraelu). 

Ruch zrzesza około 97 milionów wolontariuszy na całym świecie. Realizując swoją misję, ruch całkowicie odrzuca dyskryminację opartą na pochodzeniu narodowościowym, rasowym, klasowym oraz na przekonaniach religijnych czy politycznych. 

Międzynarodowa Komisja Praw Człowieka (IHRC)

Misją organizacji jest propagowanie szeroko pojętej ochrony praw człowieka. Jej główne założenia obejmują służbę ludziom z całkowitym odrzuceniem dyskryminacji oraz walkę z łamaniem praw człowieka, rozlewem krwi i terroryzmem. Swoimi działaniami organizacja dąży do faktycznego wdrażania postanowień Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka do krajowych systemów legislacyjnych. Ponadto IHRC propaguje utrzymanie pokoju i pokojowe rozwiązywanie sporów pomiędzy narodami. W celu realizacji swojej misji Komisja organizuje edukacyjne seminaria i konferencje dotyczące praw człowieka, pokoju, demokracji, edukacji, zdrowia, praw kobiet, terroryzmu oraz handlu narkotykami. IHRC działa aktywnie na arenie międzynarodowej również poprzez Specjalną Misję Monitoringową (SMM), obserwując poszanowanie dla praw człowieka w różnych regionach świata. Główna siedziba IHRC mieści się natomiast w Pradze. 

Krytyka praw człowieka

Krytycy ideologii praw człowieka dzielą się na dwie kategorie. Pierwsi z nich przedstawiają tzw. krytykę substancjalną, co oznacza, że odrzucają samą ideę, jakoby człowiek posiadał określone prawa wynikające z samego faktu, że jest człowiekiem. Są oni właściwie przeciwnikami koncepcji istnienia praw człowieka. Drudzy natomiast uważają, że człowiekowi co prawda przysługują przyrodzone prawa, lecz krytykują same modele ideologii praw człowieka, które są oficjalnie propagowane. Nie negują samej idei praw człowieka, lecz sposoby ich realizacji. To tzw. krytyka akcydentalna.  

Czy prawa człowieka można ograniczyć?

Prawa człowieka mogą co do zasady zostać ograniczone jedynie w ściśle określonych sytuacjach i tylko w niezbędnym zakresie. Te są zazwyczaj definiowane w dokumentach międzynarodowych bądź konstytucjach państwowych. Nie wszystkie prawa podlegają ograniczeniu nawet w wyjątkowych okolicznościach – tzw. praw absolutnych nigdy bowiem nie można ograniczyć. 

Kiedy można ograniczyć prawa człowieka?

Prawa człowieka mogą zostać ograniczone jedynie, gdy uzasadnia to zaistnienie przewidzianej w przepisach powszechnie obowiązujących sytuacji wyjątkowej. W Polsce ograniczenie praw obywatelskich uzasadnia np. wprowadzenie stanu klęski żywiołowej. Zgodnie z ustawą o stanie klęski żywiołowej, można wprowadzić taki stan, jeśli nastąpiła katastrofa, której skutki „zagrażają życiu lub zdrowi dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków”.

W sytuacji zaistnienia tych przesłanek, ustawa przewiduje zatem specjalny sposób współdziałania władz państwowych i daje możliwości ograniczenia praw obywatelskich. Władze mogą bowiem nakazać np. przymusową ewakuację, obowiązek szczepień czy wprowadzić reglamentację niektórych towarów. Za nieprzestrzeganie tych nakazów bądź zakazów grozi kara lub grzywna. Zastosowane środki powinny być adekwatne i konieczne do naprawienia zaistniałej sytuacji. W innym wypadku mogą spotkać się z buntem ze strony społeczeństwa. 

Prawa absolutne – których praw nigdy nie można ograniczyć?

Istnieją prawa, zwane absolutnymi, których nie można ograniczyć w żadnym przypadku. Zalicza się do nich m.in. zakaz tortur i poniżającego lub nieludzkiego traktowania. Niekwalifikowany charakter tych praw oznacza, że nie można w nie ingerować z uwagi na jakikolwiek interes publiczny i nie mogą podlegać żadnym ograniczeniom. Ponadto charakteryzuje je to, że są niemal w całości wyznaczone uniwersalnymi standardami, opartymi na umowach międzynarodowych. 

Walka o prawa człowieka na świecie

USA – tortury w Guantanamo

Więzienie w Guantanamo to administrowane przez Stany Zjednoczone więzienie położone w Zatoce Guantanamo, na terytorium Kuby dzierżawionym przez Stany Zjednoczone. Funkcjonuje od 2002 roku jako więzienie dla szczególnie niebezpiecznych więźniów, oskarżanych przede wszystkim o terroryzm i zbrodnie wojenne. 

Prawa człowieka USA

Rażące naruszenia praw człowieka – tortury, osadzenia bez wyroku

Znaczn większość osadzonych jest przetrzymywana w więzieniu bez wyroku sądowego. Wobec wielu z nich nie zostały nawet wszczęte procesy. Więźniowie przetrzymywani w Guantanamo poddawani są praktykom łamiącym przepisy prawa międzynarodowego w zakresie praw człowieka. Podczas przesłuchań są m.in. obnażani, ośmieszani, zastraszani, szczuci psami, ustawiani na wiele godzin w nienaturalnych pozycjach, a także przetrzymywani w pomieszczeniach ze skrajnie niską temperaturą. Ponadto służby więzienne stosują deprywację sensoryczną, pozbawiają osadzonych snu bądź światła, długotrwale przetrzymują ich w izolacji, a także utrudniają praktyki religijne i znieważają przedmioty kultu religijnego. Ze względu na nieludzkie traktowanie znane są liczne przypadki samookaleczeń i samobójstw wśród przetrzymywanych – kilka z nich było skutecznych. 

Bezskuteczna walka o likwidację więzienia

Sytuacja w Guantanamo wywołała liczne protesty światowych organizacji zajmujących się ochroną praw człowieka. Od lat prowadzą one działania mające na celu jego likwidację, a także doraźną poprawę sytuacji przetrzymywanych w nim osób. 

Wśród obrońców praw człowieka od lat pojawiają się głosy, że więzienie w Guantanamo spełnia de facto definicję obozu koncentracyjnego. Za złą sławą więzienia stoją liczne przypadki długotrwałego przetrzymywania więźniów bez wyroku sądowego oraz stosowanie tortur w trakcie przesłuchań. Amnesty International uznała więzienie w Guantanamo za symbol tortur i nieludzkiego traktowania. Protestują również osadzeni – w 2013 roku w więzieniu rozpoczął się strajk głodowy. Służby więzienne karmiły wówczas część więźniów przymusowo.

Choć w 2009 roku ówczesny prezydent USA, Barack Obama, zapowiedział zamknięcie więzienia w przeciągu roku, nadal ono jednak funkcjonuje. W 2018 roku prezydent Donald Trump powiedział w swoim orędziu, że nie planuje likwidacji więzienia i jeszcze w tym samym roku podpisał zarządzenie wykonawcze, utrzymujące działalność więzienia na czas nieokreślony. Uzasadnił to stwierdzeniem, że w przeszłości Stany Zjednoczone „bezmyślnie wypuściły setki niebezpiecznych terrorystów tylko po to, by ponownie spotkać ich na polu bitewnym”. 

Korea Północna – najbardziej opresyjny reżim na świecie 

Prawa człowieka w Korei Północnej opierają się na ichniejszej konstytucji. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych prawa człowieka są stale łamane przez tamtejsze władze, które dopuszczają się ich naruszeń w sposób zorganizowany i na masową skalę. Rząd Korei Północnej oskarża się m.in. o ograniczenia obywatelom dostępu do pożywienia, przetrzymywanie ich w obozach koncentracyjnych, stosowanie tortur, masową dyskryminację i nieuzasadnione aresztowania. Obywatele Korei Północnej nie mogą swobodnie opuszczać swojego kraju, a wjazd na jego terytorium znacznie utrudnia się obcokrajowcom. Niektórym udaje się przekroczyć granicę. Monitoruje i kontroluje ich jednak rząd. W Korei Północnej stosuje się również karę śmierci, jednak liczba przeprowadzonych egzekucji nie jest znana. Według relacji świadków egzekucje nierzadko odbywały się publicznie, także w obecności dzieci. 

Skala naruszeń niemożliwa do zbadania

Niemożliwe jest precyzyjne określenie skali naruszeń praw człowieka w tym państwie – atmosfera powszechnej nieufności i zamknięty charakter państwa nie pozwalają na ich monitorowanie. Także działacze organizacji humanitarnych poddawani są stałej inwigilacji, a do wielu miejsc nie mają nawet dostępu, ponieważ władze nie życzą sobie ich obecności. Z tego względu ciężko o jakiekolwiek działania, które mogłyby poprawić sytuację mieszkańców Korei Północnej. Wszystkie media również znajdują się pod stałym nadzorem rządu i wykorzystuje się je głównie do propagowania ideologii. W kraju istnieje surowa cenzura – zdaniem władz wolność myśli prowadzi do naruszenia porządku publicznego, za co grozi pobyt w obozie koncentracyjnym. Obowiązuje również zakaz posiadania telefonów komórkowych, aby obywatele nie kontaktowali się ze sobą, a w szczególności – z obywatelami innych państw. Oficjalne stanowisko rządu wyrażone za pośrednictwem Koreańskiej Centralnej Agencji Prasowej brzmi, że problem nieprzestrzegania praw człowieka nie istnieje, ponieważ panujący tam ustrój socjalistyczny wybrali sami ludzie, którym wiernie służy. 

Reakcje na sytuację w Korei Północnej 

Rządy wielu państw oraz organizacje pozarządowe potępiły Koreę Północną za łamanie praw człowieka. Wszelkie ich inicjatywy spotkały się jednak z krytyką ze strony koreańskich władz. W 2013 roku Rada Praw Człowieka ONZ przyjęła rezolucję, która ustanowiła Komisję Śledczą do zbadania kwestii nieprzestrzegania praw człowieka w Korei Północnej. Ponadto Amnesty International i inne organizacje propagujące ochronę praw człowieka, mimo trudności, prowadzą liczne kampanie. Mają one na celu poprawę sytuacji jej mieszkańców. Choć panujące w tym kraju realia nadal są bardzo złe, działania w niektórych obszarach stopniowo przynoszą jednak odczuwalne efekty. 

Chiny – nietolerancja dla wolności słowa

W Chinach, podobnie jak w Korei Północnej, rząd sprawuje kontrolę nad mediami. Największe środki masowego przekazu prowadzi bezpośrednio, inne natomiast ściśle nadzoruje. Popularne na świecie portale społecznościowe, takie jak Facebook czy Twitter, są w Chinach niedostępne, posiadają swoje tamtejsze odpowiedniki – kontroluje je jednak rząd. Witryny internetowe oraz blogi publikujące niewygodne dla rządu materiały masowo znikają z sieci. Szeroko rozwinięta cenzura nie pozwala bowiem na rozpowszechnianie informacji niepożądanych przez władze. W Chinach obowiązuje zakaz dążenia do niepodległości i propagowania poglądów demokratycznych. Organizacje pozarządowe potępiają właścicieli popularnych wyszukiwarek internetowych za pomoc w inwigilacyjnych praktykach. Za brak ochrony prywatności użytkowników oraz udostępnianie ich danych skrytykowano m.in. właściciela przeglądarki Yahoo!. Również podobnie jak w Korei Północnej, ocena skali zjawiska naruszeń praw człowieka jest w Chinach ciężka do zbadania. Wszechobecna cenzura nie pozwala na rozpowszechnianie zbyt wielu informacji na ten temat. 

Bezwzględna cenzura środków przekazu 

W 2017 roku Chińskie Stowarzyszenie Usług Netcastingowych (CNSA) opublikowało szereg wytycznych, dotyczących treści audiowizualnych publikowanych w internecie. Zgodnie z nimi zamieszczane materiały wideo muszą „dopasować się do aktualnych kierunków polityki i zmierzać do propagowania chińskich wartości”. Treści, które nie spełniają wymagań, mają być usuwane. Za niewłaściwe uważa się m.in. materiały, które mogą zaszkodzić wizerunkowi państwa, prezentujące treści homoseksualne, czy luksusowy styl życia. Ponadto chiński regulator mediów SAPPRFT ustanowił skalę, według której oceniane są strony internetowe. Każda witryna może otrzymać od 0 do 100 punktów, a te, które uzyskają wynik niższy niż 60, podlegają bezwzględnemu nadzorowi. Co więcej, również w 2017 roku, chiński rząd wprowadził nowe przepisy ograniczające wolność słowa w sieci. Nakazują one przechowywanie danych na temat krajowego bezpieczeństwa wyłącznie na chińskich serwerach i ograniczają pobieranie dużych transferów danych – w tym celu wymaga się zgody władz. Wraz z wprowadzeniem nowych regulacji zamknięto kilkadziesiąt kont społecznościowych, należących do portali plotkarskich. 

Dotkliwe kary za walkę o prawa człowieka

Społeczni aktywiści i obrońcy praw człowieka nie są w Chinach mile widziani. Za swoją działalność bywają aresztowani i przechodzą długie procesy sądowe, w wyniku których skazywani są na wyroki w więzieniach lub obozach pracy. Za rozpowszechnianie w sieci materiałów krytykujących władzę grozi natomiast umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym. Znane są także przypadki porwań opozycjonistów politycznych – znikają nagle i ślad po nich ginie. Za obronę praw człowieka grozi w Chinach areszt, często związany z torturami i nieludzkim traktowaniem osadzonych. Z uwagi na rozwiniętą inwigilację ludności przed konsekwencjami nie chroni ucieczka za granicę. 

Organizacje walczące o prawa człowieka nawołują funkcjonujące w Chinach firmy internetowe do poszanowania prawa do wolności słowa i niepodejmowania współpracy z chińskimi władzami. Przynosi to jednak znikome efekty. Dostęp do strony Amnesty Intenrational został ograniczony chińskim użytkownikom, została ona bowiem uznana przez władze za nieoprawną politycznie. Restrykcje bezpośrednio zagrażają aktywistom i niemal uniemożliwiają walkę o prawa człowieka. 

Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career