Rodzaje urlopów pracowniczych

Jedną z najprzyjemniejszych dla pracowników zasad prawa pracy jest prawo do wypoczynku. Nie da się być w pełni efektywnym bez wakacyjnej przerwy. Również obowiązek poszanowania prawa pracownika do prywatności  i podtrzymywania więzi rodzinnych wymaga udzielania zwolnień od pracy w szczególnych przypadkach. Na co konkretnie może w tym zakresie liczyć każdy pracownik?

Na wstępie trzeba zaznaczyć, że z opisanych dalej przywilejów urlopowych może skorzystać wyłącznie osoba zatrudniona w oparciu o umowę o pracę. Przedsiębiorcy czy zleceniodawcy muszą indywidualnie dogadać się ze swoimi zleceniodawcami albo po prostu zrobić sobie przerwę od wykonywania czynności zawodowych.

Urlop wypoczynkowy

Używając potocznie słowa „urlop” mamy najczęściej na myśli właśnie „urlop wypoczynkowy” w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy. Jest to najpopularniejsze uprawnienie pracownicze związane z zasadą prawa do wypoczynku. Tego rodzaju zwolnienie od pracy przysługuje każdej osobie będącej w stosunku pracowniczym.

Urlopom wypoczynkowym poświęcony jest cały rozdział Kodeksu pracy. Zasadę tworzy jego pierwszy przepis, a to art. 152. Stanowi on, że: Pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego płatnego urlopu wypoczynkowego (…). Pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu.

Z powyższego można wywieść, że:

• w każdym roku pracownikowi przysługuje nowa pula dni wolnych od pracy (20 dni przy stażu pracy krótszym niż 10 lat i 26 dni przy dłuższym zatrudnieniu – jeśli praca wykonywana jest na pełny etat),
• pracownik nie może być zmuszony do korzystania wyłącznie z pojedynczych dni urlopu – wręcz przeciwnie, pracodawca ma obowiązek zapewnić prawo do ciągłego wypoczynku trwającego co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych,
• za czas urlopu wypoczynkowego pracownikowi przysługuje prawo do pełnego wynagrodzenia za pracę.

Jeśli idzie o czas trwania urlopu warto jeszcze wspomnieć, że pracownik zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy ma prawo do urlopu proporcjonalnego (przy 1/2 etatu będzie to więc teoretycznie 13 dni). Jednak w związku z tym, że jeden dzień urlopu zawsze odpowiada 8 godzinom pracy, liczba wolnych dni kalendarzowych będzie dla każdego pracownika taka sama. Niezależnie od tego na jaką część etatu jest zatrudniony.

Trzeba też zaznaczyć, że do stażu pracy potrzebnego do uzyskania dłuższego urlopu wlicza się okres pobierania nauki według zasad określonych w art. 155 KP. Osoba z wyższym wykształceniem będzie więc wchodziła na rynek pracy z ośmioletnim stażem. Nawet jeśli na studiach nie przepracowała ani minuty. W przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi przysługuje z kolei ekwiwalent pieniężny (art. 171 §1).

Co jeśli pracownik nie wykorzysta w danym roku kalendarzowym pełnej puli wolnych dni? Urlop przechodzi na kolejny rok i musi być wykorzystany najpóźniej do 30 września. Jeśli tak się nie stanie, bezpowrotnie przepada.

Na koniec krótko o uprawnieniach pracodawcy. Ten ma prawo ustalić plan urlopu z uwzględnieniem swoich potrzeb. Przepis art. 163 §1 KP jedynie sugeruje wzięcie pod uwagę wniosków pracowników. Oznacza to, że nie zawsze możliwe będzie uzyskanie zwolnienia od pracy w najdogodniejszym dla siebie czasie. Ponadto pracodawca może w wyjątkowych przypadkach odwołać pracownika z już trwającego urlopu. Będzie to dopuszczalne, gdy: jego obecności w zakładzie pracy wymagają okoliczność nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu. Pracodawca będzie w takiej sytuacji musiał pokryć wszelkie koszty poniesione przez pracownika w związku ze skróceniem urlopu.

Urlop na żądanie

Pracownikowi przysługują co roku dodatkowe dni wolne od pracy na wypadek nieprzewidzianych sytuacji życiowych. Jest to tzw. urlop na żądanie. Każdy pracownik może wykorzystać 4 dni tego szczególnego zwolnienia od pracy.

Pracodawca musi uwzględnić wniosek pracownika w tym zakresie. Co więcej, może on zostać skutecznie złożony nawet dopiero w dniu rozpoczęcia urlopu. Wystarczy rano zadzwonić do szefa i poinformować go o konieczności pozostania w domu.

Za te dni wolne pracownik również zachowuje prawo do wynagrodzenia. Urlop na żądanie nie przechodzi natomiast na kolejny rok.

Urlop okolicznościowy

Podobny charakter co urlop na żądanie ma tzw. urlop okolicznościowy. To uprawnienie nie wynika z Kodeksu pracy, lecz rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z dnia 15 maja 1996 roku w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy.

Chodzi tutaj o zwolnienie od pracy w przypadku:

• ślubu pracownika lub urodzenia się jego dziecka albo zgonu i pogrzebu małżonka pracownika lub jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy (jednorazowo maksymalnie 2 dni),
• ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką (jednorazowo maksymalnie 1 dzień),
• konieczności stawienia się na wezwanie organu administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, sądu, prokuratury, policji, organu prowadzącego postępowanie w sprawach o wykroczenia oraz Najwyższej Izby Kontroli,
• w celu wykonania czynności biegłego, przy czym nie może trwać to dłużej niż 6 dni w roku kalendarzowym,
• konieczności wzięcia udziału w komisji pojednawczej w charakterze jej członka albo strony czy świadka,
• poddania się obowiązkowym badaniom lekarskim i szczepieniom ochronnym przewidzianym przepisami o zwalczaniu chorób zakaźnych, o zwalczaniu gruźlicy oraz o zwalczaniu chorób wenerycznych,
• w celu oddania krwi,
• wykonywania czynności strażaka, ratownika GOPR, członka Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych, członka służby SAR czy na czas wykonywania obowiązku innych świadczeń osobistych wskazanych w przepisach odrębnych,
• w celu przeprowadzenia zajęć dydaktycznych (nie więcej niż 6 godzin w tygodniu i 24 godziny w miesiącu).

Za czas zwolnienia od pracy pracownikowi przysługuje co do zasady prawo do wynagrodzenia. Warto jednak doczytać §16 Rozporządzenia, gdyż w niektórych przypadkach sytuacja wygląda inaczej. Oczywiście urlop okolicznościowy nie musi być uwzględniony w planie urlopów. Pracodawca musi go udzielić, jeśli pracownik wykaże jedną z okoliczności wypisanych wyżej.

Urlop bezpłatny

Na wniosek pracownika, pracodawca może udzielić mu urlopu bezpłatnego (art. 174 §1 KP). Zależy to jednak od woli szefa. Okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Za zgodą pracownika, wyrażoną na piśmie, pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami.

Urlop bezpłatny przydaje się temu, kto planuje zrobić sobie dłuższą przerwę od pracy. Osoba ta nie chce przy tym definitywnie rozstawać się z obecnym pracodawcą.

Urlop szkoleniowy

Z inicjatywy pracodawcy albo na wniosek pracownika ten ostatni może podejmować różne zajęcia w celu podniesienia kwalifikacji zawodowych. Chodzi tutaj o uczestnictwo w kursach czy podjęcie nauki. Pracodawca w takim wypadku ma obowiązek zwolnić pracownika z obowiązku wykonywania pracy na czas wykładów czy szkoleń.

Dodatkowo, uczącemu się pracownikowi przysługuje prawo do urlopu szkoleniowego w wymiarze

6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu/ów:

• eksternistycznych;
• maturalnego;
• potwierdzającego kwalifikacje zawodowe;

lub 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego.

Pozostałe urlopy

Pracownikowi przysługuje ponadto szereg uprawnień urlopowych związanych z rodzicielstwem. Chodzi tutaj o urlop macierzyński, ojcowski, rodzicielski czy wychowawczy. Kobieta po urodzeniu dziecka może pozostać w domu nawet przez kilka lat, zachowując zatrudnienie. Przez dużą część tego okresu ma prawo do zasiłków wypłacanych przez ZUS. Również pracownik-mężczyzna może skorzystać z licznych przywilejów urlopowych związanych z ojcostwem.

Ponadto szczególne zasady kształtujące prawo pracownika do wypoczynku wynikają z wielu odrębnych ustaw. Chodzi tutaj, przykładowo, o Kartę Nauczyciela. Ze względu na specyfikę różnych zawodów, w niektórych przypadkach konieczne było odmienne uregulowanie uprawnień urlopowych. Pracownikowi wykonującemu niestandardowy zawód polecam więc zajrzeć do przepisów go regulujących.