Fenomen prawa sportowego

Prawo sportowe, któremu poświęcamy specjalne miejsce na Kruczku, jest wyjątkową gałęzią prawa*. Łączy ono bowiem fascynujące dyscypliny – prawo i sport, będące dla wielu czymś więcej niż tylko hobby.

Znaczenie prawa sportowego jest coraz większe. Dzieje się tak przez wzrost popularności sportu i jego postępującą profesjonalizację. W rynek sportowy pompowane są coraz większe pieniądze, co sprawia, że wzrasta potrzeba tworzenia i rozwijania dedykowanych mu, kompleksowych regulacji prawnych.

Prawo sportowe – czym właściwie jest?

Prawo sportowe można rozumieć jako zbiór norm, zarówno o wiążącym, jak i niewiążącym charakterze, które regulują sprawy sportu. Można je definiować także jako katalog zwyczajów sportowych i zasad obowiązujących w sporcie. Niewątpliwie tworzą je swoimi decyzjami także organy orzekające w sprawach dotyczących sportu.

Prawem sportowym sensu stricto są przepisy dotyczące regulacji tworzonych z myślą o sporcie. Prawo sportowe sensu largo jest natomiast szeroko pojętym prawem w sporcie i obejmuje wszystkie regulacje państwowe oraz wewnętrzne, które znajdują zastosowanie w stosunkach prawnych związanych z uprawianiem sportu wyczynowego lub profesjonalnego, a zwłaszcza związanych z funkcjonowaniem rynku sportowego.

Źródła prawa sportowego: Prawo sportowe powszechne

Po uwzględnieniu specyfiki sportu, stosuje się w nim unormowania różnych gałęzi prawa powszechnego (m.in. cywilnego, pracy, handlowego, podatkowego czy unijnego). Jednak te zapożyczone normy nie wystarczają do uregulowania wszystkich napotykanych w sporcie problemów. Kwestie takie jak np. jego finansowanie czy status prawny zawodników i klubów wymagają przepisów szczególnych. To właśnie zbiór norm tworzonych przez te przepisy nazywamy powszechnym prawem sportowym. Należy podzielić je na: krajowe, międzynarodowe oraz prawo sportowe Unii Europejskiej.

Przepisy powszechnego prawa sportowego na poziomie państwowej legislacji zawierane są w: specjalnie tworzonych ustawach sportowych, ustawach dotyczących poszczególnych problemów sportu lub pojedynczo w innych ustawach. Oczywiście można je znaleźć także w aktach prawa powszechnego o randze podustawowej. Ciekawostką może być fakt, że niektóre państwa umiejscowiły takie przepisy w ustawach zasadniczych.

Mówiąc o prawie sportowym Unii Europejskiej, należy zacząć od prawa kreowanego przez orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. To ono leży u podstaw m.in. Prawa Bosmana, które zmieniło piłkarski świat. Poza prawem sędziowskim, istotne są także regulacje prawa pierwotnego UE dotyczące sportu.

W unijnym oraz międzynarodowym prawie sportowym, którego źródłem są umowy zawarte między państwami dużą rolę odgrywa tzw. miękkie prawo. To określenie używane jest w stosunku do nieposiadających mocy wiążącej mechanizmów pokrewnych prawu lub takich instrumentów, których moc wiążąca jest ograniczona w stosunku do tradycyjnego prawa (twardego).

Źródła prawa sportowego: Prawo sportowe wewnętrzne

Jak widać prawo sportowe w dużej mierze składa się prawa powszechnego, jednak kluczowe znaczenie dla sportu ma prawo sportowe wewnętrzne (lex sportiva). Jest ono tworzone przez organizacje sportowe i ich instytucje. To w jego obrębie powstała m.in. „Konstytucja Sportu”, czyli Karta Olimpijska stworzona przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski, na której swoje działania opierają Komitety Organizacyjne Igrzysk Olimpijskich oraz Narodowe Komitety Olimpijskie. Należą do niego wszystkie normy tworzone przez międzynarodowe federacje sportowe (np. FIFA), krajowe związki sportowe (np. PZPN) oraz związki sportowe niższego szczebla. Niezwykle istotnym źródłem prawa sportowego jest prawo sędziowskie tworzone przez orzecznictwo Trybunału Arbitrażowego do spraw Sportu, zwanego także Sportowym Sądem Arbitrażowym (CAS) oraz innych instytucji arbitrażu sportowego.

Sportowym prawem wewnętrznym są przede wszystkim reguły sportowe. Są one generalnymi i abstrakcyjnymi normami, różniącymi się w zależności od sportu, którego dotyczą. To te reguły najbardziej wpływają na obraz współzawodnictwa sportowego.

W polskim prawie kluczowym dla tego zagadnienia wydaje się art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy o sporcie z dnia 25 czerwca 2010 r. Mówi on o tym, że polski związek sportowy ma wyłączne prawo do ustanawiania i realizacji reguł sportowych, organizacyjnych i dyscyplinarnych we współzawodnictwie sportowym organizowanym przez związek, z wyjątkiem reguł dyscyplinarnych dotyczących dopingu w sporcie. Takie unormowania w systemie prawa krajowego poszczególnych państw zapewniają jednolitość reguł w danej dyscyplinie sportowej na całym świecie. Dzieje się tak, bowiem krajowe związki sportowe podlegają regulacjom międzynarodowych federacji sportowych.

Omawiając problem prawa sportowego wewnętrznego, nie można zignorować znaczenia zasad sportowych (np. zasady fair play) oraz utartych zwyczajów (np. umiejscawiania godła na koszulkach piłkarskiej reprezentacji Polski)

Podsumowując, prawo sportowe czerpie z wielu źródeł, ze względu na które, możemy podzielić je na prawo sportowe powszechne, tworzone przez podmioty publiczne oraz prawo sportowe wewnętrzne, które tworzą podmioty prywatne. To pierwsze stanowi lex specialis w stosunku do norm tradycyjnych gałęzi prawa.

*Czy prawo sportowe jest samodzielną gałęzią prawa?

O ile w wielu krajach odpowiedź na to pytanie jest twierdząca i nie budzi żadnych wątpliwości, to na gruncie krajowym jest przedmiotem sporów. Na pewno prawo sportowe charakteryzuje wiele cech, wskazujących na jego odrębność od innych dziedzin prawa. Możemy zaliczyć do nich:

• wyjątkowy zakres podmiotowy regulacji;
• specyficzny zbiór podmiotów, których owe regulacje dotyczą;
• szeroki zbiór norm prawnych, które odnoszą się do sportu w sposób bezpośredni;
• istnienie Ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie;
• doniosłą rolę orzecznictwa organów, które orzekają w sprawach dotyczących sportu;
• dynamiczny rozwój doktryny prawa sportowego;
• dostosowanie oferty dydaktycznej na polskich uczelniach kształcących przyszłych prawników, czego skutkiem jest regularny wzrost ilości specjalistów z dziedziny prawa sportowego, na których jest coraz wyższy popyt

Należy także zwrócić uwagę na znaczącą społeczną rolę regulacji prawa sportowego oraz fakt, że w praktyce funkcjonuje osobny system sportowego wymiaru sprawiedliwości.

Fakt, że prawo sportowe w dużej mierze korzysta z regulacji innych gałęzi prawa, nie może obecnie stanowić przeszkody do uznania jego odrębności. W przypadku młodych dziedzin prawa (np. prawa własności intelektualnej) jest to powszechne zjawisko.

Kata£izator rozwoju dziedziny

Tak dynamiczny rozwój dyscypliny prawa sportowego spowodowany jest przede wszystkim postępującą popularyzacją, mediatyzacją, komercjalizacją, internacjonalizacją oraz profesjonalizacją sportu. Przejawem tej ostatniej jest wytworzenie sportowego rynku pracy, który jest dość specyficzny i bardzo rozbudowany. Coraz większego znaczenia nabiera wynagrodzenie za udział w zawodach i osiągnięte rezultaty.

Za początek najnowszego rozdziału w historii sportu można uznać przełom XX i XXI wieku. W tym okresie bowiem, na przestrzeni kilkudziesięciu lat, rola pieniądza w rywalizacji sportowej drastycznie wzrosła. Zgodnie z danymi Deloitte, w sezonie 2010/2011 europejski rynek futbolowy osiągnął wartość 16,9 mld euro. Pięć lat później, w sezonie 2015/2016 było to już prawie 25 mld. W następnym sezonie oczywiście padł rekord i ta kwota także została przekroczona. Sama Brytyjska Premier League przynosi obecnie około 6 mld euro dochodu. To dane dotyczące tylko piłki nożnej, ale pokazują skalę i tempo rozwoju rynku sportowego.

Branża sportowa rozwija się równolegle do gospodarki wolnorynkowej oraz ewoluuje wraz z instytucjami kapitalizmu. Dzisiejszy sport jest skomercjalizowany i podlega „niewidzialnej ręce”, a rynek sportowy, który urósł do niebotycznych rozmiarów, podlega wszystkim zasadom ekonomii. Oznacza to, że tak jak i inne ogromne rynki, musi być on zorganizowany zbiorem przepisów prawnych.

Nowoczesny sportowiec jest wykwalifikowanym specjalistą, którego główne źródło utrzymania pochodzi zazwyczaj z występów na wydarzeniach sportowych. Jest jednocześnie przedsiębiorcą z własną firmą, który wymaga specyficznej obsługi prawnej. Kontrakty zawierane z podmiotami sportowymi czy reklamodawcami opiewają na ogromne kwoty, dlatego ich konstrukcja jest skomplikowana i wymaga pracy zawodowców, którzy dbają o to, żeby były jak najbardziej kompleksowe i jednocześnie nie doprowadzały do nadużyć.

Dochodzi jeszcze jedna kwestia, nawet najmniejsze imprezy sportowe trzeba odpowiednio zorganizować, a to złożony i nieraz bardzo kosztowny proces. W szczególności, kiedy weźmiemy pod uwagę fakt, że mamy tendencję do robienia wszystkiego z coraz większą „pompą”.

Kto za to wszystko płaci?

Ogromne środki wpływają z: umów sponsorskich, praw do transmisji oraz sprzedaży biletów na wydarzenia, jednak to nie jedyne źródła finansowania. Często do wszystkiego dokłada też państwo, które jest prawnie zobligowane do wspierania aktywności fizycznej. Swoje obowiązki realizuje przede wszystkim przez Ministerstwo Sportu i Turystyki, które wspomaga finansowo poszczególne związki i organizacje sportowe. Działa także przez Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej (FRKF), będący państwowym funduszem celowym. To znaczy, że na rynek sportowy wpływają także pieniądze z kieszeni podatników.

Powyższe czynniki sprawiają, że gałąź prawa sportowego będzie rozrastać się i dążyć do autonomiczności.

Prawo sportowe i jego nadzwyczajna rola

Pokrótce omówione zostały aspekty biznesowe, które sprawiają, że prawo sportowe będzie miało coraz większe znaczenie. Należy także zaznaczyć, że sport ma ogromny wpływ na funkcjonowanie społeczeństwa. Potwierdzeniem tej tezy mogą być badania antropologów kulturowych, którzy stwierdzili, że wzbudza on podobne emocje do tych, które towarzyszą wyznawcom religii. Z danych przedstawionych w raporcie „Football Passions” sporządzonym przez Social Issues Research Center (SIRC) wynika, że aż 60 procent fanów futbolu uważa, że piłka nożna jest dla nich jak religia. Właśnie przez miłość ludzi do kultury fizycznej i sportowego współzawodnictwa oraz ich identyfikowanie się z markami i idolami ze świata sportu ochrona kluczowych wartości jest tak istotna i stanowi najważniejszą rolę prawa sportowego.

Jest to z pewnością duże wyzwanie dla ustawodawców na całym świecie, podmiotów prywatnych, jak i prawników zajmujących się tą dziedziną. My za cel stawiamy sobie przedstawienie sposobów realizacji tej misji oraz wyjaśnienie problematycznych zagadnień związanych z wyjątkową dziedziną prawa, jaką niewątpliwie jest prawo sportowe.