Eksmisja sprawcy przemocy domowej z lokalu

Sytuacja osób doświadczających przemocy w rodzinie jest szczególnie trudna. Są one uwikłane w skomplikowaną sieć zależności emocjonalnej i finansowej od osoby dopuszczającej się wobec nich przemocy. Pokrzywdzeni często nie są w stanie samodzielnie bronić się przed działaniem sprawcy. Prawo nie pozostaje jednak w tej kwestii bierne i wyposaża sądy w narzędzia umożliwiające odseparowanie sprawcy od jego ofiar.

Co to jest przemoc domowa?

Art. 2 pkt 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie definiuje przemoc domową jako jednorazowe albo powtarzające się umyślne zachowanie sprawcy naruszające prawa lub dobra osobiste osób najbliższych i wspólnie zamieszkujących. Naruszenia te w szczególności narażają współzamieszkujących na niebezpieczeństwo utraty życia i zdrowia. Naruszają ich godność, nietykalność cielesną i wolność (w tym wolność seksualną). Ponadto wywołują cierpienie i krzywdy moralne.

W myśl art. 207 kodeksu karnego ten, kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub inną osobą pozostającą w stałym bądź przemijającym stosunku zależności od sprawcy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Z typem kwalifikowanym znęcania się mamy do czynienia w sytuacji, gdy przemocy doświadcza małoletni lub osoba nieporadna ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny. Wówczas sprawcy grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Przestępstwo to, wchodzące w skład przemocy w rodzinie, ma szczególny charakter. Sprawca, zamieszkując w jednym mieszkaniu ze swoimi ofiarami, ma z nimi stały kontakt; w takiej sytuacji ochrona zdrowia i bezpieczeństwa członków rodziny wiąże się ściśle z możliwością izolacji sprawcy od ofiar przemocy.

Eksmisja – na jakiej podstawie?

W polskim systemie prawnym istnieje kilka odrębnych podstaw regulujących eksmisję. O jednej z nich stanowi art. 13 ustawy o ochronie praw lokatorów. Osoba dotknięta przemocą w rodzinie może wytoczyć powództwo o nakazanie przez sąd eksmisji sprawcy. Jest to możliwe jeżeli ten swoim rażąco nagannym postepowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkanie (art. 13 ust 2 ustawy o ochronie praw lokatorów).

Udokumentowany wniosek o eksmisję należy wnieść do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania sprawcy. Funkcję dowodu pełnić może m.in. zaświadczenie lekarskie o doznanych obrażeniach i podjętym leczeniu, zaświadczenie lekarza sądowego (obdukcja), dokumentacja z interwencji policyjnych, lista świadków zdarzenia czy nagrania awantur.

Warto również wskazać na okoliczność negatywnego wpływu zachowań sprawcy na rozwój psychiczny i emocjonalny małoletniego. W sytuacji zasądzenia przez sąd opuszczenia lokalu ze względu na przemoc domową sprawcy nie przysługuje pomieszczenie tymczasowe ani lokal socjalny. Nie występuje również okres ochronny, w którym nie wykonuje się eksmisji. Istnieje jednak sytuacja, w której możliwość eksmisji sprawcy na podstawie ustawy o ochronie praw lokatorów zostanie wyłączona. Ma ona zastosowanie, gdy prawo do lokalu przysługuje wyłącznie sprawcy przemocy, którego eksmisja ma dotyczyć.

Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie

Możliwość eksmisji sprawcy uregulowano także w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Zgodnie z art. 11a wspomnianej ustawy osoba dotknięta przemocą domową może żądać, aby sąd zobowiązał sprawcę do opuszczenia mieszkania, jeżeli jego zachowanie czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie w lokalu.

Uprawnionym do złożenia wniosku jest współmałżonek lub partner życiowy sprawcy, a także każdy inny członek rodziny wspólnie zajmujący mieszkanie. Wniosek o zasądzenie eksmisji należy wnieść do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania sprawcy. Sprawy o eksmisję w trybie art. 11a ustawy o przemocy w rodzinie rozpoznawane są w specjalnym (przyspieszonym) trybie, w postępowaniu nieprocesowym, po przeprowadzeniu rozprawy.

Rozprawa powinna odbyć się w terminie jednego miesiąca od dnia wpływu wniosku, a rozstrzygnięcie sądu staje się wykonalne z chwilą ogłoszenia. Eksmisja sprawcy na podstawie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie możliwa jest nawet wówczas, gdy jest on właścicielem, współwłaścicielem czy najemcą lokalu. Eksmitowany nie traci jednak swoich praw do lokalu – zachowuje je. Traci natomiast prawo do korzystania z mieszkania i zobowiązuje go to do jego opuszczenia.

Rozwód

Eksmisję współmałżonka może orzec sąd okręgowy w wyroku rozwodowym (art. 58 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). W tej sytuacji uprawnionym do złożenia wniosku o eksmisję staje się współmałżonek dotknięty przemocą w rodzinie, który składa pozew o rozwód lub separację. Podstawą wniesienia wniosku jest – podobnie jak w trybie regulowanym ustawą o ochronie praw lokatorów – rażąco naganne postępowaniem sprawcy uniemożliwiające wspólne zamieszkiwanie. Jednak w przypadku, gdy prawo do lokalu stanowi odrębny majątek (własność) sprawcy przemocy (np. nabycie nastąpiło przed zawarciem związku małżeńskiego lub stanowi część spadku współmałżonka), sąd nie orzeknie eksmisji.

Rozprawa sądowa i jej następstwa

Orzekanie przez sąd o eksmisji odbywa się w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym. Postanowienie sądu staje się wykonalne z chwilą jego ogłoszenia i może być zmienione lub uchylone w razie zmiany okoliczności. Eksmisja sprawcy przemocy następuje do noclegowni bądź schroniska dla bezdomnych. Uzyskanie wyroku o eksmisję stanowi dopiero początek egzekwowania swoich praw przez pokrzywdzonych. Jeśli osoba, której wyrok dotyczy, nie opuści mieszkania, konieczna będzie interwencja komornika.

Procedura karna

Sprawca przemocy domowej może być również pociągnięty do odpowiedzialności na drodze procedury karnej. Dokonywane wobec sprawców przemocy interwencje policyjne stanowią jedynie działania doraźne, dlatego kolejnym krokiem powinno być złożenie przez pokrzywdzonego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa na policji lub w prokuraturze. Artykuł 41a kodeksu karnego stanowi o możliwości orzeczenia przez sąd nakazu opuszczenia lokalu, m.in. wtedy, gdy sprawca dokonał umyślnego przestępstwa, w którym użyto przemocy, w tym przemocy wobec kogoś najbliższego W uzasadnionych przypadkach istnieje także możliwość zastosowania wobec sprawcy środka zapobiegawczego w postaci dozoru policyjnego lub tymczasowego aresztowania (art. 275. § 3 kodeksu postępowania karnego).