Przesłuchanie osoby objętej tajemnicą służbową lub zawodową w charakterze świadka
Do przestrzegania tajemnicy zawodowej zobowiązani są między innymi adwokaci, notariusze, radcowie prawni, dziennikarze, lekarze, a także komornicy. Osoby te mogą jednak być przesłuchiwane na okoliczność faktów objętych tajemnicą jedynie w sytuacji, kiedy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność ta nie może być ustalona przez inny dowód. Kiedy możliwe jest przesłuchanie osoby objętej tajemnicą służbową lub zawodową?
Zwolnienie z tajemnicy służbowej, zawodowej, funkcyjnej
Zgodnie z art. 180 § 1 Kodeksu postępowania karnego (dalej jako „kpk”) osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy. Przepis ten reguluje zatem procedurę i zakres uprawnionego zwolnienia z tajemnicy służbowej, zawodowej i funkcyjnej. Tajemnicę służbową ustawodawca określił jako tajemnicę niejawną o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne” (co reguluje ustawa o ochronie informacji niejawnych). Tajemnica związana z pełnieniem określonej funkcji lub wykonywaniem określonego zawodu wynika z konieczności ochrony informacji pozyskiwanych w trakcie pełnienia tej funkcji lub wykonywania tego zawodu. Już na wstępie należy zauważyć, że ustawodawca uregulował odmiennie kwestie dotyczące niektórych tajemnic (art. 180 § 2 i 3 kpk).
Przeczytaj również:
Klauzula poufności – czym jest i kiedy się ją stosuje?
Przesłuchanie osoby objętej tajemnicą – zakres
Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości. Okoliczności natomiast nie można ustalić na podstawie innego dowodu. Mówi o tym art. 180 § 2 kpk. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd. Dzieje się to na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.
Przesłuchanie osoby objętej tajemnicą dziennikarską
Tajemnicę dziennikarską ujęto w art. 15 ustawy Prawo prasowe. W jej ramach możliwe jest wyróżnienie praw i obowiązków, a w szczególności:
- prawo anonimatu (art. 15 ust. 1 ustawy), czyli zachowania w tajemnicy danych autora;
- obowiązek zachowania w tajemnicy danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o podobnym charakterze, jak również innych osób udzielających informacji opublikowanych albo przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych (art. 15 ust. 2 pkt ustawy);
- obowiązek zachowania w tajemnicy wszelkich informacji, których ujawnienie mogłoby naruszać chronione prawem interesy osób trzecich (art. 15 ust. 2 pkt 2 ustawy).
Zgodnie z art. 180 § 3 kpk zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych. Przepisu tego nie stosuje się jednak, jeżeli informacja dotyczy przestępstwa, o którym mowa w art. 240 § 1 Kodeksu karnego (czyli karalne niezawiadomienie o czynie zabronionym).
Co istotne, odmowa przez dziennikarza ujawnienia danych, o których mowa w § 3, nie uchyla jego odpowiedzialności za przestępstwo, którego dopuścił się, publikując informację (art. 180 § 5 kpk).
Decyzja o zwolnieniu z tajemnicy
Decyzję w przedmiocie zwolnienia (z wyjątkiem art. 180 § 2 kpk) może podjąć sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator. W przypadku gdy zwolnienie ma dotyczyć określonych kategorii tajemnic wyliczonych w art. 180 § 2 kpk decyzję o zwolnieniu może podjąć wyłącznie sąd. Niezależnie od fazy postępowania. Zakres zwolnienia z tajemnicy zawodowej powinien być precyzyjnie wytyczony w treści postanowienia wydanego na podstawie art. 180 § 2 kpk. Wyznaczenie zakresu musi odnosić się do ściśle określonej sprawy, zachowania oraz sytuacji, co do której osoba ma zostać poddana przesłuchaniu. W wypadku niespełnienia tej przesłanki zwolnienie z tajemnicy zawodowej należałoby uznać za nieograniczone. Dawałoby to pełną swobodę działania organom procesowym. Byłoby to jednak niezgodne z treścią art. 180 § 2 kpk (postanowienie Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2019 r., sygn. VI KZ 2/19).
Zwolnienie z tajemnicy zgodnie z przepisem art. 180 § 2 kpk wymaga więc łącznego spełnienia dwóch warunków:
- ustalenia, że jest to konieczne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, oraz
- niemożności ustalenia okoliczności na podstawie innego dowodu (uchwała Sądu Najwyższego (7) z 16 czerwca 1994 r., sygn. I KZP 5/94).
Wyłączenie jawności na rozprawie
Zgodnie z art. 181 § 1 kpk, w wypadkach przewidzianych w art. 179 kpk (zwolnienie od obowiązku zachowania tajemnicy państwowej) i art. 180 kpk (przesłuchiwanie osób obowiązanych do zachowania tajemnicy zawodowej) sąd przesłuchuje taką osobę na rozprawie z wyłączeniem jawności. Nie dotyczy to jednak przypadku, gdy zwolnienie z tajemnicy nastąpiło na podstawie przepisów ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (art. 40) lub ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (art. 14), w przewidzianym przez te ustawy zakresie. W takim przypadku okoliczności objęte tajemnicą, które ujawniono na rozprawie z wyłączeniem jawności, mogą być jednak rozpowszechniane publicznie przez osobę, której zgoda była wymagana do zwolnienia z tej tajemnicy (art 181 § 1a kpk).
