Raje podatkowe - kraje stosujące szkodliwą konkurencję podatkową

Kraje stosujące szkodliwą konkurencję podatkową, czyli tak zwane "raje podatkowe" od lat budzą zainteresowanie przedsiębiorców. Rejestracja działalności gospodarczej w jednym z tych krajów może wiązać się z korzyściami finansowymi, jednak ze względu na surowe przepisy krajów Unii Europejskiej łączy się również z licznymi niedogodnościami. Jakie kraje uważa się za raje podatkowe i mówi o nich polskie i unijne prawo?

Co to raj podatkowy?

Mianem raju podatkowego określa się kraj, który ze względu na bardzo liberalne podejście do przepisów podatkowych, stał się wyjątkowo atrakcyjny dla przedsiębiorców, którzy chcą unikać płacenia podatków. Raje podatkowe przyciągają również tych, którzy chcą ukryć informacje o transakcjach dokonywanych w ramach prowadzonej działalności, bowiem kraje stosujące szkodliwą konkurencję podatkową zazwyczaj deklarują przedsiębiorcom anonimowość biznesową oraz poufność danych.

Należy jednak pamiętać, że same niskie podatki oraz zapewnienie dogodnych warunków prowadzenia działalności gospodarczej nie sprawiają jeszcze, że dany kraj stosuje szkodliwą konkurencję podatkową. Są to również cechy, które wyróżniają kraje, w których warto założyć firmę.

Kryteria uznania kraju za raj podatkowy. Jak działają raje podatkowe?

OECD w 1998 roku przedstawiło kryteria, których spełnienie charakteryzuje kraje uznawane za stosujące szkodliwą konkurencje podatkową. Są to:

• bardzo niski podatek dochodowy, a nawet całkowity brak tego podatku lub jego w pełni nominalne przedstawienie;
• rozdzielenie systemu podatkowego od gospodarki wewnętrznej kraju;
• brak wymiany informacji podatkowych z OECD;
• nieprzejrzysty system podatkowy;
• brak jakichkolwiek działań mających na celu zmianę powyższych kwestii.

W ostatnich latach Unia Europejska zintensyfikowała działania mające ograniczyć korzyści przedsiębiorców wynikające ze współpracy z rajami podatkowymi. Działania te polegają przede wszystkim na nakłanianiu Państw członkowskich do zmiany ich przepisów odnoszących się do tych przedsiębiorców. Kraje uznawane przez UE za stosujące szkodliwą konkurencję podatkową zostały ujęte na specjalnych wykazach.

Wykaz rajów podatkowych

Rada Unii Europejskiej oraz Minister Finansów prowadzą wykazy krajów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową. Mają one formę rozporządzenia. W obowiązującym rozporządzeniu z dnia 28 marca 2019 roku w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencje podatkową w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych wskazane zostały następujące kraje i terytoria:

• Księstwo Andory;
• Anguilla - Terytorium Zamorskie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej;
• Antigua i Barbuda;
• Sint-Maarten, Curaçao - kraje wchodzące w skład Królestwa Niderlandów;
• Królestwo Bahrajnu;
• Brytyjskie Wyspy Dziewicze - Terytorium Zamorskie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej;
• Wyspy Cooka - Samorządne Terytorium Stowarzyszone z Nową Zelandią;
• Wspólnota Dominiki;
• Grenada;
• Sark - Terytorium Zależne Korony Brytyjskiej;
• Hongkong - Specjalny Region Administracyjny Chińskiej Republiki Ludowej;
• Republika Liberii;
• Makau - Specjalny Region Administracyjny Chińskiej Republiki Ludowej;
• Republika Malediwów;
• Republika Wysp Marshalla;
• Republika Mauritiusu;
• Księstwo Monako;
• Republika Nauru;
• Niue - Samorządne Terytorium Stowarzyszone z Nową Zelandią;
• Republika Panamy;
• Niezależne Państwo Samoa;
• Republika Seszeli;
• Saint Lucia;
• Królestwo Tonga;
• Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych - Terytorium Nieinkorporowane Stanów Zjednoczonych.
• Republika Vanuatu.

Wykaz jurysdykcji niechętnych współpracy w celach podatkowych

Ponadto w unijnym wykazie jurysdykcji niechętnych współpracy do celów podatkowych znalazły się:

• Bahamy;
• Brytyjskie Wyspy Dziewicze;
• Kostaryka;
• Wyspy Marshalla;
• Samoa Amerykańskie;
• Republika Fidżi;
• Guam;
• Republika Palau;
• Republika Trynidadu i Tobago;
• Turks i Caicos.

Państwa są uwzględnianie w wykazie jurysdykcji niechętnych do współpracy w celach podatkowych w sytuacji, gdy nie wypełnią w odpowiednim terminie zobowiązań unijnych do dobrego zarządzania podatkowego lub całkowicie odmówią ich wykonania. Takie działania państwa są ewidentnie sprzeczne z interesem UE, dlatego zakwalifikowanie się do tego wykazu jest wyłącznie pewnego rodzaju wskazówką dla Państwa Członkowskich, które powinny brać pod uwagę ten katalog, przy kształtowaniu własnej polityki zagranicznej i współpracy gospodarczej oraz przy zmianach przepisów podatkowych dotyczących monitorowania transakcji swoich podatników.

Wyżej wymienione wykazy są na bieżąco uaktualniane i mają na celu ujednolicenie kwestii podatkowych na podstawie kryteriów OECD przy jednoczesnym nakłonieniu wskazanych krajów i terytoriów do współpracy oraz wprowadzenia podobnych regulacji.

W dniu 14 lutego do wyżej wskazanego katalogu dodane zostały Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Kostaryka, Wyspy Marshalla i Rosja. Włączenie Rosji w ten wykaz jest bardzo ciekawym zjawiskiem, wskazującym na próby ograniczenia współpracy gospodarczej lub przynajmniej podniesienie poziomu monitorowania transakcji między Państwami Członkowskimi a Rosją.

Konsekwencje uznania kraju za raj podatkowy

Transakcje przeprowadzane z państwami ujętymi w rejestrze rajów podatkowych oraz z przedsiębiorstwami mającymi w nich swoją siedzibę zostaną uznane za transakcje kontrolowane. W konsekwencji urząd skarbowy będzie miał możliwość kontrolowania relacji finansowych danego podmiotu. Organ kontrolujący będzie badał, czy przeprowadzane transakcje mieszczą się w normach rynkowych, kontrolowane będą więc ceny transferowe.

Transakcje dokonywane przez podmioty mające siedzibę w rajach podatkowych są więc traktowane podobnie do transakcji dokonywanych pomiędzy podmiotami powiązanymi. W przypadku rajów podatkowych przepisy są jednak bardziej rygorystyczne.

Raje podatkowe a progi cen transferowych

Próg transakcyjny przy transakcjach zawieranych z podmiotami mającymi swoją siedzibę w kraju stosującym szkodliwą konkurencję podatkową wynosi tylko 100.000 złotych. W innych przypadkach jest to 2.000.000 zł i więcej (Art. 11k ust. 2 ustawy z 15 lutego 1992 roku o podatku od osób prawnych i art. 23w ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku od osób fizycznych). Dlatego współpracując z przedsiębiorcami mającymi siedziby w rajach podatkowych warto zapoznać się z metodami szacowania i weryfikacji cen transferowych.

Środki ochronne zakładające pomoc w zwalczaniu szkodliwej konkurencji podatkowej

W 2017 roku Rada Unii Europejskiej doszła do wniosku, że UE i państwa członkowskie mogłyby stosować wobec jurysdykcji niechętnych współpracy skuteczne i proporcjonalne środki ochronne zarówno w dziedzinie podatkowej, jak i pozapodatkowej tak długo, jak jurysdykcje te pozostają w wykazie.

Inne niż podatkowe środki ochrony, to nieszczególnie zorganizowane działania, które w widoczny sposób pokazują, że państwa członkowskie oraz instytucje UE uwzględniają walkę z nieuczciwą konkurencją podatkową we własnej polityce zagranicznej, współpracy międzynarodowej i stosunkach gospodarczych z podmiotami powiązanymi z rajami podatkowymi. Bardziej skonkretyzowane są te podatkowe.

Podatkowe środki zwalczania szkodliwej konkurencji podatkowej

Państwa członkowskie UE mają dużą swobodę stosowania podatkowych środków zwalczania szkodliwej konkurencji podatkowej. Robią to za pomocą prawa krajowego. Ich działania mają na celu ochronę konkretnych sektorów gospodarki państwowej.

Od 2017 roku każde państwo członkowskie powinno zastosować co najmniej jedno ze wskazanych działań administracyjnych:

• wnikliwsze monitorowanie transakcji dokonywanych z podmiotami mającymi siedzibę w raju podatkowym;
• wzmocniony audyt u podatników korzystających z jurysdykcji umieszczonych w wykazie oraz u tych, którzy korzystają ze struktur lub uzgodnień obejmujących wyżej wymienione jurysdykcje.

Ponadto od 2021 roku państwa członkowskie są zobowiązane do wprowadzenia co najmniej jednego środka ustawodawczego z wymienionych poniżej:

• uniemożliwienie odliczenia kosztów poniesionych w jurysdykcji z wykazu;
• wzmożenie kontroli wobec kontrolowanych spółek zagranicznych;
• szerokorozumiane monitorowanie środków związanych z podatkiem u źródła w celu wyeliminowania niesłusznych zwolnień lub zwrotów;
• ograniczenie zwolnień kapitałowych wobec zysków udziałowców w spółkach kontrolowanych.

Czy raje podatkowe są legalne?

Samo prowadzenie działalności w ramach przedsiębiorstwa zarejestrowanego w raju podatkowym nie jest sankcjonowane. Jednak przedsiębiorcy korzystający z jurysdykcji rajów podatkowych muszą liczyć się ze wzmożoną kontrolą ich działalności.

Uchylanie się od opodatkowania jest działaniem niezgodnym z prawem i polskie prawo traktuje je jako przestępstwo. Jednak należy odróżnić je od optymalizacji podatkowej, która nie jest sprzeczna z prawem. Założenie spółki offshore może być przykładem takiej legalnej optymalizacji.

Raje podatkowe a kraje o korzystnych systemach podatkowych

Mianem krajów o korzystnym systemie podatkowym określa się kraje, które oferują niskie stawki podatkowe ale tylko w zakresie konkretnych usług/możliwości, jak np. tylko w zakresie zakładania spółek, czy fundacji. Takie sytuacje nie mieszczą się w zakresie działalności tzw. rajów podatkowych, gdzie ogólnie całe systemy podatkowe są bardzo „ubogie”. Kraje o korzystnym systemie podatkowym znajdują się praktycznie na całym świecie i charakteryzują się jedynie małym wycinkiem bardzo liberalnych unormowań.

Przykładami takich państw są między innymi:

• Cypr, San Marino – w zakresie zakładania i obsługi spółek,
• Gibraltar – w zakresie zakładania spółek typu NRC,
• Malta – w zakresie zakładania spółek, czy fundacji,
• Delawere (jeden ze stanów w Stanach Zjednoczonych) – w zakresie zakładania spółek LLC,
• Bermudy – w zakresie zakładania tzw. spółek zwolnionych, czyli szczególnego typu spółki funkcjonującego w prawie bermudzkim,
• Macedonia Północna – w zakresie zakładania spółek z o.o., jawnych, czy komandytowych,
• Bahamy, Kajmany, czy Belize – w zakresie zakładania spółek IBC.