Recydywa – cechy, pojęcie, funkcja. Encyklopedia Prawa

Powrót tego samego sprawcy do przestępstwa określany jest mianem recydywy. W polskim systemie prawnym przewidziane są dwie formy recydywy – tzw. recydywa zwykła i recydywa wielokrotna. Czym się od siebie różnią? Jak warunkują wymiar kary przewidziany dla sprawcy?

Recydywa – rodzaje

Zgodnie ze słownikiem języka polskiego recydywa oznacza ponowne popełnienie przestępstwa przez osobę już karaną. Zjawisko to wywołuje zaostrzenie (fakultatywne lub obligatoryjne) kary wobec sprawcy, który już wcześniej popełnił przestępstwo i został za nie ukarany, i który ponownie dokonuje czynu zabronionego. Artykuł 64 ustawy Kodeks karny (dalej jako „kk”) wskazuje na dwa rodzaje recydywy. Wyróżniamy tzw. recydywę specjalną zwykłą (podstawową) i recydywę specjalną wielokrotną (multirecydywę).

Poza rodzajami recydywy wskazanymi w kodeksie karnym można wyróżnić także tzw. recydywę kryminologiczną i penitencjarną. Recydywa kryminologiczna oznacza ponowne popełnienie jakiegokolwiek przestępstwa. Niezależnie od tego, czy sprawca został uprzednio skazany (a jeśli tak, to niezależnie od tego, jaka kara została mu wymierzona oraz czy i kiedy ją odbył). Natomiast recydywa penitencjarna ma miejsce wówczas, gdy sprawca po raz kolejny odbywa karę pozbawienia wolności orzeczoną za jakiekolwiek przestępstwo.

Recydywa podstawowa

Zgodnie z art. 64 § 1 kk z recydywą podstawową mamy do czynienia gdy:

• sprawca popełnił przestępstwo umyślne;
• został za nie skazany na karę pozbawienia wolności;
• odbył co najmniej 6 miesięcy orzeczonej kary;
• popełnia kolejne przestępstwo umyślne podobne do tego, za które został skazany;
• popełnia je w ciągu 5 lat od odbycia kary poprzednio orzeczonej.

Konsekwencją działania sprawcy w warunkach tej recydywy jest możliwość wymierzenia mu kary przewidzianej za dane przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Aby móc stwierdzić działanie w warunkach recydywy podstawowej, nowe przestępstwo popełniane przez sprawcę musi być podobne do tego, za które został już wcześniej skazany (wyrok Sądu Najwyższego z 30 października 2001 r., sygn. III KKN 217/01). Zgodnie z art. 115 § 3 kk przestępstwami podobnymi są przestępstwa należące do tego samego rodzaju, a także przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia, albo te popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Co istotne, podstawą recydywy podstawowej nie może być popełnienie wykroczenia. Kodeks wyraźnie bowiem wskazuje wyłącznie na przestępstwa umyślne (w rozumieniu art. 9 § 1 kk).

Wpływ recydywy podstawowej na karę

Działanie sprawcy w warunkach recydywy podstawowej nie musi wiązać się z zaostrzeniem orzekanej względem niego kary. Sąd orzeka więc karę grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności – w zależności od ustawowego zagrożenia danego przestępstwa. Fakultatywne obostrzenie przewidziane w tym przepisie dotyczy jedynie górnej granicy ustawowego zagrożenia. Może ona zostać podniesiona o połowę. Granica dolna pozostaje natomiast bez zmian. Co istotne, obostrzenie to nie dotyczy jednak zbrodni (art. 64 § 3 kk). 

Popełnienie czynu w warunkach recydywy specjalnej zwykłej wyłącza możliwość zastosowania warunkowego umorzenia postępowania wobec sprawcy. Nie wyłącza jednak możliwości warunkowego zawieszenia wykonania kary ani warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kary (po odbyciu przez skazanego 2/3 kary – art. 78 § 2 kk).

Przeczytaj również:
Prowokacja w prawie karnym

Recydywa wielokrotna (multirecydywa)

Zgodnie z art. 64 § 2 kk przesłankami skazania w warunkach multirecydywy są:

• uprzednie skazanie sprawcy w warunkach recydywy specjalnej zwykłej (art. 64 § 1 kk);
• odbycie łącznie co najmniej roku kary pozbawienia wolności;
• ponowne popełnienie umyślnego przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwa zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub innego przestępstwa przeciwko mieniu z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia;
• dokonanie wyżej wymienionego czynu zabronionego w okresie 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary.

Multirecydywa oznacza zatem sytuację, gdy sprawca dokonuje trzeci z kolei czyn zabroniony w sposób umyślny, a skazanie za drugie z kolei przestępstwo miało miejsce w warunkach recydywy podstawowej (wyrok Sądu Najwyższego z 4 czerwca 2003 r., sygn. V KK 393/02). To trzecie przestępstwo, poza tym, że zostało popełnione umyślnie, musi także być jednym z przestępstw wyraźnie wskazanych w art. 64 § 2 kk przez ustawodawcę. Jest to tzw. recydywa właściwa. Innymi słowy, sprawca ma popełnić jedno z wymienionych przestępstw ponownie. Oznacza to, że jeden z czynów zabronionych, za który uprzednio go skazano, również musiał należeć do tej grupy.

Konsekwencje popełnienia przestępstwa w warunkach multirecydywy

Popełnienie przestępstwa w warunkach multirecydywy wiąże się z nadzwyczajnym obostrzeniem kary. .Jest nią wyłącznie pozbawienie wolności, i to powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia. Co więcej, z wyjątkiem sytuacji określonej w art. 60 § 3 i 4 kk, nie jest tu dopuszczalne zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary. Natomiast fakultatywne jest podniesienie górnej granicy o połowę (to obostrzenie nie dotyczy jednak zbrodni – art. 64 § 3 kk).

Popełnienie przestępstwa w warunkach multirecydywy wyłącza także możliwość warunkowego umorzenia postępowania. Co do zasady nie wyłącza jednak możliwości warunkowego zawieszenia wykonania kary. Okres próby wynosi wówczas, jak w przypadku innych skazanych, od 1 roku do 3 lat. W stosunku do multirecydywistów specjalnych wielokrotnych możliwość ta jest  jednak mocno ograniczona ze względu na fakt, że większość typów przestępstw wskazanych w art. 64 § 2 kk zagrożonych jest karą co najmniej roku pozbawienia wolności. Multirecydywista może zostać warunkowo zwolniony po odbyciu 3/4 kary (art. 78 kk).