Rękojmia przy sprzedaży

Rękojmia, jest podstawowym instrumentem, jakim może posłużyć się kupujący w przypadku gdy przedmiot sprzedaży obarczony jest wadą. Rękojmię od gwarancji odróżnia przede wszystkim to że przysługuje ona z mocy prawa. Gwarancja zaś udzielana jest poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia gwarancyjnego, które ma charakter fakultatywny. 

Rękojmia – czym jest?

Odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi jest rozszerzeniem ogólnych przepisów o niewykonaniu bądź nienależytym wykonaniu zobowiązania (art. 471 k.c.). W wielu przypadkach wyżej wskazana regulacja nie będzie jednak w dostateczny sposób chronić Kupującego. Z tego powodu ustawodawca postanowił wprowadzić przepisy, które zwiększą poczucie bezpieczeństwa. Efektem tego było wdrożenie do kodeksu cywilnego instytucji rękojmi za wady rzeczy, która uregulowana została w art. 556-576 k.c.

Przepisy k.c przewidują odpowiedzialność Sprzedawcy względem Kupującego która kształtuje się wdychotomiczny sposób. Sprzedawca odpowiada bowiem zarówno za wady fizyczne jak i prawne rzeczy (art. 556 k.c.).

Irrelewantne dla rękojmi jest więc to czy, Sprzedawca wadę spowodował i to czy o niej wiedział. Okolicznością uzasadniającą powstanie odpowiedzialności na podstawie przepisów o rękojmi jest wyłącznie istnienie wady. Co ważne, przepisy o rękojmi za wady przy umowie sprzedaży stosuje się odpowiednio do innych stosunków prawnych. Dla przykładu można wskazać tu art. 638 § 1, który w przypadku odpowiedzialności za wady dzieła odsyła do przepisów o rękojmi.

Rękojmia – wada fizyczna

Jak już wyżej wspomniano, Sprzedający ponosi odpowiedzialność względem Kupującego zarówno za wady fizyczne jak i prawne sprzedawanej rzeczy. Czym więc jest jest wada fizyczna, a czym zaś wada prawna?

Zgodnie z art. 556¹ § 1 k.c., wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. W szczególności rzecz sprzedana jest niezgodna z umową, jeżeli nie ma właściwości które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia, a także gdy:

• nie ma właściwości, o których istnieniu Sprzedawca zapewnił Kupującego, w tym przedstawiając mu próbkę lub wzór;
• nie nadaje się do celu, o którym Kupujący poinformował Sprzedawcę przy zawarciu umowy, a ten nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego przeznaczenia rzeczy;
• rzecz wydano Kupującemu w stanie niezupełnym.

Jeżeli Kupującym jest konsument, na równi z zapewnieniem Sprzedawcy traktuje się publiczne zapewnienia:

• producenta;
• jego przedstawiciela;
• osoby, która wprowadza rzecz do obrotu w zakresie swojej działalności gospodarczej;
• osoby, która przez umieszczenie na rzeczy sprzedanej swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego przedstawia się jako producent.

Rękojmia – nieprawidłowe zamontowanie kupionej rzeczy

Z wadą fizyczną rzeczy mamy również do czynienia w razie nieprawidłowego zamontowania kupionej rzeczy i lub jej błędnego uruchomienia.

Wspomniane czynności muszą jednak być wykonane przez:

• Sprzedawcę;
• osobę trzecią (np. pracownik) za którą Sprzedawca ponosi odpowiedzialność;
• Kupującego, który postąpił według instrukcji otrzymanej od sprzedawcy (556¹ § 3 k.c.).

Zgodnie z art. 559 k.c., Sprzedawca jest odpowiedzialny z tytułu rękojmi za wady fizyczne, które istniały w chwili przejścia niebezpieczeństwa na Kupującego lub wynikły z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili. Ciężar dowodu wynikający ze wspomnianej regulacji spoczywa na Kupującym. (2)

Odstępstwo od tej zasady wprowadza art. 556² k.c, który przerzuca ciężar dowodu na Sprzedawcę. Jeśli bowiem kupującym jest konsument, a wada fizyczna została stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemywa się, że wada lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego.

Rękojmia – wada prawna

Wadę prawną, ustawodawca zdefiniował zaś  w art.556³ k.c. Zgodnie z tym przepisem, Sprzedawca jest odpowiedzialny względem Kupującego:

• w przypadku gdy rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej;
• jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej;
• jeśli ograniczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu;
• w razie sprzedaży prawa sprzedawca jest odpowiedzialny także za istnienie prawa.

W opinii SN, wada prawna rzeczy nabytej nie może być jednocześnie wadą fizyczną. Nie usprawiedliwia przeciwnego stanowiska fakt istniejących niekiedy trudności w rozróżnieniu tych postaci wady rzeczy sprzedanej. (3)

Rękojmia – kiedy Sprzedawca może być z niej zwolniony?

W pewnych sytuacjach Sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi. Zgodnie z art. 557 §1 k.c. będzie tak w przypadku jeśli Kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy.  Zgodnie zaś z §2 wspomnianego przepisu, gdy przedmiotem sprzedaży są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku albo rzeczy mające powstać w przyszłości, Sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli Kupujący wiedział o wadzie w chwili wydania rzeczy.

Ważne! Przepisu tego nie stosuje się, gdy Kupującym jest konsument.

Sprzedawca nie jest również odpowiedzialny względem Kupującego będącego konsumentem w przypadkach, gdy rzecz sprzedana nie ma właściwości wynikających z publicznych zapewnień, o których mowa w art. 556¹ § 2

• jeżeli zapewnień tych nie znał ani, oceniając rozsądnie, nie mógł znać;
• nie mogły one mieć wpływu na decyzję Kupującego o zawarciu umowy sprzedaży;
• ich treść została sprostowana przed zawarciem umowy sprzedaży.

Przepisy regulujące rękojmię mają charakter dyspozytywny. Oznacza to, że strony mają możliwość ich modyfikacji, oczywiście w granicach na które pozwala ustawa. W myśl art. 558 §1 Stronom przysługuje uprawnienie do rozszerzenia, ograniczenia lub wyłączenia odpowiedzialności z tytułu rękojmi.

Ważne! Jeżeli Kupującym jest konsument ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest dopuszczalne tylko w przypadkach określonych w przepisach szczególnych. Taką szczególną regulacją jest np. 568 § 1 k.c w zdaniu drugim. Należy podkreślić jednak, że wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest bezskuteczne, jeżeli Sprzedawca zataił podstępnie wadę przed Kupującym.

Rękojmia – uprawnienia Kupującego

Kupującemu z tytułu rękojmi przysługują następujące roszczenia:

• odstąpienie od umowy; 
• obniżenie ceny;
• roszczenie o naprawę rzeczy;
• żądanie wymiany rzeczy na wolną od wad.

Wybór uprawnienia wynikającego z rękojmi należy w zasadzie do Kupującego. W niektórych jednak przypadkach skorzystanie ze wspomnianych uprawnień będzie ograniczone. Kupujący nie może np. odstąpić od umowy jeśli wada jest nieistotna. Wskazuje na to art. 560 §4. k.c. Za istotną wadę należy uznać przede wszystkim:

• odpowiednie oczekiwania nabywcy rzeczy (związane z jej funkcjonowaniem, a nie tylko zobiektywizowany stan techniczny rzeczy w postaci jej niezdatności do zwykłego użytku w ogóle lub w określonym zakresie);
• bezwartościowość rzeczy w znaczeniu funkcjonalnym.

Przykład: Nabywca samochodu może oczekiwać nie tylko ogólnej sprawności technicznej samochodu, ale także sprawnego normalnego i niezakłóconego funkcjonowania wszystkich jego zespołów i elementów, pozwalających na właściwą i normalną eksploatację samochodu zgodnie z jego przeznaczeniem i parametrami techniczno-eksploatacyjnymi(5).

Ważne! W przypadku gdy Kupujący chce skorzystać z uprawnienia o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, Sprzedawca może zwolnić się od spełnienia tego żądania. Wystarczy, że niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla Kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie.

Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była:

• wymieniona przez Sprzedawcę
• naprawiana przez Sprzedawcę, albo
• Sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad, lub
• nie usunął wady (art.560 §1 k.c.).

Można więc powiedzieć, że roszczenie o obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy ma charakter „zawieszający”. Oznacza to, że Sprzedawca może zwolnić się z odpowiedzialności, czyniąc zadość wspomnianym wcześniej obowiązkom. 

Rękojmia – modyfikacja uprawnień gdy Stroną umowy jest konsument

W przypadku zaś gdy, Kupującym jest konsument, może on zamiast zaproponowanego przez Sprzedawcę usunięcia wady żądać:

• wymiany rzeczy na wolną od wad, lub
• żądać usunięcia wady.

Powyższe nie ma zastosowania jeżeli doprowadzenie rzeczy do zgodności z umową w sposób wybrany przez Kupującego jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów w porównaniu ze sposobem proponowanym przez Sprzedawcę.

Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość rzeczy wolnej od wad, rodzaj i znaczenie stwierdzonej wady, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie narażałby Kupującego inny sposób zaspokojenia.

Rękojmia – ogólne reguły wykonywania uprawnień 

Obniżona cena powinna pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość rzeczy z wadą pozostaje do wartości rzeczy bez wady (art.560 §3 k.c.) Sprzedawca jest obowiązany wymienić rzecz wadliwą na wolną od wad lub usunąć wadę w rozsądnym czasie bez nadmiernych niedogodności dla Kupującego (art.561 §2 k.c.)

Sprzedawca może odmówić zadośćuczynienia żądaniu Kupującego, jeżeli doprowadzenie do zgodności z umową rzeczy wadliwej w sposób wybrany przez Kupującego jest niemożliwe albo w porównaniu z drugim możliwym sposobem doprowadzenia do zgodności z umową wymagałoby nadmiernych kosztów.

Ważne! Jeżeli Kupującym jest przedsiębiorca, sprzedawca może odmówić wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady także wtedy, gdy koszty zadośćuczynienia temu obowiązkowi przewyższają cenę rzeczy sprzedanej. (art. 561 §3 k.c.)

Rękojmia – reguły w przypadku demontażu i ponownego zamontowania rzeczy

Jeżeli zamontowano rzecz wadliwą, Kupujący może żądać od Sprzedawcy demontażu i ponownego zamontowania po dokonaniu wymiany na wolną od wad lub usunięciu wady. W razie niewykonania tego obowiązku przez Sprzedawcę Kupujący jest upoważniony do dokonania tych czynności na koszt i niebezpieczeństwo Sprzedawcy. Sprzedawca może odmówić demontażu i ponownego zamontowania, jeżeli koszt tych czynności przewyższa cenę rzeczy sprzedanej.

Ważne! Jeżeli Kupującym jest konsument, może on żądać od Sprzedawcy demontażu i ponownego zamontowania. Jest on jednak obowiązany ponieść część związanych z tym kosztów przewyższających cenę rzeczy sprzedanej albo może żądać od Sprzedawcy zapłaty części kosztów demontażu i ponownego zamontowania, do wysokości ceny rzeczy sprzedanej.

Rękojmia – dostarczenie rzeczy

Kupujący, który wykonuje uprawnienia z tytułu rękojmi jest obowiązany na koszt Sprzedawcy dostarczyć rzecz wadliwą do miejsca oznaczonego w umowie. W przypadku zaś gdy takiego miejsca nie określono w umowie – do miejsca, w którym rzecz została wydana Kupującemu. Jeżeli ze względu na rodzaj rzeczy lub sposób jej zamontowania dostarczenie rzeczy przez Kupującego byłoby nadmiernie utrudnione, jest on zobowiązany udostępnić rzecz Sprzedawcy w miejscu, w którym się ona znajduje. Sprzedawca musi przyjąć wadliwą rzecz od Kupującego. 

Wiele umów podkreśla, że dostarczenie sprzedanych rzeczy następować będzie częściami. W takim przypadku, jeśli Sprzedawca mimo żądania Kupującego, nie dostarczył zamiast rzeczy wadliwych takiej samej ilości rzeczy wolnych od wad, Kupujący może od umowy odstąpić także co do części rzeczy, które mają być dostarczone później.

Rękojmia – czym są akty staranności ?

Aby skutecznie skorzystać z roszczeń które daje Kupującemu rękojmia, musi on dochować tzw. aktów staranności, które przewidują poszczególne przepisy kodeksu. Pierwszym z takich aktów, jest zbadanie rzeczy przy jej odbiorze. Taki zabieg wynika z art. 563 § 1 k.c. Zgodnie z nim, w stosunkach między przedsiębiorcami Kupujący traci uprawnienia z rękojmi jeżeli nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach tego rodzaju.

Drugim aktem staranności jest zawiadomienie Sprzedawcy o wadzie niezwłocznie po jej wykryciu. Należy również podkreślić że powyższa regulacja ma zastosowanie do obrotu obustronnie profesjonalnego. Oznacza to że zarówno po stronie Kupującego jak i Sprzedawcy musi występować przedsiębiorca.

Na tle cytowanego przepisu pojawia się problem, w jaki sposób traktować sformułowanie „niezwłocznie”. W opinii Sądu Najwyższego używając w art. 563 § 2 KC niedookreślonego zwrotu „niezwłocznie” ustawodawca pozostawił organowi orzekającemu swobodę dokonania oceny. Innymi słowy to od opinii sądu będzie zależało, czy w okolicznościach konkretnej sprawy zawiadomienie Sprzedawcy o wadzie rzeczy nastąpiło bez nieuzasadnionej zwłoki.

Zwykle wskazuje się, że pod pojęciem „niezwłocznie” należy rozumieć okres maksimum czternastu dni. W okolicznościach konkretnej sprawy, „niezwłoczne” zawiadomienie o wadzie oznaczać może termin nieco dłuższy lub krótszy.(6)

W pewnych sytuacjach, pomimo tego, że Kupujący nie dokonał wspomnianych aktów staranności, roszczenie z tytułu rękojmi nie wygasa. Jest tak w przypadku gdy, Sprzedawca wiedział o wadzie albo zapewnił Kupującego, że wady nie istnieją (art.564§1 k.c.).

Rękojmia – odpowiedzialność odszkodowawcza Sprzedawcy.

Niezależnie od uprawnień jakie przysługują Kupującemu z tytułu rękojmi za wadę rzeczy, może on dochodzić również odszkodowania od Sprzedawcy. Na takie rozwiązanie wskazuje art. 566 k.c. W przypadku gdy z powodu wady fizycznej rzeczy sprzedanej Kupujący złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny, może on żądać naprawienia szkody, którą poniósł przez to, że zawarł umowę, nie wiedząc o istnieniu wady, choćby szkoda była następstwem okoliczności, za które sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności, a w szczególności może żądać zwrotu kosztów zawarcia umowy, kosztów odebrania, przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy oraz zwrotu dokonanych nakładów w takim zakresie, w jakim nie odniósł korzyści z tych nakładów. Powyższe nie uchybia przepisom o obowiązku naprawienia szkody na zasadach ogólnych.

Wspomnianą zasadę stosuje się również w razie dostarczenia rzeczy wolnej od wad zamiast rzeczy wadliwej albo usunięcia wady przez Sprzedawcę. Z kolei w stosunku do wad prawnych zastosowanie będzie miał art. 574 k.c. Przepis ten w zasadzie powtarza regulacje wynikającą z wspomnianego wcześniej art. 566 k.c. Jednak wprowadza on szerszy katalog dochodzonych roszczeń, który obejmuje również koszty procesu. 

Rękojmia – terminy dochodzenia roszczeń

Kupujący może dochodzić swoich roszczeń z tytułu rękojmi za wady fizyczne w terminach oznaczonych w art. 568 k.c. Sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli przed upływem dwóch lat stwierdzi się wadę fizyczną. W przypadku zaś gdy chodzi o wady nieruchomości – przed upływem pięciu lat od dnia wydania rzeczy Kupującemu.

Ważne! Jeżeli Kupującym to tzw. konsument a przedmiot sprzedaży to używana rzecz ruchoma, odpowiedzialność Sprzedawcy można ograniczyć. Wspomniane ograniczenie nie może skrócić terminu rękojmi poniżej roku od dnia wydania rzeczy Kupującemu.

Z kolei, roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku. Termin ten liczy się od dnia stwierdzenia wady. Jeżeli Kupującym jest konsument, bieg terminu przedawnienia nie może zakończyć się przed upływem dwóch lat, a gdy chodzi o wady nieruchomości – przed upływem pięciu lat od dnia wydania rzeczy Kupującemu.

W wyżej określonych terminach Kupujący może złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny z powodu wady rzeczy sprzedanej. Jeżeli Kupujący żądał wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady, bieg terminu do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny rozpoczyna się z chwilą bezskutecznego upływu terminu do wymiany rzeczy lub usunięcia wady. W przypadku jednak, gdy sprzedawca podstępnie zataił wadę, upływ terminu do stwierdzenia wady nie wyłącza uprawnień z tytułu rękojmi. 

Do wad prawnych wspomniane regulacje stosuje się odpowiednio. Jednak bieg terminu roszczenia o usunięcie wady lub wymianę rzeczy rozpoczyna się od dnia, w którym Kupujący dowiedział się o istnieniu wady, a jeżeli dowiedział się o istnieniu wady dopiero na skutek powództwa osoby trzeciej – od dnia, w którym orzeczenie wydane w sporze z osobą trzecią stało się prawomocne.

Źródła:

1. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 27 marca 2013 r. VI ACa 1269/12
2. A. Brzozowski, w: Pietrzykowski, Komentarz, 2018, t. II, art. 559, Nb 4
3. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 4 lutego 2011 r. III CSK 144/10
4. Uchwała Sądu Najwyższego III CZP 97/86
5. Wyrok Sądu Najwyższego – z dnia 29 czerwca 2004 r. II CK 388/03
6. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2008 r. (V CSK 410/07)