Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Konsekwencje składania fałszywych zeznań

Spis treści
rozwiń spis treści

Przestępstwa składania fałszywych zeznań można dopuścić się w postępowaniu sądowym – nie tylko karnym, lecz także cywilnym, w sprawach z zakresu prawa pracy itp., albo też innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy (np. postępowanie administracyjne, podatkowe, dyscyplinarne). Jaką karę za składanie fałszywych zeznań przewiduje polski Kodeks karny?

Fałszywe zeznania

Zgodnie z art. 233 § 1 ustawy Kodeks karny (dalej jako „kk”), kto składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (art. 233 § 1a kk).

Ustawodawca zdecydował się więc jednoznacznie uznać zachowanie uczestnika postępowania, polegające na świadomym składaniu fałszywych zeznań i wprowadzania w błąd organu procesowego pomimo pouczenia go o prawie do odmowy składania zeznań lub odpowiedzi na pytania, za czyn zabroniony jako przestępstwo. Tym samym straciła aktualność teza wyrażona w uchwale Sądu Najwyższego z 20 września 2007 r. (sygn. I KZP 26/07). Mówi ona o tym, że nie popełnia przestępstwa fałszywych zeznań (art. 233 § 1 kk), kto umyślnie składa nieprawdziwe zeznania dotyczące okoliczności mających znaczenie dla realizacji jego prawa do obrony (art. 6 ustawy Kodeks postępowania karnego, dalej jako „kpk”).

Co istotne, zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy przez świadka w postępowaniu innym niż sądowe wypełnia znamię czynności sprawczej przestępstwa określonego w art. 233 § 1 kk wtedy, gdy toczy się ono na podstawie ustawy, której przepisy stanowią, że zeznanie świadka służy za dowód w tym postępowaniu i uprawniają zarazem przyjmującego zeznanie do uprzedzenia świadka o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania (postanowienie Sądu Najwyższego z 2 lutego 2004 r., sygn. V KK 168/03).

Prawo odmowy zeznań

Zgodnie z art. 233 § 3 kk nie podlega karze za czyn określony w § 1a ten, kto składa fałszywe zeznanie, nie wiedząc o prawie odmowy zeznania lub odpowiedzi na pytania. Zgodnie z art. 182 § 1 kpk osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań. Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia (art. 182 § 2 kpk).

Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem (art. 182 § 3 kpk).

Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie. Będzie tak, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe (art. 183 § 1 kpk).

Osobą najbliższą natomiast w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (art. 115 § 11 kk).

Także art. 191 § 2 kpk nakłada obowiązek uprzedzenia świadka o możliwości odmowy zeznań lub odpowiedzi na pytanie. Sprawca jedynie wówczas może powoływać się na obawę przed odpowiedzialnością karną, jeżeli stan faktyczny zachodzący w danym wypadku taką obawę usprawiedliwia. Bez względu na to, czy oskarżony, ewentualnie jego najbliższy, w rzeczywistości popełnił przestępstwo, czy też nie.

Konieczność uprzedzenia o odpowiedzialności karnej

Warunkiem odpowiedzialności jest, aby przyjmujący zeznanie, działając w zakresie swoich uprawnień, uprzedził zeznającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie lub odebrał od niego przyrzeczenie (art. 233 § 2 kk). Nie wystarczy zatem, aby określone postępowanie toczyło się zgodnie z ustawą. Konieczne jest, aby ustawa ta ponadto upoważniała organ prowadzący postępowanie do przyjmowania zeznań pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Kompetencja przyjmującego zeznanie stanowi obiektywny warunek przestępności czynu.

Odpowiedzialność biegłego, rzeczoznawcy i tłumacza

Ustawa rozciąga odpowiedzialność karną również na biegłego, rzeczoznawcę lub tłumacza. Jeśli przedstawią oni fałszywą opinię, ekspertyzę lub tłumaczenie mające służyć jako dowód w postępowaniu sądowym lub innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy (art. 233 § 4 kk).

Pojęcie „przedstawia” obejmuje zarówno złożenie (fałszywej) pisemnej opinii, ekspertyzy czy tłumaczenia, jak i wypowiedzenie jej ustnie. W przypadku tłumacza w grę może natomiast wejść dokonanie fałszywego tłumaczenia „na żywo”.

Opinia fałszywa to taka, która jest niezgodna z prawdą. Należy pamiętać, że w art. 233 § 1 kk jest mowa o fałszywych zeznaniach, przez które ustawa rozumie „zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy”. Jak się zdaje, to rozumienie fałszu można również odnosić do art. 233 § 4. Zatem fałszywą opinią byłaby taka, w której jej autor przedstawił nieprawdę albo też prawdę zataił.

Przestępstwo z art. 233 § 4 kk może być popełnione umyślnie. Zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym. Ma charakter indywidualny. Może je bowiem popełnić tylko osoba wskazana w przepisie, a zatem biegły, rzeczoznawca lub tłumacz. Przy czym chodzi zarówno o osoby wpisane na listę biegłych sądowych (tłumaczy) lub rzeczoznawców, jak i o osoby powołane ad hoc do konkretnej sprawy.

Nadzwyczajne złagodzenie kary

Zgodnie z art. 233 § 5 kk sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Może również nawet odstąpić od jej wymierzenia, jeżeli:

  1. fałszywe zeznanie, opinia, ekspertyza lub tłumaczenie dotyczy okoliczności niemogących mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy,
  2. sprawca dobrowolnie sprostuje fałszywe zeznanie, opinię, ekspertyzę lub tłumaczenie, zanim nastąpi, chociażby nieprawomocne, rozstrzygnięcie sprawy.

Uchylanie się od składania zeznań – przestępstwo?

Bezpodstawne uchylenie się od złożenia zeznania nie jest „zatajeniem prawdy” w rozumieniu art. 233 § 1 kk (uchwała Sądu Najwyższego (7) z 22 stycznia 2003 r., sygn. I KZP 39/02).

Nie ponosi odpowiedzialności karnej na podstawie tego przepisu osoba, która przesłuchana została w charakterze świadka wbrew wynikającemu z art. 313 § 1 kpk nakazowi przesłuchania jej jako podejrzanego (uchwała Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2007 r., sygn. I KZP 4/07).

Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career