Granice zmiany orzeczenia w drodze sprostowania w postępowaniu cywilnym – wyrok SN

23 marca 2021 r. Sąd Najwyższy zajął się kwestią granic zmiany orzeczenia w trybie sprostowania. Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych zainteresowała się przedmiotowym zagadnieniem na skutek rozpatrzenia dwóch skarg nadzwyczajnych.

Czym jest sprostowanie wyroku?

Kwestie sprostowania wyroku w postępowaniu cywilnym reguluje art. 350 k.p.c. Zgodnie z § 1 art. 350 k.p.c., sąd może z urzędu sprostować w wyroku niedokładności, błędy pisarskie albo rachunkowe lub inne oczywiste omyłki. Co ważne, treść przywołanego przepisu nie wyklucza możliwości złożenia w tej materii wniosku przez strony postępowania. Co więcej, oprócz strony możliwość złożenia wniosku o sprostowanie przysługuje także m.in. interwenientowi ubocznemu, prokuratorowi, a także Rzecznikowi Spraw Obywatelskich.

Skarga Rzecznika Praw Obywatelskich

Pierwsza sprawa rozstrzygana przez SN (I NSNc 134/20) dotyczyła skargi nadzwyczajnej, złożonej przez RPO na wyrok Sądu Okręgowego w Zamościu z 16 października 2018. W przedmiotowej sprawie sąd oddalił apelację powoda od wyroku sądu pierwszej instancji utrzymującego w mocy nakaz zapłaty z weksla. Sąd orzekający w sprawie pominął jednak w treści wyroku kwestię odsetek ustawowych od daty wymagalności roszczenia. Sąd Okręgowy w Zamościu, rozpoznając apelację od powyższego wyroku, uznał za zasadny zarzut powoda w kwestii pomięcia przez sąd I instancji rozstrzygnięcia odsetkowego. SO postanowił oddalić jednak apelację, wskazując jednocześnie, że uzupełnienie wyroku o kwestie odsetek winno zostać sprostowane w trybie art. 350 § 1 k.p.c.

Sąd rejonowy, kierując się wskazaniami sądu II instancji, dokonał na wniosek powoda uzupełnienia orzeczenia. Pozwana postanowiła jednak wnieść zażalenie na powyższe postanowienie. Sąd II instancji rozpatrujący zażalenie uchylił postanowienie dotyczące uzupełnienia orzeczenia o nieorzeczone odsetki. Tym samym powód utracił należne mu roszczenie odsetkowe.

Sąd Najwyższy, rozpatrując skargę nadzwyczajną złożoną w sprawie, postanowił uchylić wyrok sądu II instancji i przekazał temu sądowi sprawę do ponownego rozpoznania. SN podkreślił, że wprowadzenie powoda w błąd co do możliwości sprostowania wyroku sądu rejonowego w trybie art. 350 § 1 k.p.c. nie było zgodne z zasadą zaufania obywatela do państwa. Oddalenie jego apelacji doprowadziło zaś do utraty konstytucyjnie chronionego prawa (roszczenia) majątkowego oraz do naruszenia przepisów postępowania. 

Sprostowanie w postępowaniu cywilnym – skarga Prokuratora Generalnego

Druga sprawa (I NSNc 40/20) dotyczyła podziału małżeńskiego majątku wspólnego. Prokurator Generalny zaskarżył skargą nadzwyczajną postanowienie sądu okręgowego w zakresie kwoty pieniężnej przyznanej wnioskodawczyni tytułem dopłat. Przedmiotowe postanowienie było zmieniane trzykrotnie w drodze sprostowania.

Sąd Najwyższy, rozstrzygając sprawę, podkreślił, że sprostowanie sentencji oraz uzasadnienia prawomocnego postanowienia sądu okręgowego w zakresie kwoty pieniężnej przyznanej wnioskodawczyni tytułem dopłaty stanowi naruszenie art. 350 § 1 k.p.c. Przedmiotowe sprostowanie nie miało bowiem na celu wyeliminowania z treści orzeczenia niedokładności, błędu pisarskiego albo rachunkowego lub innej oczywistej omyłki. Samo działanie sądu skutkowało zaś merytoryczną zmianą prawomocnego orzeczenia sądu II instancji co do istoty sprawy.

Sprostowanie dokonane przez sąd doprowadziło nadto do naruszenia prawa do rzetelnego procesu sądowego zagwarantowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Istotnymi komponentami konstytucyjnego prawa do sądu są bowiem ochrona prawomocności orzeczenia oraz gwarancje udziału strony w postępowaniu. Tymczasem sąd okręgowy z urzędu wielokrotnie prostując swoje orzeczenie, wydawał orzeczenia merytoryczne z urzędu bez udziału stron, pozbawiając je możności obrony ich praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. Sąd Najwyższy postanowił więc uchylić zaskarżone postanowienia w przedmiocie sprostowania.

Granice sprostowania w postępowaniu cywilnym

Istotą obu powyższych orzeczeń SN jest potwierdzenie zasady, iż sprostowanie orzeczenia dokonywane w trybie art. 350 § 1 k.p.c. nie może prowadzić do jego merytorycznej zmiany niezgodnej z intencją wynikającą z całokształtu okoliczności sprawy. W szczególności nie może prowadzić do zasądzenia innego świadczenia niż to, które zostało określone spójnie w uzasadnieniu orzeczenia albo uzupełnienia rozstrzygnięcia o zasądzenie odsetek.

Kwestię granic sprostowania orzeczenia określa sama treść art. 350 § 1 k.p.c. Powyższy przepis wprowadza zamknięty katalog sytuacji, w których można żądać sprostowania orzeczenia. Są to niedokładność, błędy pisarskie albo rachunkowe lub inne oczywiste omyłki.

W orzecznictwie przyjmuje się, że wymienione w treści art. 350 k.p.c. sytuacje musi charakteryzować element „oczywistości”. Innymi słowy więc, ta „oczywistość” omyłki sądu stanowi jednocześnie granicę dopuszczalności sprostowania orzeczenia. Mechanizm sprostowania uregulowany w art. 350 k.p.c. nie może więc służyć do korekty orzeczenia co do jego istoty (zob.  post. SN z dn. 31.01.2007 r., II CSK 314/06 oraz wyr. SN z 17.06.2014 r., I CSK 422/13).

Źródło:

www.sn.pl