Kiedy sprzedaż lawinowa jest dozwolona?
Sprzedaż lawinowa stanowi jeden ze znanych sposobów sprzedaży bezpośredniej. Polega ona na oferowaniu korzyści w zamian za znalezienie kolejnych chętnych do udziału w systemie. System sprzedaży lawinowej uznano za sprzeczny z zasadami uczciwej konkurencji, jednak niekiedy (po spełnieniu pewnych ustawowych warunków) jest dozwolony.
Sprzedaż lawinowa
Cechą systemu sprzedaży lawinowej jest proponowanie nabycia towarów lub usług poprzez składanie ich nabywcom obietnicy uzyskania korzyści materialnych w zamian za nakłonienie innych osób do dokonania takich samych transakcji. Cechą charakterystyczną umów lawinowych jest uzyskanie zysku przez członków systemu, jeśli wprowadzą do niego nowe osoby (nowych członków). Wspólną cechą jest też uzależnienie zysku osoby przystępującej do systemu od pozyskania nowych uczestników. Sprzedaż lawinowa stanowi jeden z czynów nieuczciwej konkurencji wskazanych wprost w art. 3 ust. 2 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (dalej jako „uznk”).
Przeczytaj również:
Czyny nieuczciwej konkurencji
Istota sprzedaży lawinowej
Artykuł 17c uznk zakazuje organizowania sprzedaży lawinowej. Cechami charakterystycznymi systemu takiej sprzedaży jest:
- uczestnictwo w systemie oparte na wyrażeniu zgody przez nabycie towarów lub usług; oraz
- obietnica uzyskania korzyści materialnych w zamian za nakłonienie innych osób do dokonania takich samych transakcji (złożona przez organizatora systemu);
- inne osoby (nakłonione) uzyskałyby podobne korzyści materialne wskutek nakłonienia do systemu innych osób.
Przedmiotem sprzedaży lawinowej objęte są towary lub usługi. Ich nabywca (przyszły uczestnik) musi zapłacić określoną kwotę z tytułu ich nabycia. W zamian za nabycie towarów lub usług ich nabywca ma obiecaną korzyść majątkową. Korzyść ta będzie zyskiem, czyli przysporzeniem, wartością dodatnią w majątku. Mogą to być także zachowania ludzkie, np. polegające na świadczeniu usług.
Organizowanie systemu sprzedaży lawinowej
Zgodnie z art. 17c ust. 1 uznk, czynem nieuczciwej konkurencji jest organizowanie systemu sprzedaży lawinowej, polegającego na proponowaniu nabywania towarów lub usług poprzez składanie nabywcom tych towarów lub usług obietnicy uzyskania korzyści materialnych w zamian za nakłonienie innych osób do dokonania takich samych transakcji, które to osoby uzyskałyby podobne korzyści materialne wskutek nakłonienia kolejnych osób do udziału w systemie. Na czym polega zatem nieuczciwość tego systemu? Wynika ona głównie z faktu, iż wynagrodzenie w postaci korzyści majątkowej uczestnik otrzymuje dopiero, gdy nakłoni inne osoby do dokonania transakcji zakupu towaru lub usługi. Innymi słowy, ewentualna korzyść majątkowa jest przyznana tylko i wyłącznie wtedy, gdy spełniony zostanie określony w nim pewien warunek. Mowa o nakłonieniu innych osób do zakupu towarów lub usług.
„Piramidy” a przeciwdziałanie nieuczciwym praktykom rynkowym
Dyrektywa 2005/29/WE zakazuje zakładania, prowadzenia lub propagowania systemów promocyjnych typu „piramida”, w ramach których konsument wykonuje świadczenie w zamian za możliwość otrzymania korzyści materialnych, które uzależnia się przede wszystkim od wprowadzenia innych konsumentów do systemu, a nie od sprzedaży lub konsumpcji produktów (pkt 14 załącznika nr I do dyrektywy 2005/29/WE zawierający wykaz praktyk uznawanych za nieuczciwe w każdych okolicznościach).
Polski ustawodawca w ramach implementacji dyrektywy 2005/29/WE zakazał w art. 7 pkt ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym systemu sprzedaży lawinowej. Zgodnie z tym przepisem, nieuczciwymi praktykami rynkowymi w każdych okolicznościach są następujące praktyki rynkowe wprowadzające w błąd: (…) zakładanie, prowadzenie lub propagowanie systemów promocyjnych typu piramida, w ramach których konsument wykonuje świadczenie w zamian za możliwość otrzymania korzyści materialnych, które są uzależnione przede wszystkim od wprowadzenia innych konsumentów do systemu, a nie od sprzedaży lub konsumpcji produktów.
Nie każdy system sprzedaży czynem nieuczciwej konkurencji
W polskim prawie istnieją jednak wyjątki od zakazu sprzedaży lawinowej. Niezbędne jest wówczas spełnienie przesłanek dopuszczalności takiej sprzedaży, które sprecyzowano w art. 17 ust. 2 uznk. Zgodnie z tym przepisem nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji organizowanie systemu sprzedaży, o którym mowa w ust. 1, jeśli spełnione zostaną następujące warunki:
- korzyści materialne uzyskiwane z uczestnictwa w systemie sprzedaży pochodzą ze środków uzyskiwanych z zakupu lub ze sprzedaży dóbr i usług po cenie, której wartość nie może rażąco przekraczać rzeczywistej wartości rynkowej tych dóbr i usług;
- osoba rezygnująca z udziału w systemie sprzedaży ma prawo do odprzedaży organizatorowi systemu za co najmniej 90% ceny zakupu wszystkich nabytych od organizatora nadających się do sprzedaży towarów, materiałów informacyjno-instruktażowych, próbek towarów lub zestawów prezentacyjnych zakupionych w przeciągu 6 miesięcy poprzedzających datę złożenia rezygnacji organizatorowi systemu sprzedaży (co istotne – przekroczenie wskazanego terminu wyłącza prawo do odsprzedaży).
Odmienność systemu sprzedaży wyspecyfikowanego w art. 17c ust. 2 uznk od systemu sprzedaży lawinowej z ust. 1 polega m.in. na uznaniu, że sprzedaż z art. 17c ust. 2 uznk jest systemem sprzedaży wielopoziomowej – tzw. marketingiem wielopoziomowym (multilevel marketing). Pozornie jest on oparty na tych samych zasadach, ale nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji.
Organizacja systemu sprzedaży lawinowej
Zgodnie z art. 24a uznk, kto organizuje system sprzedaży lawinowej lub takim systemem kieruje, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Zachowanie, które jest karane tym przepisem, sprowadza się do budowania struktury organizacyjnej (lub kierowania nią), w ramach której podmiot nabywający towar (przez niego nowych uczestników takiego systemu. W istocie jest to zatem łańcuszkowa sprzedaż wiązana, będąca odmianą tzw. piramid finansowych. Z założenia funkcjonowanie takiej struktury oparte jest na osobach, które – uczestnicząc w takim systemie – ponoszą straty. Przedsięwzięcie to przynosi natomiast zyski jego organizatorom oraz osobom pełniącym w nim funkcje kierownicze.
Co istotne, przestępstwo z art. 24a uznk, niezależnie od tego, w jakiej czynności sprawczej zostało popełnione, ma charakter formalny (bezskutkowy). Dla realizacji jego znamion wystarczy więc samo organizowanie systemu sprzedaży lawinowej bądź kierowanie nim. Z jego dokonaniem nie musi w szczególności wiązać się doznanie przez inny podmiot jakiegokolwiek uszczerbku.
