Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Środki zabezpieczające w kodeksie karnym

Spis treści
rozwiń spis treści

Zgodnie z uzasadnieniem projektu zmian kodeksu karnego z 2015 roku środki zabezpieczające stosuje się wobec tych sprawców czynów zabronionych, których nie można ukarać (gdy np. z powodu ich niepoczytalności nie ponoszą winy), tych, co do których zachodzi uzasadniona obawa, że mimo ukarania nadal będą popełniać przestępstwa, czy też wobec tych, których nie można ukarać dostatecznie surowo ze względu na stopień winy, a zachodzi potrzeba realizacji względów izolacyjnych lub prewencyjnych.

Rodzaje środków zabezpieczających

Wymienione w kodeksie karnym środki zabezpieczające podzielić można na dwie grupy: środki izolacyjno-lecznicze oraz środki administracyjne. Środki izolacyjno-lecznicze ujęte zostały w art. 93a § 1 kk i są nimi:

  • elektroniczna kontrola miejsca pobytu,
  • terapia,
  • terapia uzależnień,
  • pobyt w zakładzie psychiatrycznym.

Ponadto jeśli kodeks karny tak stanowi, środkami zabezpieczającymi mogą być również środki karne ujęte w art. 39 pkt 2-3 kodeksu karnego, tzw. środki administracyjne. Zaliczamy do nich zakazy:

  • zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
  • prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi,
  • przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,
  • wstępu na imprezę masową,
  • wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych,
  • prowadzenia pojazdów

oraz

  • nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.

Elektroniczna kontrola miejsca pobytu

Ten środek zabezpieczający został szerzej opisany w art. 93e kk. Elektroniczna kontrola miejsca pobytu (dozór elektroniczny) jest dozorem zbliżeniowym lub mobilnym.

Dozór zbliżeniowy ma na celu kontrolę, czy skazany zachowuje minimalną odległość do osoby wskazanej przez sąd. Dozór mobilny ma natomiast odpowiedzieć na pytanie – gdzie znajduje się skazany. Skazany, wobec którego orzeczona została elektroniczna kontrola miejsca pobytu, jest zobowiązany do nieprzerwanego noszenia nadajnika oraz dbania o niego. W szczególności do jego ochrony przed zniszczeniem, utratą lub uszkodzeniem. Ważne jest również zapewnianie mu stałego zasilania energią elektryczną. Urządzenie musi być stale przygotowane do udostępniania w celu kontroli, naprawy lub wymiany. Dzięki niemu możliwe jest udzielanie wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary i wykonywania nałożonych obowiązków oraz stawiania się na wezwania sędziego lub kuratora.

Elektroniczna kontrola miejsca pobytu jest najmniej dolegliwym środkiem zabezpieczającym. Jednocześnie jednak nie zawsze może mieć miejsce. Może być ona realizowana tylko wtedy, gdy pozwalają na to warunki techniczne (jak liczba i zasięg dostępnych nadajników). Ważne są również możliwości organizacyjne ich obsługi.

Terapia i terapia uzależnień

Szczegółowo tę problematykę opisuje art. 93f kk. Istotą tego środka zabezpieczającego jest nałożenie na sprawcę przestępstwa obowiązku stawiennictwa we wskazanej przez sąd placówce, w terminie uzgodnionym z lekarzem psychiatrą, psychologiem lub seksuologiem i poddaniu się terapii.

Terapia może przybrać postać farmakoterapii (nazywanej potocznie kastracją chemiczną, czyli zredukowania popędu seksualnego za pomocą środków medycznych). Terapia może również odnosić się do postępowania terapeutycznego. Przybiera wówczas postać psychoedukacji lub terapii klinicznej.

Ten środek zabezpieczający określa się bezterminowo. Dzieje się tak głównie z uwagi na to, że w momencie jego orzekania nie jest znany sposób reakcji skazanego na terapię. Nie jest też możliwe do określenia, kiedy terapia się zakończy. Jeśli terapia nie jest już konieczna, sąd orzeka o uchyleniu postanowienia o jej zastosowaniu.

Pobyt w zakładzie psychiatrycznym

W przeciwieństwie do poprzednio opisanych środków wolnościowych, pobyt w zakładzie psychiatrycznym ma charakter izolacyjny. Środek ten może być zastosowany wobec sprawcy, który popełnił czyn w stanie niepoczytalności określonej w art. 31 § 1 kk. Zgodnie z art. 93g § 1 kk warunkami zastosowania tego środka zabezpieczającego wobec sprawcy niepoczytalnego są:

  • uprzednie popełnienie czynu zabronionego,
  • znaczny stopień społecznej szkodliwości uprzednio popełnionego czynu zabronionego,
  • związek przyczynowy między popełnionym czynem zabronionym a chorobą psychiczną lub upośledzeniem umysłowym,
  • wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia czynu zabronionego o znacznej szkodliwości społecznej w związku z choroba psychiczną lub upośledzeniem umysłowym.

Pobyt w zakładzie psychiatrycznym może być również orzeczony wobec sprawcy, który popełnił czyn zabroniony w stanie ograniczonej poczytalności z stopniu znacznym. Zgodnie z art. 93g § 2 kk, aby zastosować środek zabezpieczający wobec tego sprawcy, konieczne jest zrealizowanie następujących przesłanek:

  • skazanie sprawcy na bezwzględną karę pozbawienia wolności, karę 25 lat pozbawienia wolności lub karę dożywotniego pozbawienia wolności w warunkach ograniczonej poczytalności,
  • wysokie prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego o znacznej społecznej szkodliwości w związku z chorobą psychiczną lub upośledzeniem umysłowym.

Wobec sprawców o ograniczonej poczytalności, a więc wobec tych, co do których orzeczono karę pozbawienia wolności, środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym wykonuje się przed wykonaniem kary pozbawienia wolności, podczas przerwy w jej odbywaniu albo po jej odbyciu.

Art. 93g § 3 kk przewiduje zastosowanie pobytu w zakładzie psychiatrycznym wobec sprawców określonych przestępstw: zabójstwa, spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, zgwałcenia, wykorzystania seksualnego osoby bezradnej upośledzonej umysłowo lub chorej psychicznie, seksualnego wykorzystania zależności lub krytycznego położenia w stosunku do małoletniego oraz pedofilii. W tym przypadku, oprócz przesłanki orzeczenia kary pozbawienia wolności opisanej powyżej, spełniona musi być przesłanka istnienia wysokiego prawdopodobieństwa, że skazany w przyszłości popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej w związku z zaburzeniem preferencji seksualnych.

Zakazy związane z wykonywaniem pracy zarobkowej

Tę problematykę szczegółowo reguluje art. 41 kodeksu karnego. Precyzyjniej ujmując, jest to zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej. Jest on orzekany w stosunku do osób, które podczas popełniania przestępstwa nadużyły swojego stanowiska, zawodu lub popełniły czyn zabroniony w związku z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą. Dodatkową przesłanką jest niebezpieczeństwo, że dalsze zajmowanie tego stanowiska lub prowadzenie działalności zagrozi istotnym dobrom chronionym przez prawo.

Drugą grupą zakazów jest ta związana z zajmowaniem wszelkich lub określonych stanowisk bądź wykonywania zawodów i działalności związanych z wychowywaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi. Zakaz ten może być orzeczony względem sprawców, którzy zostali skazani na karę pozbawienia wolności za popełnienie przestępstwa:

  • przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego (czyli względem osoby, która nie ukończyła 18 lat), albo
  • za przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu małoletniego.

Stanowiska związane z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub opieką nad nimi to wszelkie stanowiska, z którymi wiąże się wykonywanie czynności w zakresie edukacji, zdrowia lub sprawowania pieczy nad dziećmi.

Sprawcy przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności na szkodę małoletniego

Wobec tych sprawców zastosowanie znajdzie art. 41a kodeksu karnego. Orzeczenie tego środka jest możliwe w sytuacji, gdy sprawca popełnił:

  • przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego,
  • inne przestępstwo przeciwko wolności lub
  • przestępstwo z użyciem przemocy.

Do tej kategorii środków zaliczamy:

  • zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach – ma to na celu przede wszystkim ograniczenie pedofilom dostępu do osób małoletnich; jako „środowisko” rozumiemy tutaj przebywanie w gronie określonych osób, w pewnej grupie społecznej, jako miejsce – np. park, mieszkanie pokrzywdzonego, szkołę,
  • zakaz kontaktowania się z określonymi osobami – ustawodawca nie sprecyzował, jaki dokładnie zakres miałby mieć ten środek: czy dotyczy każdej próby kontaktu z określoną osobą (nie tylko osobistego, ale np. za pośrednictwem listu lub osoby trzeciej). Można go orzec zarówno w stosunku do osoby obcej dla sprawcy, jak również wobec osoby najbliższej,
  • zakaz zbliżania się do określonych osób – można go orzec niezależnie od powyższego zakazu kontaktowania się. Prawdopodobnie w intencji ustawodawcy było, ażeby zakaz ten dotyczył osoby pokrzywdzonej, jednakże przepis jednoznacznie tego nie formułuje. Sąd określa dokładną odległość, jakiej zakaz dotyczy,
  • zakaz opuszczania miejsca pobytu bez zgody sądu – przyjmuje się, że zakaz ten nie ogranicza się do np. mieszkania sprawcy, ale miejscowości, w której przebywa bądź jej administracyjnie wydzielonej części (np. dzielnicy).
  • nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym – nakaz ten ma zastosowanie również w sytuacji, gdy sprawca jest współwłaścicielem lokalu razem z pokrzywdzonym.

Zakaz wstępu na imprezę masową

Zakaz ten do kodeksu karnego (art. 41b) wprowadziła ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych. Potocznie nazywa się go zakazem stadionowym. Orzeka się go wobec sprawców przestępstw i wykroczeń związanych z bezpieczeństwem imprez masowych. Łączy się z czasowym ograniczeniem wolności polegającym na obowiązku stawienia się w czasie trwania masowej imprezy sportowej na posterunku policji lub w wyznaczonym przez właściwego komendanta policji miejscu.

Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych

Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych uregulowano w art. 41c kodeksu karnego. Pod pojęciem „ośrodka gier” należy rozumieć:

  • kasyno,
  • salon gry bingo pieniężne,
  • salon gier na automatach.

Natomiast pojęcie „gier hazardowych” precyzuje ustawa o grach hazardowych. Zgodnie z tą ustawą są to gry losowe, zakłady wzajemne i gry na automatach. Do takich gier zalicza się również gry urządzane za pośrednictwem internetu, o wygrane rzeczowe lub pieniężne. Wynik takich gier w szczególności zależy od przypadku. W tym kontekście mówimy o grach: liczbowych, telebingo, cylindrycznych, w kości, bingo, loterii: pieniężnej, fantowej, promocyjnej czy audiotekstowej. Natomiast „zakładami wzajemnymi” są zakłady o wygrane pieniężne lub rzeczowe, polegające na odgadywaniu wyników sportowego współzawodnictwa (np. wyścigi konne, mecze piłkarskie – totalizatory) lub zaistnienia różnych zdarzeń (bukmacherstwo).

Zakaz prowadzenia pojazdów

Jest ostatnim środkiem karnym, który można zastosować również jako środek zabezpieczający. Ujęto go w art. 42 kodeksu karnego. Zakazem tym objąć można pojazdy określonego rodzaju lub wszelkie pojazdy mechaniczne. Sąd musi doprecyzować, jakich konkretnie pojazdów dotyczy zakaz. Może zostać orzeczony, nawet jeśli sprawca nie ma uprawnienia do prowadzenia danego typu pojazdów. Nie może natomiast dotyczyć tych pojazdów, do prowadzenia których nie są potrzebne żadne uprawnienia. Jego orzeczenie możliwe jest w stosunku do osoby uczestniczącej w ruchu, a więc nie tylko w stosunku do kierowcy, ale też pieszego lub pasażera.

Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career