Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Strony stosunku pracy – definicja pracownika i pracodawcy

Spis treści
rozwiń spis treści

Stronami każdej umowy o pracę jest pracownik oraz pracodawca. Ale czy każda osoba fizyczna może zostać pracownikiem? Kto dokładnie jest pracodawcą – zakład pracy czy prezes spółki?

Definicja pracownika

Zgodnie z art. 2 kodeksu pracy pracownikiem jest osoba, która została zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru albo spółdzielczej umowy o pracę. Definicja ta nie odpowiada jednak na pytanie, jakie wymagania musi spełnić kandydat na pracownika.

Zdolność do bycia pracownikiem należy zatem połączyć ze zdolnością prawną i zdolnością do czynności prawnych. Pracownik musi zatem posiadać tzw. zdolność pracowniczą. Zdolność pracownicza to zatem zbiór cech, charakteryzujących osobę fizyczną, umożliwiających jej zaciąganie zobowiązania do wykonywania pracy określonego rodzaju pod kierownictwem pracodawcy.

Z pojęciem zdolności pracowniczej wiąże się art. 22 par. 3 kodeksu pracy. Zgodnie z jego brzmieniem osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego nawiązać stosunek pracy oraz dokonywać czynności prawnych, które dotyczą tego stosunku. Jednakże gdy stosunek pracy sprzeciwia się dobru tej osoby, przedstawiciel ustawowy za zezwoleniem sądu opiekuńczego może stosunek pracy rozwiązać.

Natomiast art. 22 par. 2 kodeksu pracy stanowi, że pracownikiem może być osoba, która ukończyła 18 lat. Wyjątkiem od tej reguły jest zatrudnianie pracowników młodocianych na podstawie działu 9 kodeksu pracy.

Innymi słowy: zdolność pracowniczą posiada osoba posiadająca przynajmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Pracownik musi więc mieć przynajmniej 13 lat i nie może być ubezwłasnowolniony całkowicie.

Zdolność pracownicza a warunki kwalifikacyjne

Od zdolności pracowniczej należy odróżnić tzw. warunki kwalifikacyjne. Nawet osoba posiadająca zdolność pracowniczą może nie spełniać szczególnych warunków kwalifikacyjnych. Możemy do nich zaliczyć na przykład:

  • wykształcenie,
  • obywatelstwo,
  • dodatkowe kursy lub umiejętności,
  • wyższy niż przewidziany w kodeksie pracy wiek,
  • doświadczenie zawodowe,
  • staż pracy,
  • niekaralność.

Definicja pracodawcy

W doktrynie wyróżnia się dwa modele teoretyczne pracodawcy – właścicielski i zarządczy. Zgodnie z modelem właścicielskim pracodawcą może być podmiot, który jest właścicielem zakładu pracy lub posiadający majątkowe upoważnienie do dysponowania tym zakładem na podstawie innego tytułu prawnego, np. umowy dzierżawy. Możliwość bycia pracodawcą jest więc w tym modelu nierozerwalnie związana ze zdolnością prawną. Natomiast według koncepcji zarządczej pracodawcą może być ponadto jednostka organizacyjna, której kierownictwo posiada mandat do zarządzania nią i kierowania zatrudnionymi w niej pracownikami, natomiast nie ma tu znaczenia osobowość prawna tej jednostki.

Zgodnie z art. 3 kodeksu pracy pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Przy tak sformułowanej definicji pracodawcą może więc być każda osoba, nawet ubezwłasnowolniona całkowicie.

W art. 3(1) kodeksu pracy czytamy, że za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną czynności w sprawach z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką albo inna wyznaczona do tego osoba. Inaczej mówiąc, jeśli pracodawcą jest osoba prawna lub jednostka nieposiadająca osobowości prawnej, musi ona wyznaczyć osobę „pełniącą obowiązki” pracodawcy. Reprezentacja pracodawcy będącego jednostką organizacyjną jest wykonywana z tytułu ogólnego umocowania do zarządzania tą jednostką (np. syndyk, dyrektor muzeum) albo z tytułu wyznaczenia.

Ponadto przepis ten stosuje się odpowiednio do pracodawców będących osobami fizycznymi, jeśli nie dokonują oni osobiście czynności z zakresu prawa pracy.

Definicja pracodawcy a zakład pracy

Do roku 1996 pojęcie „zakładu pracy” było synonimem „pracodawcy”. Zakłady pracy, jako jednostki organizacyjne, były stronami stosunków pracy. Takie zdefiniowanie zakładu pracy nazywano podmiotowym ujęciem zakładu pracy. Jednocześnie funkcjonowało przedmiotowe ujęcie zakładu pracy, czyli miejsce zatrudnienia. W 1996 roku ustawodawca przywrócił tradycyjną terminologię na oznaczenie strony zatrudniającej. W miejsce zakładu pracy w ujęciu podmiotowym wróciło pojęcie pracodawcy.

Obecnie „zakład pracy” definiuje się więc w jego ujęciu przedmiotowym. Jest to więc wyodrębniony i zorganizowany zespół składników. W jego skład wchodzą między innymi grunty, budynki, pomieszczenia pracy, wyposażenie oraz inne elementy pozwalające pracownikom wykonywać swoją pracę. Z przedmiotowym ujęciem zakładu pracy przykładowo mamy do czynienia w:

  • art. 18(2) kodeksu pracy – udział pracowników w zarządzaniu zakładem pracy,
  • art. 23(1) kodeksu pracy – przejście zakładu pracy na innego pracodawcę,
  • art. 67(5) kodeksu pracy – telepraca jako praca poza zakładem pracy.

Pojęcie zakładu pracy jest więc w pewnym sensie odpowiednikiem przedsiębiorstwa w rozumieniu kodeksu cywilnego. Należy jednak pamiętać o tym, że zakład pracy, w przeciwieństwie do przedsiębiorstwa, nie musi się wiązać z prowadzeniem przez pracodawcę działalności gospodarczej. Za zakład pracy uznaje się również na przykład biura fundacji czy stowarzyszenia, które prowadzą działalność charytatywną. Ponadto w skład przedsiębiorstwa wchodzą składniki o charakterze zarówno materialnym, jak i niematerialnym, na przykład firma, licencje, wierzytelności. Natomiast w skład zakładu pracy wchodzą jedynie składniki materialne. W skład zakładu pracy nie wchodzą natomiast pracownicy.

Warto też pamiętać, że posiadanie zakładu pracy nie jest koniecznym warunkiem do bycia pracodawcą. Pracodawca może bowiem zatrudniać na przykład wyłącznie pracowników mobilnych (serwisantów, akwizytorów).

Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career