Czym jest czek?
Funkcja czeku była znana ludzkości już w starożytności, gdzie zastosowanie miały dokumenty, które można było wymienić, np. na dany kruszec. Samo słowo „czek” pochodzi od arabskiego „saqq”, które oznacza pisemne zobowiązanie do zapłaty za towar przy dostawie.
W średniowieczu ujawniła się pierwsza wada czeku. Stosowały go osoby (bądź instytucje) podatne na bankructwo. Czeki jednak w znacznym stopniu przyczyniły się do rozwoju handlu. Wówczas prawo czekowe nie było regulowane. Dopiero na początku XX wieku w Genewie uchwalono konwencje w przedmiocie wprowadzenia jednolitego prawa czekowego.
Podobnie jak w przypadku weksla, właśnie w celu dostosowania polskiego prawa do konwekcji, uchwalono ustawę z dnia 29 sierpnia 1936 roku – Prawo czekowe (Dz. U. z 2016 r. poz. 462). Ponadto w niewielkim stopniu prawo czekowe opiera się również na ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2016 r. poz. 1988 ze zm.). Popularność czeków z roku na rok spada. Inne metody płatności stają się coraz bardziej popularne.
Czek to papier wartościowy
Czek jest rodzajem papieru wartościowego. Jest to zlecenie bezwzględnego wypłacenia danej sumy pieniężnej. Forma takiego zlecenia powinna być pisemna. Czek wydawany jest bankowi przez posiadacza rachunku bankowego. Mówiąc ogólnie, czek to polecenie wystawcy (trasanta) do trasata (wytłumaczenie definicji znajdziesz tutaj). Przy wystawieniu bankowi czeku wystawca rozporządza swoimi środkami pieniężnymi.
Czek – co zawiera?
Zgodnie z art. 1 ustawy – Prawo czekowe, czek powinien zawierać:
- nazwę ,,czek” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
- polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
- nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata);
- oznaczenie miejsca płatności;
- oznaczenie daty i miejsca wystawienia czeku;
- podpis wystawcy czeku.
Dokument określa się jako czek, jeżeli zawiera wszystkie wyżej wymienione cechy.
Czek a weksel
Zasadniczą różnicą między czekiem a wekslem jest fakt, że, zgodnie z art. 4 ustawy – Prawo czekowe, czek nigdy nie ulega akceptowi. W związku z tym, nigdy nie dochodzi do sporów pomiędzy bankiem a wystawcą. Na podstawie art. 29 wspomnianej wcześniej ustawy, czek powinien być przedstawiony do zapłaty w ciągu dziesięciu dni, jeśli jest wystawiony i płatny w tym samym kraju. Ponadto istnieje możliwość odwołania czeku w dwóch wyjątkowych przypadkach. Otóż czek można odwołać, gdy upłynął termin wystawienia go trasatowi oraz w przypadku czeków imiennych lub na zlecenie, również wówczas, gdy trasat nie dokonał jeszcze zapłaty.
Rodzaje czeków
W dalszej części artykułu zostaną przedstawione rodzaje czeków w oparciu o następujące kryteria:
- sposób określenia remitenta (czyli pierwszego wierzyciela uprawnionego do odbioru sumy czekowej),
- formę obrotu czekowego i sposób zaspokojenia posiadacza czeku,
- zupełność,
- miejsce wystawienia i płatności.
W oparciu o pierwsze, wyżej wymienione, kryterium rozróżnia się czek imienny oraz na okaziciela. Czek imienny zawiera imię i nazwisko remitenta. W przypadku czeku na okaziciela – bank jest zwolniony ze sprawdzania osoby, która przedkłada czek do zapłaty.
Rozróżniamy również czeki:
- gotówkowe (określane jako dyspozycja wystawcy czeku, która udziela się trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą wystawiono czek oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku),
- rozrachunkowe (są udzieloną bankowi dyspozycją wystawcy czeku (dłużnika) do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą wystawiono czek),
- potwierdzone (stanowią odmianę czeku rozrachunkowego),
- bankierskie (wystawia je bank, zawierający polecenie wypłaty skierowane do innego banku na rzecz określonej osoby lub na okaziciela),
- zakreślone (posiadają ograniczony obieg),
- podróżnicze (wybierają je osoby podróżujące, które chcą zabezpieczyć swoją gotówkę przed jej kradzieżą bądź zgubieniem),
- euroczeki (wystawiają osoby fizyczne posiadające karty gwarancyjne wystawione przez zagraniczne instytucje),
- postdatowane (to takie, w których data wystawienia jest późniejszą niż data rzeczywistego wystawienia),
- antydatowane (stanowią przeciwieństwo czeku postdatowanego, data wystawienia jest wcześniejsza niż data rzeczywistego wystawienia).
Na podstawie kryterium zupełności wyróżnia się czek in blanco oraz czek zupełny. Ten drugi zawiera wszystkie elementy wskazane w art. 1 ustawy – Prawo czekowe. Czek in blanco natomiast posiada podpis wystawcy, jednakże nie zawiera wszystkich wspomnianych elementów.
W końcu, mając na uwadze miejsce wystawienia i płatności, wyodrębnia się czek zamiejscowy (realizowany w kilku miejscowościach), czek krajowy (wystawiony w Polsce) oraz czek zagraniczny (wystawiony poza granicami Polski).
Prawo czekowe
Ogólne zasady odpowiedzialności wynikających z wystawienia czeku reguluje art. 12 ustawy – Prawo czekowe, który stanowi że wystawca odpowiada za zapłatę czeku. Zastrzeżenie, którym wystawca zwalnia się od tej odpowiedzialności uważa się za nienapisane.
Zobacz także:
