Surowsza kara dla sprawcy, czyli kiedy czyn zabroniony uznany jest za czyn ciągły

Kodeks karny reguluje czyn ciągły jako jeden czyn zabroniony, składający się z dwu lub więcej zachowań. Konstrukcja taka opiera się na założeniu, że czyn stanowiący pewien wycinek z continuum aktywności człowieka może mieć złożoną strukturę, której elementami są właśnie współtworzące go zachowania.

Definicja czynu ciągłego

Zgodnie z art. 12 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1444 z późn. zm., dalej również jako „k.k.”) dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony; jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego. Istotą tej konstrukcji jest przyjęcie, że kilka jednostkowych zachowań tworzy razem jeden czyn zabroniony wtedy, gdy nastąpiły one w krótkich odstępach czasu i stanowią wykonanie z góry powziętego zamiaru. Zachowania jednostkowe mogą wyczerpywać przy tym bądź znamiona przestępstwa, bądź wykroczenia. Tracą one jednak swój jednostkowy charakter. Tworzą bowiem łącznie jeden czyn zabroniony, jedno przestępstwo ciągłe (wyrok Sądu Najwyższego z 27 maja 2015 r., sygn. III KK 127/15).

Przesłanki uznania czynu zabronionego za czyn ciągły

Czyn zabroniony składający się z dwu lub więcej zachowań stanowi czyn ciągły, w rozumieniu art. 12 § 1 k.k., w przypadku wystąpienia następujących przesłanek:

• zachowania podjęte są w krótkich odstępach czasu;
• stanowią realizację z góry powziętego zamiaru;
• gdy przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, zachodzi tożsamość osoby pokrzywdzonej.

Podstawę prawnokarnego wartościowania w przypadku zastosowania art. 12 § 1 k.k. stanowi kompleks dwóch lub więcej zachowań, traktowany jako jedna, integralna i nierozerwalna całość. Z punktu widzenia ocen prawnokarnych znaczenie ma suma zachowań, objęta w jedną całość granicami „jednego czynu zabronionego”. Oznacza to, że jeśli kwalifikacja prawna zależy od wartości mienia będącego przedmiotem zamachu, rozmiary wyrządzonej poszczególnymi zachowaniami szkody podlegają zsumowaniu.

Przeczytaj również: Charakter pojedynczego zachowania w konstrukcji czynu ciągłego

Wyłączenie stosowania konstrukcji czynu ciągłego

Stosowanie art. 12 § 1 k.k. jest wyłączone w odniesieniu do tych przestępstw, w których mamy do czynienia z wielokrotnością działania sprawcy, jak to jest np. przy występku znęcania. Przestępstwo to ma charakter wieloczynowy, złożony z jedno- lub wielorodzajowych pojedynczych czynności naruszających różne dobra (np. nietykalność cielesną lub godność osobistą), systematycznie powtarzających się, choć może polegać także na działaniu jednorazowym, lecz intensywnym i rozciągniętym w czasie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 19 grudnia 2002 r., sygn. II AKa 274/02). Należy więc odrzucić możliwość uznania za składową tzw. czynu ciągłego zachowania, którego jednokrotna realizacja nie wystarcza do stwierdzenia, że wypełniono nim znamiona typu czynu zabronionego. Niejako z natury rzeczy (jak np. przy przestępstwie znęcania) wiąże się on bowiem z wielością zachowań, niekoniecznie tego samego rodzaju.

Konsekwencje 

Skazując za przestępstwo określone w art. 12 § 1 k.k., sąd wymierza karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia do podwójnej wysokości górnej granicy ustawowego zagrożenia. Oznacza to, że sprawca musi się liczyć z surowszą odpowiedzialnością w przypadku popełnienia przestępstwa w warunkach czynu ciągłego niż w sytuacji, gdyby znamiona identycznego przestępstwa (zwłaszcza pod względem rozmiaru wyrządzonej nim szkody) zrealizował jednym zachowaniem. 

Zbieg wykroczeń

Zgodnie z art. 12 § 2 k.k. odpowiada jak za jeden czyn zabroniony wyczerpujący znamiona przestępstwa ten, kto w krótkich odstępach czasu, przy wykorzystaniu tej samej albo takiej samej sposobności lub w podobny sposób popełnia dwa lub więcej umyślnych wykroczeń przeciwko mieniu, jeżeli łączna wartość mienia uzasadnia odpowiedzialność za przestępstwo. Przepis ten tworzy zatem postać rzeczywistego zbiegu wykroczeń, charakteryzującego się określonymi cechami, podobnymi w ogólnych zarysach do ciągu przestępstw. W razie spełnienia przesłanek wskazanych w art. 12 § 2 k.k. sprawca będzie odpowiadał „jak za jeden czyn zabroniony wyczerpujący znamiona przestępstwa”, czyli jak za przestępstwo.

Oznacza to, że zachowania te nie będą stanowiły przestępstwa. Pozostaną natomiast wykroczeniami, za które odpowiedzialność będzie ukształtowana tak jak za przestępstwo. Przesłanki, o których mowa, to:

• popełnienie kilku umyślnych wykroczeń w krótkich odstępach czasu oraz – alternatywnie –
• działanie z wykorzystaniem tej samej sposobności, takiej samej sposobności lub w podobny sposób,
• wreszcie wyczerpanie znamion wykroczenia przeciwko mieniu, jeżeli łączna wartość mienia uzasadnia odpowiedzialność za przestępstwo.