Czym jest Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej?

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (skrót: TSUE) jest instytucją sądowniczą Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Sąd ten charakteryzuje się niezwykłymi właściwościami, ponieważ jednocześnie posiada cechy sądu międzynarodowego i sądu krajowego. Jego orzeczenia mają znaczenie, które wykracza poza konkretne postępowanie, tj. tworzy precedensy. Każde z państw członkowskich UE ma obowiązek podporządkowania się orzecznictwu TSUE.

Ustanowiono go 23 lipca 1952 r. na mocy Traktatu paryskiego. Trzydzieści cztery lata później, tj. w 1986 r. na mocy Jednolitego aktu europejskiego, powstał także Sąd Pierwszej Instancji (jako odrębna instytucja). Jego zadaniem było odciążenie Trybunału. W 2001 r. – na mocy Traktatu nicejskiego – powołano również sądy wyspecjalizowane. Od 1 grudnia 2009 r. działa jako organ sądowy TSUE.

Status prawny TSUE

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej działa na mocy Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Zarówno pierwszy traktat, jak i drugi konstytuują istnienie dwóch organów wchodzących w skład TSUE, tj. Trybunału Sprawiedliwości i Sądu (I instancja). Zgodnie z art. 19 ust. 1 TUE i art. 257 TFUE ma on również możliwość tworzyć sądy wyspecjalizowane, które będą reprezentować jego wolę. Za powołanie tego rodzaju sądów odpowiedzialny jest Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej, zaś sama procedura przeprowadzana jest w trybie zwykłym.

Funkcje TSUE

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej przede wszystkim pełni dwie najważniejsze funkcje, tj.

• funkcja orzecznicza i wydawanie opinii doradczych,
• funkcja arbitrażowa.

Organy TSUE orzekają zarówno w sprawach spornych, jak i niespornych (np. wyżej wskazane opinie, wykładnia prawa, orzecznictwo prejudycjalne).

Ważne! TSUE nie ma kompetencji prawotwórczych. Może jedynie stwierdzać istnienie danego prawa obowiązującego na terenie Unii Europejskiej, lub też określać jego zasady.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej charakteryzuje się stosowaniem metody koncyliacyjnej. Znaczy to tyle, że strony postępowania mogą zawrzeć ugodę, która zakończy postępowanie na każdym jego etapie.

Podsumowując powyższe, TSUE pełni funkcje:

• sądu najwyższego UE,
• trybunału konstytucyjnego UE,
• trybunału stanu UE,
• sądu:
  • międzynarodowego,
  • arbitrażowego,
  • odwoławczego,
  • cywilnego
  • pracy,
  • administracyjnego,
  • pierwszej instancji,
  • odwoławczego.

Skład TSUE

W skład Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Sądu I Instancji wchodzą sędziowie mianowani przez poszczególne państwa członkowskie. W samym Trybunale pracuje 27 sędziów i 11 rzeczników generalnych, wybieranych na 6-letnią kadencję (mandat odnawialny). O tej liczbie ustawodawca wspomniał w art. 19 TUE i art. 254 TFUE. Liczbę Sądu I Instancji określa zaś Statut TSUE. Każdy z nich posiada sześcioletni mandat, który może być odnowiony.

Wybór ten dokonywany jest spośród osobistości:

• o niekwestionowanej niezależności,
• mających wymagane w ich państwach kwalifikacje do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych.

Mogą to być również prawnicy o uznanych kompetencjach.

Rzecznicy generalni bezstronnie i niezależnie przedstawiają opinie prawne określane jako „opinia rzecznika generalnego” w przydzielonych im sprawach.

Sędziowie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wybierają spośród siebie prezesa i wiceprezesa. Obaj otrzymują odnawialny mandat na okres 3 lat. Zadaniem prezesa jest kierowanie pracami TSUE i przewodniczenie posiedzeniem/obradom w największych składach orzekających. Wiceprezes ma zaś wspierać prezesa w wykonywaniu powyższych obowiązków. Musi go także zastępować, jeżeli wystąpi przeszkoda podczas wykonywania przez niego obowiązków.

Obrady TSUE

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej może obradować w pełnym składzie, tj. w liczbie piętnastu sędziów (wielka izba) lub też w izbach złożonych jedynie z pięciu lub trzech sędziów.

Wielka izba zbiera się jedynie wtedy, gdy pozwala na to Statut Trybunału, tj.:

• np. zdymisjonowano rzecznika praw obywatelskich,
• gdy trybunał uzna, że sprawa ma wyjątkowe znaczenie,
• na żądanie państwa członkowskiego albo instytucji, które są stroną w postępowaniu,
• w sprawach szczególnie ważnych lub skomplikowanych.

Prezesi izb złożonych z pięciu sędziów wybierani są na trzy lata, a prezesi izb złożonych z trzech sędziów na jeden rok.

Kompetencje TSUE

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej zapewnia jednolitą wykładnię prawa wspólnotowego. Znaczy to tyle, że TSUE posiada jednolitą praktykę orzeczniczą niezależnie od tego, jakiego kraju członkowskiego sprawę rozpatruje. Tak więc do jego kompetencji należą m. in.:

• badanie legalności aktów prawnych Unii Europejskiej,
• czuwanie nad poszanowaniem przez państwa członkowskie obowiązków wynikających z traktatów,
• dokonywanie obowiązującej wykładni prawa Unii Europejskiej, odpowiadając na pytania prejudycjalne zadawane przez sądy krajowe.

Odesłania prejudycjalne

TSUE ma za zadanie współpracować ze wszystkimi sądami państw członkowskich pełniącymi rolę sądów powszechnych. Współpraca ta pozwala uniknąć jakichkolwiek rozbieżności pomiędzy wykładnią krajową a wykładnią unijną, co umożliwia weryfikację zgodności ustawodawstwa każdego z państw członkowskich UE. Dzięki temu Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej może zapewnić skuteczne i jednolite stosowanie prawa. Każdy ze wspomnianych sądów powszechnych ma prawo do wystosowania wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, dotyczących zarówno ich prawa rodzimego, jak i samego prawodawstwa unijnego.

Ważne! Każdy obywatel europejski, państwo członkowskie lub instytucja (występujący(a) przed sądem powszechnym w danej sprawie), podczas postępowania przed TSUE, może uzyskać sprecyzowanie dotyczących go przepisów prawa Unii.

TSUE odpowiada na wnioski w formie wyroku lub postanowienia zawierającego uzasadnienie. Adresat ma obowiązek stosować się do wykładni otrzymanej w taki sposób. Przez wzgląd na precedensowość orzecznictwa Trybunału inne sądy krajowe również są związane tym orzeczeniem, w przypadku gdy zetkną się z identycznym problemem.

Skargi

Do zadań Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej należy rozpatrywanie skarg:

• Komisji lub państwa członkowskiego przeciwko innemu państwu członkowskiemu dopuszczającemu się uchybień w zakresie zobowiązań, jakie ciążą na nim na mocy Traktatów (art. 258–260 TFUE),

Dzięki tej instytucji TSUE sprawuje kontrolę nad wypełnianiem zobowiązań państw członkowskich, które na nim ciążą z mocy prawa. Zanim jednak sprawa trafi do Trybunału, zajmuje się nią Komisja. Przeprowadza ona stosowne postępowanie polegające na umożliwieniu udzielenia odpowiedzi stronie, której postawiono zarzuty. Dopiero wówczas, gdy postępowanie Komisji nie przyniesie pożądanych skutków, wnosi skargę do TSUE.

• o stwierdzenie nieważności aktów prawnych wydanych przez instytucje Unii (art.263–266 TFUE),
• na bezczynność (zaniechanie działania) instytucji unijnych (art.258 TFUE),
• dotyczące odszkodowań za działania instytucji Unii lub pracowników Unii, związane z wykonywaniem ich funkcji (art. 268 TFUE),
• w sporach Unii i funkcjonariuszy (art. 270 TFUE).

Odwołania

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej rozpoznaje także odwołania. Są one jednak ograniczone jedynie do kwestii prawnych wyroków i postanowień wspólnotowych sądów powszechnych. Jeżeli odwołanie będzie zasadne, TSUE uchyli dane orzeczenie i – jeśli stan postępowania mu na to pozwoli – samodzielnie wyda właściwe orzeczenie. W każdym innym przypadku przekaże sprawę do ponownego rozpoznania.

Postępowanie przed TSUE

Postępowanie przed każdym z organów sprawiedliwości Unii Europejskiej składa się z dwóch faz. Nie ma znaczenia, czy sprawa dotyczy jedynie zakresu opiniodawczego, czy też orzecznictwa.

Pierwsza faza (tzw. pisemna) służy skompletowaniu niezbędnej dokumentacji. W tym czasie strona, na którą wniesiono skargę, ma prawo do repliki (odpowiedzi), celem obrony. Strona wnosząca skargę ma zaś prawo do dupliki (odpowiedzi na odpowiedź skarżonego). Po zapoznaniu się ze wspomnianymi dokumentami sędzia-sprawozdawca przedstawia swoje stanowisko.

W drugiej fazie (tj. fazie ustnej) odbywa się odczytywanie dokumentów, wysłuchiwanie stron i świadków, jak również ustalenie dowodów niezbędnych w sprawie i ewentualne powołanie odpowiednich biegłych.

Jeżeli druga faza dobiegnie końca, rozpoczyna się część jawna postępowania, w której sędzia ogłasza wyrok.

Ważne! Sprawy prowadzi się w języku strony pozwanej. Sędzia przewodniczący może dopuścić procedowanie w innym języku.

Zgodnie z art. 279 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej po złożeniu skargi lub w trakcie istnieje możliwość zastosowania środków tymczasowych służącym zabezpieczeniu interesów stron lub właściwego przebiegu postępowania.

Orzeczenia mogą mieć charakter konstytutywny (np. zasądzenie określonej kary pieniężnej) lub deklaratywny (np. orzeczenie niewykonywania przez państwo członkowskie obowiązków wynikających z traktatów). W art. 256 TFUE można przeczytać, że orzeczenia konstytutywne mają status tytułu wykonawczego.

Dla każdego zainteresowanego ważnym może okazać się fakt, że wszystkie orzeczenia są publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.  „Zbiór Orzeczeń” znajduje się na stronie Curia.