Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Fałszowanie faktur i puste faktury VAT – co za to grozi?

Spis treści
rozwiń spis treści

Jeżeli wystawiona przez podatnika faktura nie potwierdza rzeczywistej sprzedaży, stanowi tzw. fakturę pustą. Jak wyglądają kwestie podatkowe takiej faktury? Czy grozi nam jakaś odpowiedzialność za pozostawienie ich w obiegu? Internet coraz częściej stanowi duże pole do popisu dla przestępców. Łatwo jest oszukać kogoś w sieci. Czasem wystarczy tylko wiarygodnie spreparowana faktura. Fałszowanie faktur to jeden ze sposobów działania phishingu.

Faktura to dokument w formie papierowej bądź elektronicznej. Zawiera dane wymagane przez ustawę o podatku od towarów i usług. Dzięki fakturze nabywca może dokonać odliczenia od naliczonego podatku (z uwagi na wykonanie zakupu w ramach na prowadzoną przez niego działalność gospodarczą).

Obowiązek zapłaty VAT

Zgodnie z art. 108 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług (dalej jako „ustawa o VAT”), w przypadku gdy osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej lub osoba fizyczna wystawi fakturę, w której wykaże kwotę podatku, jest obowiązana do jego zapłaty. Innymi słowy, wystawienie faktury sprzedaży oznacza obowiązek odprowadzenia podatku VAT na niej zawartego. Obowiązek zapłaty VAT powstaje z mocy prawa w związku z samym faktem wystawienia faktury wykazującej ten podatek.

Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 11 lutego 2012 r. (sygn. I FSK 258/11), Z wykładni gramatycznej art. 108 ustawy o VAT wynika bowiem, że zobowiązanie do zapłaty wskazanej na fakturze kwoty powstaje z mocy prawa w dacie, w której dany podmiot wprowadza do obrotu taką fakturę. Zobowiązanie w tym zakresie wynika zatem bezpośrednio z zaistnienia określonego zdarzenia, jakim jest wykazanie podatku na fakturze. 

Czym jest fałszywa faktura?

Fałszywa faktura jest dokumentem obrazującym nieprawidłowy lub sfałszowany obraz rzeczywisty.

Zgodnie z art. 270 kk: Kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Fałszywe faktury są coraz częściej wykorzystywane do ataków hakerskich. Cyberprzestępcy podszywają się pod banki, firmy energetyczne lub kurierskie. Oszuści wysyłają wiadomości, które z pozoru nie różnią się niczym od tych wysyłanych przez instytucje i osoby, z którymi współpracujemy. Wiadomości te zawierają linki lub załączniki z fałszywymi fakturami, które najczęściej mają na celu wyłudzenie od odbiorcy pieniędzy (płatność za usługę lub towar, który nie istnieje). Bardzo ważne jest zatem staranne sprawdzanie adresów nadawcy oraz upewnianie się, czy numer klienta i kwota się zgadza. W razie pojawienia się jakichkolwiek wątpliwości należy bezpośrednio skontaktować się z firmą, jeszcze przed pobraniem załącznika.

Czym jest pusta faktura?

“Pusta faktura” występuje w sytuacji, kiedy podatnik wystawia fakturę VAT, która nie odzwierciedla stanu faktycznego. Następuje to w momencie, kiedy podatnik w fakturze wykazuje dostawę towarów bądź usługę, która w rzeczywistości nie miała miejsca. Według zapisu w art 108 1 ustawy o podatku od towarów i usług: W przypadku gdy osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej lub osoba fizyczna wystawi fakturę, w której wykaże kwotę podatku, jest obowiązana do jego zapłaty. Przepis ten określił jako samodzielną podstawę zapłaty podatku z faktu wystawienia faktury, w której wykazano VAT. Oznacza to, że “pusta faktura” skutkować będzie obowiązkiem zapłaty podatku VAT, który został w niej wykazany. 

Co do zasady przez puste faktury należy rozumieć takie dokumenty, które zostały wprowadzone do obrotu wyłącznie w celu osiągnięcia bezprawnych korzyści finansowych. Jak rozpoznać takie faktury? Wyróżnić można trzy rodzaje takich faktur:

  • dokumentujące transakcje, które w ogóle nie zaistniały – nie doszło do dostawy towarów lub wykonania usługi przez wystawcę faktury;
  • dokumentujące prawdziwe zdarzenia gospodarcze, lecz z udziałem innego podmiotu niż wystawca faktury, o czym widział i na co zgodził się odbiorca faktury;
  • firmanctwo – dokonywanie obrotu gospodarczego z nabywcą polegające na zatajeniu przez wystawcę danych podmiotu, który dokonał dostawy towaru lub wykonał daną usługę. 

Pusta faktura a prawo

Art. 108 ustawy o VAT dotyczy przede wszystkim sytuacji, w których wystawione faktury nie dokumentują żadnej rzeczywiście dokonanej transakcji. Są to tzw. puste faktury. W wyroku z 20 listopada 2012 r. (sygn. I FSK 16/12) Naczelny Sąd Administracyjny orzekł, że: Gdy z akt sprawy jednoznacznie wynika, że skarżący wystawił fikcyjne faktury, niezwiązane z żadną rzeczywistą transakcją, w których to fakturach wykazana została kwota podatku z tytułu rzekomo dokonanej sprzedaży towarów, to uzasadnione było zastosowanie przez organy podatkowe normy art. 108 ust. 1 ustawy o VAT i na tej podstawie określenie kwoty podatku od towarów i usług do zapłaty. Co istotne, art. 108 ust. 1 ustawy o VAT nie dotyczy wyłącznie podatników VAT. Odnosi się on natomiast do wszystkich podmiotów wykazujących VAT na fakturze. Nie trzeba więc być formalnie zarejestrowanym jako czynny podatnik VAT, aby być zobowiązanym do zapłaty podatku od towarów i usług na podstawie tego przepisu.

Pusta faktura a obniżenie należnego podatku VAT

Wystawienie pustej faktury ma na celu obniżenie wysokości należytego podatku VAT. Zgodnie z art. 88 3a, pkt 4a ustawy o podatku od usług i towarów pusta faktura nie uprawnia do zawartego w dokumencie odliczenia podatku (Nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne w przypadku gdy: (…) 4a wystawione faktury, faktury korygujące lub dokumenty celne:  stwierdzają czynności, które nie zostały dokonane – w części dotyczącej tych czynności). 

Brak możliwości odliczania VAT

Zgodnie z art. 88 ust. 3a pkt 4 lit a ustawy o VAT nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne, w przypadku gdy wystawione faktury, faktury korygujące lub dokumenty celne stwierdzają czynności, których nie dokonano (w części dotyczącej tych czynności). Przepis ten wskazuje, że pusta faktura nie uprawnia do odliczenia zawartego w tym dokumencie podatku.

Podatku VAT z faktur pustych, do których stosuje się art. 108 ust. 1 ustawy o VAT, nie ujmuje się w deklaracji podatkowej. Sam obowiązek jego zapłaty wynika natomiast z mocy prawa.

Oszustwo podatkowe

Czyn zabroniony z art. 56 ustawy Kodeks karny skarbowy (dalej jako „kks”) polega na wprowadzeniu organu podatkowego w błąd poprzez niezgodne z rzeczywistością przedstawienie bądź zatajenie okoliczności mających wpływ na wysokość podatku. Zgodnie z art. 56 § 1 kks odpowiedzialności karnej skarbowej podlega podatnik, który składając organowi podatkowemu deklarację, podaje nieprawdę lub zataja prawdę albo nie dopełnia obowiązku zawiadomienia o zmianie objętych nimi danych. Naraża się przez to podatek na uszczuplenie. Kodeks karny skarbowy przewiduje za to karę grzywny do 720 stawek dziennych albo karę pozbawienia wolności, albo obie te kary łącznie. Natomiast jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych (art. 56 § 1 kks).

Jeśli kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu, sprawca podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. Tak samo sytuacja wygląda wówczas, gdy podatnik, który mimo ujawnienia przedmiotu lub podstawy opodatkowania nie składa w terminie organowi podatkowemu lub płatnikowi deklaracji lub oświadczenia lub wbrew obowiązkowi nie składa ich za pomocą środków komunikacji elektronicznej (art. 56 § 3 i 4 kks).

Delikty penalizowane w art. 56 § 1-3 kks w praktyce popełniane są na ogół przez złożenie deklaracji lub oświadczeń zawierających treści niezgodne z rzeczywistością, które mają wpływ na uszczuplenie podatku, np. zaniżenie przychodu, zawyżenie kosztów uzyskania przychodu, dokonanie nieprawdziwych odliczeń podatkowych, ukrycie źródeł uzyskanego przychodu, zawyżenie naliczonego podatku od towarów i usług, zaniżenie obrotów itp.

Odpowiedzialność karnoskarbowa

Zgodnie z art. 62 § 1 i 2 kks kto wbrew obowiązkowi nie wystawia faktury lub rachunku, wystawia je w sposób wadliwy albo odmawia ich wydania, podlega karze grzywny do 180 stawek dziennych. Natomiast kto fakturę lub rachunek wystawia w sposób nierzetelny albo takim dokumentem się posługuje, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od roku, albo obu tym karom łącznie.

Co istotne, pociągnięcie do odpowiedzialności (na podstawie art. 62 § 2 kks) osoby fizycznej, wobec której za ten sam czyn, czyli wystawienie nierzetelnej (fikcyjnej) faktury, zastosowano obowiązek zapłaty podatku na podstawie art. 108 ust. 1 ustawy o VAT, nie stanowi naruszenia zasady ne bis in idem, czyli zakazu podwójnego karania (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 21 kwietnia 2015 r., sygn. P 40/13).

Z czynnością wystawiania fikcyjnych faktur może się wiązać dodatkowo odpowiedzialność na podstawie Kodeksu karnego z tytułu wprowadzenia w błąd innego podmiotu (art. 286 § 1), a także z tzw. przestępstwa prania brudnych pieniędzy (Art. 299 § 1).

Fałszowanie faktur a pranie brudnych pieniędzy

Fałszowanie faktur może się wiązać również z dodatkową odpowiedzialnością na podstawie Kodeksu karnego. Jak mówi art 289 kk: Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Dotyczy to prania brudnych pieniędzy, o czym mowa w art. 299 kk: Kto środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe lub inne mienie ruchome lub nieruchomości, pochodzące z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego, przyjmuje, przekazuje lub wywozi za granicę, pomaga do przenoszenia ich własności lub posiadania albo podejmuje inne czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie ich przestępnego pochodzenia lub miejsca umieszczenia, ich wykrycie, zajęcie albo orzeczenie przepadku, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Pusta faktura z odwrotnym obciążeniem

„Odwrócone obciążenie” to przeniesienie obowiązku rozliczenia podatku VAT na nabywcę. To oznacza, że sprzedawca nie wykazuje na wystawionych fakturach obciążenia wartości podatku VAT. W brzmieniu art. 17 ust. 1 pkt. 8 ustawy o podatku dochodowym od towarów i usług, aby świadczenie usług podlegało procedurze odwrotnego obciążenia, muszą zostać spełnione warunki;

  • przedmiotem zakupu są usługi wymienione w załączniku nr 14 do ustawy,
  • usługodawcą jest czynny podatnik VAT, u którego sprzedaż nie jest zwolniona od podatku na podstawie art. 113 ust. 1 i 9,
  • usługobiorcą jest podatnik posiadający status czynnego podatnika VAT,
  • usługodawca posiada status podwykonawcy.

Źle rozpoznanie sprzedaży i objęcie jej „odwrotnym obciążeniem” wiąże się z konsekwencjami w związku z rozliczeniem podatku VAT. Co więcej, gdy  drugą stroną transakcji jest podatnik korzystający ze zwolnienia z VAT, podatek VAT nie zostanie rozliczony przez żadną ze stron. Konsekwencje wystawienia faktury z odwrotnym obciążeniem dla nie-vatowca są bardziej dotkliwe w stosunku do sprzedawców niż nabywców. Niewykazanie podatku VAT na fakturze wiąże się z koniecznością wystawienia faktury korygującej. Tym samym po stronie sprzedawcy powstanie dodatkowe zobowiązanie podatkowe.

Jak skorygować pustą fakturę

Wystawienie pustej faktury ma na celu obniżenie podatku VAT do zapłaty u kontrahenta. Taki rodzaj postępowania jest sprzeczny z przepisami. Uznaje się go za przestępstwo podatkowe. Jeżeli organ podatkowy wykryje nieprawidłowości, należy liczyć się z konsekwencjami. Osobie, która wystawia puste faktury, grozi odpowiedzialność przewidziana przepisami kodeksu karnego skarbowego.

Zdarza się, że wystawienie pustej faktury nie było celowe. Wynikało jedynie z nieuwagi przedsiębiorcy lub pomyłki. W tej sytuacji niezwłocznie po wykryciu nieprawidłowości powinno się naprawić błąd poprzez anulowanie faktury lub wystawienie faktury korygującej. W tym warto zaznaczyć, że anulowanie nieprawidłowej faktury jest możliwe tylko i wyłącznie wtedy, kiedy dokument nie trafił jeszcze do obiegu gospodarczego. Czyli tylko w momencie, kiedy faktura nie trafiła jeszcze do strony transakcji. Jeżeli to tego doszło, niezbędne będzie wystawienie faktury korygującej. 

Regulacje prawne zawarte w ustawie o podatku od towarów i usług nie wskazują, jak powinien postąpić przedsiębiorca, który wystawił pustą fakturę. Zgodnie z praktyką gospodarczą, w celu naprawienia błędu i uniknięcia konsekwencji, pustą fakturę należy anulować lub skorygować. W zależności od tego, czy dokument trafił do obiegu gospodarczego, czy nie.

Zgodnie z prawem podatnik ma prawo do skorygowania pustej faktury. Prawo do korekty faktury nie jest uzależnione od intencji wystawiającego. Oznacza to, że dokument może zostać skorygowany do zera, nawet jeśli fałszywa faktura została wystawiona świadomie. Korekta pustej faktury, która została przeprowadzona po ujawnieniu jej wadliwości przez organ kontroli skarbowej, nie jest ważna. Wiąże się to z wieloma nadużyciami. Jeżeli byłaby taka możliwość, osoba wystawiająca nie ponosiłaby konsekwencji wynikających z art. 108 ustawy o podatku od towarów i usług.

Korekta pustej faktury w polskim orzecznictwie

W ocenie organów podatkowych, co do zasady, faktury puste nie podlegają korekcie. Argumentowane jest to tym, że nie można poprawić dokumentu nierzetelnego. Z założenia wiąże się on bowiem z pewnego rodzaju nadużyciem popełnionym przez podatnika. Zgodnie z uchwałą Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 kwietnia 2002 r. (sygn. FPS 2/02) w przypadku wystawienia faktury wraz z podatkiem, która nie dokumentuje rzeczywistej sprzedaży, stwierdzić należy, że w sytuacji gdy została ona wystawiona bezpodstawnie nie dokumentując legalnego (zgodnego z prawem) obrotu towarami i usługami, stanowiąc tym samym częstokroć czyn zabroniony, nie może być korygowana jakąkolwiek fakturą legalnego obrotu. Nie ma zresztą potrzeby wystawiania w takim przypadku faktury korygującej, gdyż faktura niedokumentująca rzeczywistej sprzedaży jest bezskuteczna prawnie i w związku z tym nie może wywołać żadnych skutków podatkowych u jej wystawcy ani odbiorcy.

Jednak podejście sądów administracyjnych do korygowania pustych faktur zliberalizowało się wraz z dorobkiem orzeczniczym Trybunału Sprawiedliwości. Stało się tak przede wszystkim w związku z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 19 września 2000 r., C-454/98 – Schmeink & Cofreth AG & Co. KG przeciwko Finanzamt Borken oraz Manfred Strobel przeciwko Finanzamt Esslingen. Orzecznictwo sądów administracyjnych, wzorując się na orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, podkreśla, że dopuszczalna jest korekta, ale gdy następuje to w odpowiednim czasie, umożliwiającym uniknięcie uszczerbku z tytułu wystawienia tego typu faktury. Innymi słowy, jeżeli w odpowiednim czasie podatnik usunie ryzyko uszczupleń poprzez dokonanie korekty, taka korekta wywołuje skutki prawne (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 kwietnia 2012 r., sygn. I FSK 813/11).

Jakie kary za fałszywe lub puste faktury?

Fałszowanie faktur i wystawianie fikcyjnych faktur VAT może być surowo karane. Kary są przewidziane za świadome przerabianie, podrabianie, używanie sfałszowanych lub też wystawianie „pustych” faktur w celu uzyskania korzyści majątkowej.

Te regulacje prawne nie dotyczą oczywiście przedsiębiorców, którzy popełnili drobny błąd na fakturze lub źle zinterpretowali przepisy podatkowe. Dodatkowo nie dotyczą wystawiania “pustych” faktur o wartości poniżej 200 000 zł. Za wystawianie pustych faktur poniżej tej wartości przestępcy będą odpowiadać przed organem podatkowym. Dodatkowo dla organów ścigania istotne jest to, czy faktura zawiera nieprawdziwe okoliczności, które mogą mieć wpływ na wysokość podatku lub jego zwrot. Nie ma zatem znaczenia sama wartość uszczuplenia wpływów budżetowych. Dla poniesienia odpowiedzialności karnej konieczne jest ustalenie winy, czyli że sprawca działał z zamiarem sfałszowania faktury. Sprawca musi mieć pełną świadomość, że podrabia lub przerabia fakturę, używa takiej faktury jako autentycznej bądź też wystawia fakturę lub faktury, podając nieprawdę co do kwoty.

Przestępstwem jest podrabianie lub przerabianie faktury w celu użycia jej jako faktury autentycznej. Może być to również używanie sfałszowanej faktury jako prawdziwej w celu osiągnięcia korzyści majątkowych – niższy podatek lub jego zwrot. Do przestępstw zaliczamy również wystawianie ‘pustych faktur’, czyli podanie w fakturze nieprawdziwej kwoty za nieprawdziwe zdarzenie.

Fałszowanie faktur – wymiar kary

Kary są zróżnicowanie. I tak, za:

  • fałszowanie faktur; podrobienie, przerobienie, użycie podrobionej jako prawdziwą, grozi kara od 6 miesięcy, do 8 lat pozbawienia wolności,
  • fałszowanie faktury lub faktur na łączną kwotę od 5 mln zł lub uczynienie z fałszowania faktur stałego źródła dochodu – grozi kara od 3 lat do 15 lat pozbawienia wolności,
  • fałszowanie faktury lub faktur na łączną kwotę od 10 mln zł – grozi kara minimum 5 lat albo 25 lat pozbawienia wolności,
  • wystawianie „pustych” faktur (podanie w fakturze nieprawdy) na kwotę:
  1. co najmniej 200 000 zł – grozi kara od 6 miesięcy do 8 lat,
  2. od 5 mil zł  – grozi kara od 3 lat do 15 lat pozbawienia wolności,
  3. od 10 mil zł  – grozi kara minimum 5 lat albo 25 lat pozbawienia wolności,
  • czyny mniejszej wagi – do 2 lat pozbawienia wolności, ograniczenie wolności lub kara grzywny (przy podrabianiu-używaniu podrobionych faktur) albo do 3 lat (przy wystawianiu sfałszowanych faktur) lub do lat 5 (przy fakturach na 10 mln zł).

We wszystkich przypadkach, obok kary pozbawienia wolności, sąd może wymierzyć grzywnę w wysokości do 3 000 stawek dziennych. Stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych ani też nie może przekraczać 2 000 złotych.

Jeżeli sprawca w trakcie postępowania karnego współpracuje z organem ścigania, zwłaszcza jeśli przekaże informacje nieznane organowi, może zostać zastosowane nadzwyczajne złagodzenie kary lub nawet odstąpienie od jej wymierzenia.

Phishing

Łatwo jest oszukać kogoś w internecie. Czasem wystarczy tylko wiarygodnie spreparowana faktura. Fałszywe faktury to jeden ze sposobów działania „phishingu”.

„Phishing” to niebezpieczna metoda oszustwa. Przestępca podszywa się pod inną osobę lub instytucję w celu wyłudzenia danych wrażliwych, czy też zainfekowania komputera. Często fałszywe faktury są tak dobrze podrobione, że nie budzą one podejrzeń odbiorcy. Nieświadomy odbiorca opłaca je, a wszystkie pieniądze spływają na konto przestępców. Oszuści najczęściej podszywają się pod banki lub dostawców usług, z którymi dana osoba rzeczywiście miała kontakt. Właśnie dlatego kolejne maile z fakturami nie wzbudzają takich podejrzeń. 

Jak nie paść ofiarą przekrętu? Przede wszystkim należy pamiętać, aby ze staranną ostrożnością otwierać podsyłane linki i załączniki. Wiadomości tworzone przez oszustów mogą wyglądać bardzo autentycznie. Mogą przykładowo przyjąć formę komunikatów od banków, elektrowni, gazowni czy operatora internetu. Uważać trzeba przede wszystkim na załączniki i odnośniki, nawet jeśli w pierwszej chwili wyglądają na maila od zaufanej instytucji. Zdroworozsądkowe podejście do maili z nieznanych lub budzących wątpliwości źródeł pozwala dostrzec często subtelne różnice w treści i formie wiadomości. Będzie ona w pewien sposób odbiegać od standardowej korespondencji. 

Gdzie zgłosić?

Jeśli otrzymujemy fałszywą fakturę od np. dostawcy usług, właśnie do tej firmy należy zgłosić zaistnienie takiej sytuacji. Można również poinformować o tym Rządowy Zespół Reagowania na Incydenty Komputerowe, który działa pod patronatem Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Oprócz tego można poinformować o całej sytuacji Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. 

Fałszywa lub pusta faktura a podatek dochodowy

Kiedy dany wydatek można uznać za koszt podatkowy? Możliwe jest to jedynie, gdy podatnik wykaże, że wydatek został faktycznie poczyniony, istnieje związek wydatku z przychodem, a także gdy przedstawi on dowód poczynienia wydatku. 

Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career