Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Klauzula arbitrażowa – Na co zwrócić uwagę, dokonując zapisu na sąd polubowny?

Spis treści
rozwiń spis treści

Klauzula arbitrażowa jest bardzo częstym rozwiązaniem stosowanym przez podmioty występujące w profesjonalnym obrocie. Taki stan rzeczy wynika przede wszystkim ze względnej szybkości oraz poufności postępowania przed sądem arbitrażowym. Aby jednak ewentualny spór rozstrzygnął sąd polubowny, Strony muszą w poprawny sposób sporządzić zapis na arbitraż.

Warto podkreślić, że treść takiego zapisu może także w istotny sposób wpływać na przebieg postępowania. Co więcej, w przypadku jego niepoprawnego zredagowania, może być on podstawą do złożenia skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego.

 

Czym jest klauzula arbitrażowa?

Przepisy dotyczące zapisu na sąd polubowny uregulowano w art. 1154-1217 kodeksu postępowania cywilnego. W istocie regulacje te są przejęciem regulacji zawartych w ustawie modelowej UNCITRAL z 1985 o międzynarodowym arbitrażu handlowym.

Zapis na sąd polubowny określany również często mianem umowy o arbitraż, stanowi naczelną instytucję sądownictwa polubownego. Zawarcie tego rodzaju zobowiązania ma na celu wyłączenie kognicji sądów powszechnych i tym samym umożliwienie rozstrzygnięcia sprawy przez sąd polubowny. Innymi słowy, od prawidłowego sporządzenia zapisu na sąd polubowny, zależy uruchomienie procedury arbitrażowej.

W praktyce dokonanie zapisu na arbitraż sprowadza się do zastrzeżenia odpowiedniego postanowienia w treści umowy podstawowej (np. umowy sprzedaży). Strony zgodnie postanawiają, że ewentualny spór, który może powstać w przyszłości z łączącego je stosunku prawnego, rozstrzygnie wskazany sąd arbitrażowy. W takim przypadku mamy do czynienia z zawarciem zapisu na sąd polubowny, przy pomocy klauzuli arbitrażowej (ang. arbitration clause).

Oczywiście możliwe jest również rozstrzygniecie przez sąd polubowny sporu, który już powstał. W tym przypadku również niezbędne jest zawarcie umowy o arbitraż, zwanej kompromisem (ang. submission agreement). Jednakże takie rozwiązanie jest bardzo sporadyczne. Wynika to przede wszystkim z faktu, że po wejściu w spór zazwyczaj osiągniecie konsensusu w jakiekolwiek materii jest znacząco utrudnione.

 

Kwalifikacja prawna zapisu na sąd polubowny

Kwalifikacja prawna zapisu na sąd polubowny budzi wciąż liczne kontrowersje. Część autorów uznaje, że umowa o arbitraż należy do umów prawa materialnego. Zwolennicy takiego poglądu podkreślają, że nie sposób zawrzeć tego rodzaju umowy, bez oceny jej przez pryzmat przepisów KC, dotyczących m.in składania oświadczeń woli. Z drugiej strony występuje również liczne głosy kwalifikujące zapis na sąd polubowny jako stosunek o charakterze prawno-procesowym. W takim przypadku, argumentacja idzie w kierunku skutków jakie niesie za sobą zawarcie umowy o arbitraż, które niewątpliwie regulują przepisy KPC. W przepisach procedury cywilnej znajdują się bowiem m.in. regulacje dotyczące powoływania arbitrów oraz samego przebiegu postępowania przed sądem polubowny. Co więcej samo umiejscowienie regulacji dotyczących zapisu na arbitraż w przepisach KPC, może wskazywać o procesowym charakterze takiej umowy.

Pomiędzy wyżej wspomnianymi kwalifikacjami umowy o arbitraż, występuje również kompromisowy pogląd. Zgodnie z nim zapis na sąd polubowny ma charakter mieszany. Zwolennicy tej teorii podkreślają, że odpowiednie zastosowanie do umowy o arbitraż mają zarówno przepisy prawa materialnego jak i prawa procesowego. Wreszcie, w literaturze przedmiotu, istnieje również pogląd który kwalifikuje umowę o arbitraż jako umowę osobliwą określaną mianem sui generis. Zgodnie z takim rozumieniem, zapis na sąd polubowny nie mieści się ani w systemie prawa procesowego ani prawa materialnego.

Odrębność klauzuli arbitrażowej od kontraktu głównego

Tak dużych wątpliwości jak kwalifikacja umowy o arbitraż, nie budzi zaś zasada odrębności klauzuli arbitrażowej od kontraktu głównego ( ang. separability). Realizację wspomnianej zasady wprowadza w zdaniu drugim art. 1180 § 1 KPC . Zgodnie z przywołaną regulacją nieważność albo wygaśnięcie umowy podstawowej, w której zamieszczono zapis na sąd polubowny, samo przez się nie oznacza nieważności lub wygaśnięcia zapisu. W konsekwencji więc jeśli umowa podstawowa jest z jakiś powodów nieważna, bądź bezskuteczna to taki stan rzeczy nie rozciąga się również na moc wiążącą zapisu na sąd polubowny.

 

Klauzula arbitrażowa – jak konstruować zapis za sąd polubowny?

Poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego wymaga umowy stron, w której należy wskazać przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć (zapis na sąd polubowny).

 art. 1161 §1 – ustawa Kodeks postępowania cywilnego

Zgodnie z brzmieniem art. 1161 §1 k.p.c. zapis na sąd polubowny jest umową stron, w której muszą one wskazać przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć. Powyższa norma wskazuje więc obligatoryjne postanowienia, które należy zawrzeć w umowie, aby była ona ważna i wywoływała zamierzone skutki. Co więcej, w myśl art. 1162 k.p.c. zapis na sąd polubowny powinien być sporządzony na piśmie.

Wymagania dotyczące formy zapisu na sąd polubowny są spełnione także wtedy, gdy zapis zamieszczony został w wymienionych między stronami pismach lub oświadczeniach złożonych za pomocą środków porozumiewania się na odległość, które pozwalają utrwalić ich treść. Powołanie się w umowie na dokument zawierający postanowienie o poddaniu sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spełnia wymagania dotyczące formy zapisu na sąd polubowny, jeżeli umowa ta jest sporządzona na piśmie.

Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą, aprobowaną również przez większość doktryny, zapis na sąd polubowny bez zachowania wymaganej formy jest nieważny. Powyższe potwierdził Sąd Najwyższy m.in. w postanowieniu z dnia 9.1.1969 r. Wyrok SN CZ 3/68.

Oprócz wyżej wskazanych, obligatoryjnych, postanowień klauzuli arbitrażowej strony mają możliwość zastrzec również inne postanowienia o charakterze dobrowolnym (fakultatywnym). Do takiego rodzaju postanowień – między innymi – należą:

  • określenie miejsca postępowania przed sądem polubownym (art.1155 §1 k.p.c.)
  • możliwość określenia liczby arbitrów rozpatrujących sprawę (art.1169 §1 k.p.c.)
  • postanowienie wskazujące sposób powoływania arbitrów (art.1171 §1 k.p.c.)
  • określenie w umowie trybu postępowania o wyłączenie arbitra (art.1176 §1 k.p.c.)
  • uzgodnienie dopuszczalności oraz sposobu ewentualnego zastosowania przez sąd polubowny, tymczasowych środków zabezpieczających. (art.1181 k.p.c.)
  • wskazanie zasad oraz sposobu postępowania przed sądem polubownym, w przypadku gdy przepis ustawy nie stanowi inaczej (art.1184 k.p.c.)
  • termin rozpoczęcia postępowania (1186 k.p.c.)
  • ustalenie języka lub języków prowadzonego postępowania (art. 1187 k.p.c)

Klauzula arbitrażowa – granice swobody jej kształtowania

W postępowaniu przed sądem polubownym strony powinny być traktowane równoprawnie. Każda ze stron ma prawo do wysłuchania i przedstawienia swoich twierdzeń oraz dowodów na ich poparcie.

art. 1183 – ustawa Kodeks postępowania cywilnego

Podmioty, które zdecydują się na dodanie do umowy klauzuli arbitrażowej, nie mają pełnej dowolności w kształtowaniu jej treści. Należy przede wszystkim podkreślić, że, tworząc zapis na sąd polubowny, trzeba pamiętać o zasadzie równości stron postępowania arbitrażowego. Wspomniana zasada wynika z art. 1183 k.p.c. Zgodnie ze wspomnianą regulacją w postępowaniu przed sądem polubownym strony powinny być traktowane równoprawnie. Ponadto każda ze stron ma prawo do wysłuchania i przedstawienia swoich twierdzeń oraz dowodów na ich poparcie.

Wspomniana zasada ma charakter ogólny, a jej uszczegółowienie, odnoszące się do zapisu na sąd polubowny, wyrażone jest w art. 1161 §2 k.p.c. Regulacja ta wskazuje, że bezskuteczne są postanowienia zapisu na sąd polubowny naruszające zasadę równości stron. W szczególności chodzi o postanowienia, które uprawniają tylko jedną stronę do wytoczenia powództwa przed sądem polubownym przewidzianym w zapisie albo przed sądem. Przejawem zasady równości stron jest również art.1169 §3 k.p.c. Zgodnie z nim bezskuteczne są postanowienia przyznające jednej ze stron więcej uprawnień przy powoływaniu arbitrów. W obu wyżej przywołanych regulacjach mamy do czynienia z sankcją bezskuteczności. Oznacza to, że postanowienia naruszające zasadę równości stron nie wywołają zamierzonych skutków prawnych. Cała reszta postanowień klauzuli arbitrażowej  będzie w takim przypadku nadal wiązać strony.

Klauzule modelowe 

Skonstruowanie dobrej klauzuli arbitrażowej jest nie lada sztuką, która wymaga szerokiej wiedzy i sporego doświadczenia. Warto tu przypomnieć, że wadliwa klauzula może stanowić przesłankę skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego. Zgodnie bowiem z art.1206 §1 ust.1 strona może w drodze skargi żądać uchylenia wyroku sądu polubownego m.in. w przypadku gdy zapis na sąd polubowny jest nieważny lub bezskuteczny. Aby uniknąć więc nieprzyjemnych konsekwencji, warto skorzystać z klauzul modelowych, które są właściwe dla odpowiedniego sądu arbitrażowego. W zasadzie każdy sąd polubowny posiada takie klauzule na swojej stronie internetowej. Co więcej, udostępnia się je przeważnie w kilku wersjach językowych.

Przykłady klauzul najpopularniejszych sądów polubownych

Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie

Wszelkie spory wynikające z niniejszej umowy lub powstające w związku z nią będą rozstrzygane przez Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie stosownie do Regulaminu tego Sądu obowiązującego w dacie wniesienia pozwu.

Sąd Arbitrażowy przy Konfederacji Lewiatan

Wszelkie spory wynikające z niniejszej umowy lub w związku z  nią będą ostatecznie rozstrzygane przez Zespół Orzekający działający przy Sądzie Arbitrażowym Lewiatan w Warszawie zgodnie z postanowieniami Regulaminu tego Sądu obowiązującego w dniu wszczęcia postępowania.

 Sąd Arbitrażowy przy Międzynarodowej Izbie Handlu w Paryżu (ICC)

Wszelkie spory wynikające z niniejszej umowy lub w związku z nią, będą ostatecznie rozstrzygane zgodnie z Regulaminem Arbitrażowym Międzynarodowej Izby Handlowej (ICC) przez jednego lub więcej arbitrów powołanych zgodnie z tym Regulaminem.

Londyński Sąd Arbitrażu Międzynarodowego (LCIA)

Wszelkie spory wynikłe z niniejszej Umowy lub w związku z nią, w tym wszelkie kwestie dotyczące jej istnienia, ważności lub wygaśnięcia, będą rozpatrywane i ostatecznie rozstrzygane w postępowaniu arbitrażowym zgodnie z obowiązującym Regulaminem Londyńskiego Sądu Arbitrażu Międzynarodowego, który uważa się za stanowiący integralną część niniejszej klauzuli.

Międzynarodowe Centrum Arbitrażowe przy Austriackiej Federalnej Izbie Handlowej (VIAC)

Wszelkie spory wynikłe w związku z niniejszą Umową lub dotyczące jej naruszenia, wygaśnięcia lub nieważności będą ostatecznie rozstrzygane zgodnie z Regulaminem Arbitrażu i Rozjemstwa przy Centrum Arbitrażu Międzynarodowego Austriackiej Federalnej Izby Handlowej w Wiedniu przez trzech arbitrów powołanych zgodnie z tym regulaminem.

Źródła:

1. R.Morek, Mediacja i arbitraż (art. 1832 -18315 , 1154-1217 KPC) Komentarz, C.H.Beck, 2006

2. T. Ereciński, K. Weitz, Sąd Arbitrażowy, Warszawa 2008

Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career