Czym jest licencja? Licencja w prawie autorskim, licencja na prowadzenie działalności gospodarczej
W polskim prawie do najbardziej popularnych należą dwa obszary związane z pojęciem licencji. Licencja na prowadzenie działalności gospodarczej jest wynikającym z umowy prawa cywilnego albo z aktu administracyjnego uprawnieniem do korzystania z praw podmiotowych przysługujących zasadniczo innej osobie. Oprócz powyższego istnieją także licencje związane z prawem własności intelektualnej, polegające na udostępnianiu swoich praw innym podmiotom.
Bez licencji nawet święci nie zostaną w niebo wzięci. Tak uważał Jan Miszczak, reżyser serialu, pt. Licencja na wychowanie. Nie on pierwszy zauważył przewagę posiadania licencji. W polskim języku prawnym termin – licencja, funkcjonował już na gruncie ustawy o prawie autorskim z 1926. Wtedy w świetle prawa licencja oznaczała zezwolenie na korzystanie z cudzego chronionego utworu.
Pojęcie licencji znane jest od bardzo dawna. Już w czasach średniowiecznych posługiwano się nim, by określić władczy akt udzielający prawa do czegoś, co w świetle prawa było zakazane. W świecie prawniczym licencja, jako pojęcie stała się popularna dopiero w II połowie XIX w. Wtedy też znalazła swoje miejsce w ustawach traktujących o prawie autorskim i prawie własności przemysłowej. Na początku licencja oznaczała zezwolenie na korzystanie z cudzego opatentowanego wynalazku objętego prawem podmiotowym bezwzględnym. Współcześnie przedmiotem licencji może być także dobro chronione w inny sposób, np. licencja know-how.
Czym jest licencja w prawie autorskim?
Słowo licencja powstało z dwóch łacińskich członów: licet – jest dozwolone; licens – wolny. Licencja jest uprawnieniem, które wynika z mocy prawa cywilnego lub też aktu administracyjnego. Polega na udostępnieniu praw podmiotowych. Licencji użyjesz przede wszystkim przy sporządzaniu umów wykorzystywanych w dziedzinie prawa własności intelektualnej – chodzi o prawo własności przemysłowej i prawo autorskie.
Do ww. dziedziny prawnej zalicza się udzielanie licencji na:
1) wynalazki;
2) wzory użytkowe;
3) znaki towarowe;
4) know-how (ogół wiadomości związanej ze zdobytym doświadczeniem w konkretnej dziedzinie przemysłowej, handlowej lub naukowej);
5) prawa autorskie
Licencja – prawo autorskie a prawo własności przemysłowej
Prawa autorskie odnoszą się do każdego przejawu działalności twórczej, która posiada swój indywidualny charakter. Można ją utrwalić w jakiejkolwiek postaci bez konieczności ustalania jej wartości, celu, jak również sposobu wyrażania. Prawo autorskie pojawia się wraz z powstaniem utworu, który chroni. Działa również w momencie, kiedy jest on w trakcie tworzenia. Nie jest konieczne spełnienie jakichkolwiek formalności. Legalne korzystanie z cudzego utworu jest zależne od zgody autora. Zgoda objawia się wydaniem licencji poprzez podpisanie umowy licencyjnej. Czym więc jest utwór, który jest chroniony prawem autorskim?
Utworem w rozumieniu prawa autorskiego będzie każde dobro niematerialne, które powstało z ręki człowieka. Wystarczy, że istnieje niezależnie od materiału na którym powstało (np. nuty do piosenki napisane na kartce, papier jest tylko nośnikiem). Art. 17 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wskazuje, że jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Do legalnego wykorzystywania i przetwarzania cudzego utwory wymagane jest zdobycie licencji.
Prawo własności przemysłowej charakteryzuje się zaś uprawnieniem do korzystania z wynalazku lub znaku towarowego. By doszło do udzielenia zgody na korzystanie z patentu (licencja), należy podpisać umowę licencyjną. Art. 66 ust. 2 Ustawy o prawie własności przemysłowej podkreśla zaś, że uprawniony z patentu może w drodze umowy udzielić innej osobie upoważnienia (licencji) do korzystania z jego wynalazku (umowa licencyjna).
Pamiętaj! Prawo własności intelektualnej charakteryzuje się dwoma ważnymi pojęciami. Są to licencja i umowa licencyjna. Nie są one określeniami zamiennymi. Licencja jest swoistym upoważnieniem do korzystania z cudzej własności (np. wynalazku, utworu muzycznego itp.). Umowa licencyjna jest czynnością prawną pomiędzy licencjodawcą i licencjobiorcą. Podsumowując, dzięki poprawnie zawartej umowie licencyjnej otrzymujemy licencję.
Czym jest licencja na prowadzenie działalności gospodarczej?
W przypadku wstąpienia na grunt prawa administracyjnego instytucja licencji staje się typowym czymś na kształt zezwolenia lub koncesji udzielanej przez państwo na wykonywanie określonych usług, działalności lub zajęć. Więcej na temat zezwoleń i koncesji można znaleźć tutaj.
Rodzaje licencji
Twórca ma prawo upoważnienia każdego do korzystania z utworu, wynalazku, itp. na ustawowo opisanych zasadach z jednoczesnym określeniem zakresu, miejsca i czasu ww. korzystania. W polskim prawie istnieje bardzo wiele rodzajów licencji, które dzielą się ze względu na cechy charakterystyczne. Licencja można sklasyfikować ze względu na:
Podział ze względu na źródło
1) dobrowolna (udzielana przez konkretny, uprawniony podmiot) – może zostać skierowana do ogółu poprzez jednostronne oświadczenie woli (otwarta, nie funkcjonuje w Polsce) lub zostać zawarta z licencjobiorcą poprzez dokonanie dwustronnej czynności prawnej (umowa licencyjna);
2) przymusowa – mogą zaistnieć sytuacje, w których Urząd Patentowy ma prawo udzielić zezwolenia na korzystanie z opatentowanego wynalazku innej osoby;
3) ustawowa – udzielana na podstawie aktu prawnego.
Podział ze względu na zakres obowiązków
4) negatywna – licencjodawca nie musi lub nie może nic zrobić po udzieleniu zgody na korzystanie przez licencjobiorcę z przedmiotu licencji (np. licencja przymusowa);
5) pozytywna – licencjodawca ma za zadanie podjęcie dodatkowych czynności (np. podpisanie umowy licencyjnej);
Podział ze względu na zakres uprawnień:
6) pełna – licencjobiorca ma prawo korzystać z przedmiotu licencji tak samo jak licencjodawca;
7) niepełna – licencjodawca narzuca licencjobiorcy węższy niż sam posiada zakres korzystania z przedmiotu licencji.
Podział ze względu na charakter uprawnienia
8) niewyłączna – udzielenie licencji jednej osobie nie pozbawia licencjodawcy możliwości udzielania licencji innym podmiotom (licencje przymusowe, otwarte i ustawowe);
9) wyłączna (monopol na korzystanie) – zastrzega wyłączność korzystania dla określonych podmiotów (pozostałe licencje).
Podział ze względu na szczególny rodzaj:
10) sublicencja – licencjodawca wyraża zgodę by licencjobiorca udzielał licencji innym podmiotom;
11) licencja dorozumiana – pojawia się w przypadku wykonywania prac badawczych lub w innych podobnych przypadkach; powstaje poprzez domniemanie, że wykonawca prac udzielił licencji na korzystanie z wynalazków zawartych w przekazanych wynikach prac na rzecz zamawiającego.
Przykłady działalności licencjonowanych
Ustawodawca nie stworzył jednego dokumentu zawierającego spis działalności objętych posiadaniem licencji. Z tego względu konkretnych informacji należy szukać w dedykowanych ustawach. Do najpopularniejszych przykładów licencji na prowadzenie działalności gospodarczej należą:
1) usługi transportu drogowego – opisana w ustawie o transporcie drogowym;
2) usługi przewozów kolejowych – opisane głównie w ustawie o transporcie kolejowym;
3) usługi pośrednictwa w obrocie nieruchomościami i zarządzanie nieruchomościami – opisane w ustawie o gospodarce nieruchomościami
4) usługi syndyka – opisane w ustawie o licencji doradcy restrukturyzacyjnego.
Licencja na wykonywanie usług transportu drogowego
Prowadzenie działalności gospodarczej, opierającej się na transporcie towarów i osób wymaga dopełnienia pewnych formalności. Znaczenie ma zarówno prawidłowa rejestracja firmy, jak również uzyskanie niezbędnych pozwoleń. Z tego właśnie powodu podmioty zainteresowane potrzebują licencji transportowej. Należy także pamiętać, że w przypadku chęci świadczenia usługi na terenie całej Unii Europejskiej potrzebna będzie licencja na transport wspólnotowy. Obowiązek posiadania licencji reguluje ustawa o transporcie drogowym oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1072/2009.
Licencję transportową wydaje się na czas określony – minimum na dwa lata, maksymalnie 50 lat. Urzędem udzielającym licencji jest starostwo powiatowe właściwe ze względu na siedzibę przedsiębiorcy, zabiegającego o licencję. Licencja transportowa przeznaczona jest dla przedsiębiorców, prowadzących działalność opartą na transporcie osób i towarów. Celem jej otrzymania należy spełnić określone prawem warunki. W przypadku licencji wspólnotowej – wydaje ją Główny Inspektor Transportu Drogowego. Jej uzyskanie uwarunkowane jest wcześniejszym uzyskaniem licencji transportowej na terenie kraju.
Podsumowując, licencja transportowa to pozwolenie na prowadzenie transportu drogowego towarów i osób w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Jej udzielenie uzależnione jest od sytuacji przedsiębiorcy oraz od tego, czy spełnia stawiane przez ustawodawcę warunki jej pozyskania.
Licencja na wykonywanie przewozów kolejowych
Licencjonowaniu podlega działalność gospodarcza polegająca na:
1) wykonywaniu przewozów kolejowych osób;
2) wykonywaniu przewozów kolejowych rzeczy;
3) świadczeniu usług trakcyjnych.
Odpowiednią licencję wydaje Prezes Urzędu Transportu Kolejowego. Uzyskać ją może przedsiębiorca posiadający siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Takim przedsiębiorcą kolejowym będzie każde przedsiębiorstwo publiczne lub prywatne posiadające licencję, którego działalność podstawowa polega na świadczeniu usług w transporcie towarowym lub pasażerskim koleją z zastrzeżeniem, że przedsiębiorstwo to zapewnia pojazdy trakcyjne; obejmuje to także przedsiębiorstwa, które tylko dostarczają pojazdy trakcyjne.
Licencjonowanie transportu kolejowego ma na celu zapewnienie, że prawo dostępu do rynku transportu kolejowego jest stosowane w jednakowy i niedyskryminujący sposób w stosunku do przedsiębiorców, którzy chcą na tym rynku świadczyć usługi przewozu osób i rzeczy jak również usługę trakcyjną. Udzielenie licencji jest uzależnione od sytuacji przedsiębiorcy oraz od tego, czy spełnia stawiane przez ustawodawcę warunki jej pozyskania. Wniosek o udzielenie licencji rozpatrzy Prezes Urzędu Transportu Kolejowego i wyda w tej sprawie odpowiednią decyzję.
Należy pamiętać, że licencja sama w sobie nie uprawnia do dostępu do infrastruktury kolejowej. Dokumentem uprawniającym przewoźnika kolejowego do uzyskania dostępu do infrastruktury kolejowej jest stosowny certyfikat bezpieczeństwa.
Licencja na pośrednictwo w obrocie nieruchomościami i zarządzanie nieruchomościami
Organem uprawnionym do nadawania licencji zarówno pośrednika w obrocie nieruchomościami, jak i licencji zarządcy nieruchomości Polskiej Federacji Rynku Nieruchomości jest Polska Federacja Rynku Nieruchomości (PFRN).
Uzyskanie licencji pośrednika nieruchomości przebiega inaczej w zależności od kandydata ubiegającego się o jej przyznanie. Tak jak w każdym poprzednim przypadku, uzyskanie licencji wymaga spełniania pewnych określonych prawem wymagań.
Licencja na prowadzenie usług syndyka
Licencję uprawniającą do świadczenia usług syndyka można uzyskać poprzez zdanie państwowego egzaminu. Egzamin na doradcę restrukturyzacyjnego przeprowadza się co najmniej dwa razy w ciągu roku. Informację o terminie egzaminu Minister Sprawiedliwości ogłasza w Biuletynie Informacji Publicznej na swoich stronach oraz w dzienniku o zasięgu ogólnokrajowym.
Wniosek o dopuszczenie do egzaminu na doradcę restrukturyzacyjnego składa się do Ministra Sprawiedliwości. Po otrzymaniu wniosku, Minister Sprawiedliwości zweryfikuje wniosek oraz oceni go merytorycznie. Minister Sprawiedliwości rozpatrując wniosek zasięga informacji z Krajowego Rejestru Karnego. Chodzi o zbadanie karalności osoby zainteresowanej. Minister Sprawiedliwości zasięga także informacji z Krajowego Rejestru Sądowego. Bada czy podmiot zainteresowany nie znajduje się w rejestrze dłużników niewypłacalnych. Po analizie formalnej i merytorycznej wniosku o przyznanie licencji doradcy restrukturyzacyjnego Minister Sprawiedliwości, w drodze decyzji administracyjnej, przyznaje (lub nie) licencję doradcy restrukturyzacyjnego.
Kto wydaje licencje na prowadzenie działalności gospodarczej?
Licencje na prowadzenie działalności gospodarczej wydają różne podmioty. Wszystko zależy od obszaru zainteresowania przedsiębiorcy.
