Materiał dowodowy pozyskany w trakcie kontroli niejawnej – możliwość weryfikacji przez obronę

Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł co do kwestii: prawa do rzetelnego procesu; prawa do skutecznego przygotowania obrony; wyłączenia decyzją organu oskarżenia materiałów dowodowych pozyskanych w trakcie kontroli niejawnej bez możliwości weryfikacji przez obronę tego, czy materiały te nie zawierały dowodów korzystnych dla oskarżonego.

W odniesieniu do trzeciej kategorii dowodów, a mianowicie dziewięćdziesięciu ośmiu płyt CD dotyczących innych osób [niż skarżący, oskarżony o przyjmowanie korzyści majątkowych w związku ze sprawowaną funkcją urzędową], osób, które ostatecznie nie zostały oskarżone w tym postępowaniu, trzeba wskazać, iż dowody te zostały pozyskane w drodze kontroli niejawnej przeprowadzonej w kontekście szeroko zakrojonego śledztwa prowadzonego w tej samej sprawie. […] Krajowy sąd okręgowy odmówił obronie dostępu do jakichkolwiek informacji na temat tychże nagrań. Uczynił to na podstawie tego, że dowody te dotyczyły życia prywatnego innych osób. Prawo dostępu do nich nie istniało, a przedmiotowe zapisy powinny zostać zniszczone na podstawie obowiązujących przepisów prawa krajowego.

Jednocześnie nie istniał żaden tryb, który pozwoliłby właściwemu sądowi na ocenę, na wniosek skarżącego, znaczenia tychże zapisów dla przedmiotu sprawy. Konkretnie tego, czy:

• nie zawierały one szczegółów pozwalających skarżącemu na oczyszczenie się z zarzutów lub uzyskanie mniejszego wymiaru kary, oraz
• czy nie miały one znaczenia dla kwestii dopuszczalności, wiarygodności i pełności dowodów przeprowadzonych w czasie postępowania.

Nie można zatem zarzucać skarżącemu, że nie złożył on specjalnego wniosku o dostęp do tej konkretnej części nagrań. Wniosku o dostęp do nagrań nie odrzucono dlatego, że skarżący go nie uzasadnił lub nie przedstawił argumentów na poparcie. Wniosek ten został odrzucony z tego powodu, iż skarżący nie miał prawa dostępu do przedmiotowych nagrań, gdyż zostały one na wstępie uznane [przez oskarżyciela] za nagrania bez znaczenia w jego sprawie, które powinny zostać zniszczone.

Prawo oskarżonego do obrony

Trzeba także wskazać, iż krajowy sąd okręgowy przedstawił dodatkowy argument na odmowę dostępu do nagrań. Powołał się na potrzebę ochrony prywatności osób, których rozmowy telefoniczne zarejestrowano. Trzeba więc wskazać na znaczenie, jakie w danej sprawie może mieć konieczność wypracowania równowagi pomiędzy prawami osoby z art. 8 a prawem oskarżonego do obrony. W niniejszej sprawie, jednakże, krajowy sąd okręgowy nie przeprowadził zrównoważenia pomiędzy prawami osoby z art. 8 a wnioskiem skarżącego o ujawnienie dowodów, które pozwoliłoby skarżącemu na przedstawienie jego kontrargumentów w tej mierze.

Trzeba także wskazać, iż krajowy Sąd Najwyższy,.odrzucając odwołanie skarżącego od decyzji sądu okręgowego w przedmiocie odmowy ujawnienia dowodów obronie,.nie powołał się na potrzebę ochrony prywatności innych osób. W to miejsce […] sąd ten odrzucił wniosek skarżącego o dostęp do przedmiotowych nagrań z tego powodu, iż nie miał on prawa dostępu do nagrań. Sąd Najwyższy tym samym uznał, iż bez znaczenia było to,.czy oskarżyciel publiczny, podczas dokonywania wyboru materiałów uzyskanych w drodze kontroli niejawnej do przedłożenia przed sądem,.wykluczył określone dowody na korzyść oskarżonego. To oskarżyciel publiczny znajdował się w położeniu pozwalającym na dokonanie wyboru materiału dowodowego do wykorzystania w postępowaniu.

Stanowisko sądu krajowego sprzeczne z porządkiem unijnym

Trzeba jednak uznać, iż takie stanowisko [krajowego] Sądu Najwyższego jest sprzeczne z orzecznictwem Trybunału, zgodnie z którym w systemach, gdzie organy oskarżenia są z mocy prawa zobowiązane do uwzględniania okoliczności zarówno korzystnych, jak i niekorzystnych dla podejrzanego – tak jak to ma miejsce w prawie chorwackim – postępowanie, w drodze którego oskarżenie samodzielnie podejmuje ocenę tego, co ma lub nie ma znaczenia w sprawie, bez żadnych dalszych gwarancji proceduralnych prawa do obrony, nie może realizować wymogów art. 6 ust. 1.

[…] W niniejszej sprawie decyzję dotyczącą nieujawniania dowodów podjęły organy oskarżenia bez zapewnienia obronie możliwości uczestniczenia w procesie decyzyjnym. Wydaje się, iż zaskarżony środek wynikał ze stanowiska Sądu Najwyższego, które – jak wskazano – nie było zgodne z odnośnymi standardami konwencyjnymi.

W związku z tym Trybunał stwierdza, iż możliwość zapoznania się przez skarżącego, dla celów przygotowania swej obrony,.z dowodami uzyskanymi w drodze przeprowadzenia kontroli niejawnej została poważnie upośledzona poprzez brak odpowiedniej procedury, przy pomocy której można było dokonać odpowiedniej oceny znaczenia materiału dowodowego uzyskanego przez organy oskarżenia oraz zasadności jego ujawnienia. Ponadto sądy krajowe nie przedstawiły przekonujących argumentów opartych na zrównoważeniu odnośnych interesów uzasadniających ograniczenie praw do obrony skarżącego.

Naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji

[…] Skarżący nie znajdował się w położeniu pozwalającym na podniesienie argumentów dotyczących znaczenia przedmiotowych dowodów oraz uzyskania zbadania jego wniosku przez właściwy sąd w świetle jego prawa do skutecznego przygotowania swej obrony. […] Odmówiono mu dostępu do procedury, przy pomocy której zaistniałaby możliwość oceny, czy dowody w posiadaniu prokuratury, które zostały wyłączone z akt sprawy,.mogły spowodować zmniejszenie wymiaru kary lub wzbudzić wątpliwość co do zakresu zarzucanych mu czynów karalnych.

Wobec powyższych względów dotyczących ograniczenia prawa do obrony skarżącego oraz wadliwej procedury ujawniania materiału dowodowego Trybunał stwierdza,.iż postępowanie przeciwko skarżącemu, w swym całokształcie, nie spełniło wymogów rzetelnego procesu.

Miało zatem miejsce naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji.