Urlop tacierzyński. Czym różni się od ojcowskiego?
Urlop tacierzyński to pojęcie, które nie występuje w Kodeksie pracy – przynajmniej bezpośrednio pod tą nazwą. Urlop macierzyński jest obowiązkowy. Przy narodzinach jednego dziecka trwa 20 tygodni i wydłuża się wraz z liczbą dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Matka dziecka obligatoryjnie musi wykorzystać 14 tygodni urlopu. Pozostałe sześć tygodni (przy narodzinach jednego dziecka) – gdy kobieta wraca do pracy – może wykorzystać ubezpieczony ojciec dziecka. Ten czas nazywany jest urlopem tacierzyńskim.
Przeczytaj również: Rodzaje urlopów pracowniczych
Urlop tacierzyński – kiedy z urlopu macierzyńskiego skorzystać może ojciec?
Pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu macierzyńskiego w wymiarze odpowiadającym części urlopu niewykorzystanego przez matkę na jego pisemny wniosek złożony w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Z urlopu macierzyńskiego poza matką dziecka może jeszcze skorzystać pracownik-ojciec dziecka oraz inny najbliższy członek rodziny będący pracownikiem. Ustawodawca określił kilka sytuacji, w których będzie to możliwe.
Po spełnieniu dwóch poniższych warunków, z urlopu macierzyńskiego może skorzystać także pracownik będący ojcem dziecka.
- Rezygnacja z części urlopu przez matkę, o czym mówi art. 180 § 4-7 k.p. Niemożność sprawowania opieki nad dzieckiem przez matkę (art. 180 § 10-12 k.p.) albo porzucenie dziecka (art. 180 § 13 k.p.).
- „Wychowywanie” dziecka, przez co należy rozumieć faktyczne sprawowanie nad nim opieki.
Rezygnacja matki z urlopu macierzyńskiego
Pierwszy przypadek, w którym z urlopu macierzyńskiego poza matką dziecka może jeszcze skorzystać pracownik-ojciec, występuje, wtedy gdy prawo do urlopu macierzyńskiego pracownika-ojca dziecka związane jest z rezygnacją pracownicy-matki dziecka z urlopu macierzyńskiego albo ubezpieczonej-matki dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego (art. 180 § 4-5 k.p.). Aby jednak pracownik-ojciec dziecka mógł skorzystać z urlopu macierzyńskiego, należy spełnić jeszcze dodatkowe warunki:
- pracownica (albo ubezpieczona) powinna wykorzystać po porodzie 14 tygodni urlopu (albo za taki sam okres wykorzystać zasiłek macierzyński);
- pracownica (ubezpieczona) i pracownik obowiązani są złożyć stosowne wnioski na piśmie do swoich pracodawców oraz instytucji wypłacającej zasiłek (art. 180 § 8-9 k.p.), warunkiem rezygnacji z urlopu przez pracownicę jest rozpoczęcie korzystania z niego przez pracownika;
- pracownik powinien dziecko wychowywać, czyli realnie sprawować nad nim opiekę.
Prawo pracownika-ojca dziecka do przedmiotowego urlopu powstaje również, gdy pracownica rezygnuje z urlopu macierzyńskiego w sytuacji, kiedy zostanie orzeczona jej niezdolność do samodzielnej egzystencji. W tym przypadku rezygnacja może być złożona po wykorzystaniu przez nią urlopu w wymiarze co najmniej 8 tygodni (art. 180 § 6 k.p.). I tutaj również warunkiem nabycia przez ojca dziecka prawa do tego urlopu jest rzeczywiste sprawowanie opieki nad dzieckiem.
Przeczytaj również: Powrót do pracy po urlopie macierzyńskim
Pobyt matki w szpitalu
Drugi przypadek przewidziano w przepisach art. 180 § 10 k.p. Stosownie do wskazanej regulacji pracownik-ojciec wychowujący dziecko może skorzystać z prawa do części urlopu macierzyńskiego, jeżeli pracownica przebywa w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarnego i całodobowego świadczenia zdrowotnego ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem i na czas pobytu w tej jednostce przerwie korzystanie z urlopu.
Skorzystanie przez pracownika z tego urlopu jest możliwe po wykorzystaniu przez pracownicę 8 tygodni takiego urlopu i przez okres nieobecności pracownicy z powodu pobytu w szpitalu albo w owym innym zakładzie leczniczym. W przypadku niemożności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez pracownicę w okresie pierwszych 8 tygodni po porodzie z powodu pobytu w szpitalu pracownik-ojciec będzie uprawniony do skorzystania ze zwolnienia lekarskiego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Inne przypadki
Trzeci przypadek przewidziano w art. 180 § 12 k.p. Powodem skorzystania z urlopu macierzyńskiego przez pracownika-ojca jest zgon pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego albo ubezpieczonej w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego.
Czwarty przypadek będzie występować, gdy dziecko zostanie porzucone przez pracownicę w czasie urlopu macierzyńskiego lub ubezpieczoną-matkę dziecka w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego.
Kolejną sytuacją uprawniającą pracownika-ojca dziecka do urlopu macierzyńskiego jest treść art. 180 § 15 k.p. W tym przypadku matka dziecka nie jest objęta ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa albo nie posiada tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem. Powodem skorzystania z uprawnienia jest zgon matki dziecka, porzucenie dziecka albo niemożność sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez matkę.
Szósty i ostatni przypadek wynika z art. 180 § 17 k.p. Powodem skorzystania przez ojca dziecka z urlopu macierzyńskiego może być także podjęcie przez matkę dziecka nieposiadającą tytułu do objęcia ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa zatrudnienia w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy.
Urlop tacierzyński – czas trwania urlopu
Ustawodawca w kilku przepisach odniósł się też do kwestii czasu trwania części urlopu macierzyńskiego, którą może wykorzystać pracownik-ojciec dziecka lub pracownik-inny członek najbliższej rodziny oraz do trybu składania wniosków o wykorzystanie urlopu macierzyńskiego. W art. 180 § 14 k.p. wyrażono ogólną zasadę, która dotyczy łącznego wymiaru urlopu macierzyńskiego i okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego.
Okres ten nie może przekroczyć wymiaru urlopu macierzyńskiego wynikającego z art. 180 § 1 k.p., czyli:
- 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie (zatem ojciec może skorzystać z sześciu);
- 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie (zatem ojciec może skorzystać z 17);
- 33 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie (zatem ojciec może skorzystać z 19)
- 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie (zatem ojciec może skorzystać z 21);
- 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie (ojciec może skorzystać z 23).
Ojciec dziecka lub inny członek rodziny będą mogli korzystać z tego urlopu przez okres niewykorzystany przez matkę dziecka. W niektórych jednak sytuacjach ustawodawca zastrzega, że pewną część urlopu lub równoważny mu okres pobierania zasiłku musi wykorzystać pracownica lub ubezpieczona matka dziecka (8 lub 14 tygodni). Wnioski w sprawach przedmiotowego urlopu w każdym przypadku winny mieć formę pisemną. Należy je też składać albo z odpowiednim wyprzedzeniem (7 lub 14 dni), albo stosownie do okoliczności (zgon matki, porzucenie dziecka) i z załączeniem do nich dokumentów niezbędnych do oceny przez pracodawcę stanu faktycznego. Pracodawca zobowiązany jest w każdym przypadku uwzględnić wniosek.
Urlop ojcowski a urlop tacierzyński
Należy pamiętać, że urlopem tacierzyńskim może być też zupełnie inny urlop – urlop ojcowski. Przysługuje on niezależnie od urlopu macierzyńskiego, w stałym wymiarze. To maksymalnie 2 tygodnie. Można je wykorzystać jednorazowo lub dwa razy po tygodniu. Z wolnego czasu ojciec może skorzystać przez 24 miesiące od dnia narodzin dziecka. Z urlopu ojcowskiego można skorzystać nawet wtedy, gdy matce dziecka nie przysługuje prawo do urlopu macierzyńskiego. Ojciec musi być jednak zatrudniony.